تاجر قزاقستانی فضاپیمای بوران را با جمجمه کاسیموف معاوضه می‌کند!
سازمان فضایی فدرال روسیه، روسکوسموس، اخیرا فاش کرد که تاجری قزاقستانی که هم‌اکنون مالک نسخه گران‌قیمتی از فضاپیمای مشهور بوران شوروی است، پیشنهاد کرده این نسخه از شاتل فضایی شوروی را با جمجمه آخرین خان کشورش معاوضه می‌کند. شبکه روسی راشاتودی از قول دیمیتری روگوزین، رئیس سازمان فضایی روسیه، اعلام کرد که طرف قزاقستانی پس از ابراز نگرانی مقام‌های روسی درباره‌ی وضعیت اسفبار فضاپیمای بوران، این پیشنهاد عجیب را به این سازمان داده است. مسکو قبلا با رسیدن اخبار نگران‌کننده‌ای از قزاقستان که حتی بیم نابودی این فضاپیما می‌رفت، بازگشت هرچه سریع‌تر بوران به کشور را خواستار شده بود. با‌این‌حال، همچنان موضع رسمی مقام‌های روسی به این خبر مشخص نیست.
«بوریا» دومین فضاپیمای مدارگردی بود که برای برنامه «بوران شوروی» ساخته شد. تارنمای ارز تکنیکا در‌این‌باره نوشت:
هدف برنامه فضایی چهار دهه‌ی قبل شوروی این بود که ناوگانی از فضاپیماهای قابل‌استفاده‌ی مجدد (مشابه شاتل فضایی ناسا) برای سفرهای فضایی فراهم کند. باوجوداین، برنامه‌ی یادشده پس از فروپاشی شوروی و نهایتا کمبود بودجه لغو شد. تا آن زمان، پروژه‌ی ساخت بوریا ۹۵ درصد پیشرفت کرده بود. اولین شاتل برنامه بوران سال ۱۹۸۸ پرواز آزمایشی بدون‌سرنشینی را نیز تکمیل کرد. با‌این‌حال، این فضاپیما پس از فروریختن آشیانهی محل نگه‌داری در پایگاه فضایی بایکونور قزاقستان کاملا از بین رفت. با تخریب نسخه‌ی اصلی بوران، ارزش نسخه‌ی آزمایشی بوریا برای مقام‌های سازمان فضایی روسیه بیش‌‌از‌پیش شد.
این نسخه از فضاپیمای بوریا در آشیانهی دیگری در همین پایگاه فضایی نگه‌داری می‌شود. برخلاف نسخه‌های دیگر، این مدل خاص قابلیت پرواز نیز دارد. با‌این‌همه، بهار امسال گروهی از خراب‌کاران وارد آشیانه شدند و به تخریب و حتی نقاشی روی فضاپیمای ارزشمند روس‌ها دست زدند که موجب نگرانی مقام‌های روسی شد. روگوزین در بیانیه‌ای اعلام کرد که این سازمان فضایی روسیه به‌شدت نگران آینده بوریا است. روگوزین سال قبل سعی کرده بود بوران را بخرد و به روسیه بیاورد؛ ولی متوجه شد مالکیت آن دراختیار شخص ناشناسی قرار دارد که در آن زمان هویتش مشخص نشد. نهایتا چند ماه قبل، مالک آن شخصی به نام دارن موسی معرفی شد.
شاتل فضایی شوروی در آشیانهی فرسوده‌ای به حال خود رها شده است و به‌دلیل بی‌توجهی وضعیت مناسبی ندارد
ازآنجاکه نسخه‌های کمی از فضاپیمای روسی وجود دارد، ارزش آن بسیار زیاد برآورد می‌شود. شاتل فضایی شوروی که در این مدت تملکش برعهده تاجر قزاقستانی بوده است، در آشیانهی فرسوده‌ای به حال خود رها شده است و به‌دلیل بی‌توجهی وضعیت مناسبی ندارد. حال که مالک فضاپیمای بوران مشخص شده است، تاجر قزاقستانی فرصت را غنیمت شمرده و با چانه‌زنی در مذاکرات به‌دنبال اِعمال فشار بیشتر برای مقام‌های روسی است. دارن موسی در مصاحبه‌ای که روز جمعه در روزنامه‌ای روسی‌زبان در قزاقستان چاپ شد، از موضعش دفاع کرد و گفت قطعا اجازه نمی‌دهد شاتل بدون هیچ هزینه‌ای به روسیه بازگردانده شود.
کنزاری کاسیموف؛ کلاف سردرگم جمجمه دلاور قزاق
جمجمه‌ی آخرین خان قزاق، کنزاری کاسیموف، مدت‌ها است محل مناقشه‌ی بین مسکو و نورسلطان است. کنزاری کاسیموف در قزاقستان بیش از آنکه شخصیتی تاریخی باشد، به شمایلی اسطوره‌ای تبدیل شده است. به‌نقل از تارنمای اوراسیانِت، در دهه‌ی ۱۸۳۰، امپراطوری روسیه عزمش را برای گسترش قلمرو خود در نواحی جنوبی استپ‌های روسیه جزم کرد و با ساخت دژهایی نفوذ تزارها به منطقه کشیده شد. بدین‌ترتیب، به‌تدریج نفوذ روس‌ها باعث مختل‌شدن زندگی عشایری و از‌بین‌رفتن اقتدار خان‌های محلی و درنتیجه به‌راه‌افتادن سلسله شورش‌های خونین شد.
شورشیان قزاقستان تلاش می‌کردند مردم را از زیر یوغ روس‌ها آزاد کنند و حکومت خان‌خانی را دوباره به قدرت برگردانند؛ ولی شورش‌ها به شکست محکوم بودند. کنزاری کاسیموف رهبر مقتدر و شجاعی بود که برای بیش از دَه سال نقش قهرمان ملی را برای رهایی مردم از استبداد روسیه ایفا کرد. امروزه میدان‌ها و مدرسه‌ها و روستاهای زیادی به نام او نام‌گذاری می‌شود؛ اما سرنوشت بقایای جسدش هیچ‌وقت مشخص نشده است.
موسی می‌گوید اجازه نمی‌دهد شاتل بدون هیچ هزینه‌ای به روسیه بازگردانده شود
گفته می‌شود وقتی کاسیموف پس از پیشروی نیروهای تزاری عقب‌نشینی کرد، تصمیم گرفت برای تجدید قوا با قبایل شمالی قرقیزستان متحد شود؛ اما اورمون، سردار قبیله ساریباغش، مدت‌ها قبل با تغییر موضع راهش را از متحدان ضدروسی جدا کرده بود.
همین موضوع آتش جنگی خونین را بین نیروهای کاسیموف و اورمون شعله‌ور کرد که موجب دستگیری و اعدام قهرمان ملی قزاق‌ها در حوالی سال ۱۸۴۷ شد. برخی روایت‌های تاریخی آورده‌‌اند که قرقیزها کاسیموف را گردن زدند و سرش را به‌رسم وفاداری به روس‌ها تحویل دادند.
مجسمه‌ای از کنزاری کاسیموف در میدانی در نورسلطان، پایتخت قزاقستان
همین موضوع همواره باعث اختلاف بین قزاق‌ها و قرقیزها بوده است که حتی همین حالا نیز می‌توان ردپای آن را در درگیری‌های گاه‌و‌بی‌گاه کاربران دو قومیت در شبکه‌های اجتماعی دید. با‌این‌حال، اکثر روایت‌ها این‌طور عنوان کردند که سرِ بریده‌ی کاسیموف ممکن است در جایی در سن‌پترزبورگ، پایتخت سابق امپراتوری روسیه یا در موزهی کانست‌کامرا (موزهی مردم‌شناسی و مردم‌نگاری) یا موزهی ارمیتاژ قرار داشته باشد. باوجوداین، هر دو موزه مالکیت سر و هر شیء دیگر مرتبط با کاسیموف را انکار کرده‌اند.
طبق فرضیه‌ی دیگر، ممکن است سرِ کاسیموف در موزهی محلی شهر اومسک، هم‌مرز با شمال قزاقستان، قرار داشته باشد. البته این موزه نیز قبلا مالکیت جمجمه آخرین خان قزاق‌ها را تکذیب کرده است. اوالی‌خان قیصاروف، نماینده‌ی سابق پارلمان قزاقستان و رئیس بنیاد کاسیموف، قبلا اعلام کرده بود که سرِ خان قزاق در جایی در «صندوق الماس»، گنجینه‌ی مشهوری در زرادخانه‌ی کرملین مسکو، محل نگه‌داری اشیای گران‌بها، نگه داشته می‌شود.
ابهام در تملک فضاپیمای بوریا
موضوعی که باعث می‌شود معامله روس‌ها با دارن موسی بعید به‌نظر برسد، موضوع مالکیت شرکت‌های این تاجر قزاقستانی است. درواقع درحالی‌که این روزها دارن موسی گرم مصاحبه با نشریه‌های داخلی و چانه‌زنی‌های داغ یک‌طرفه با مقام‌های روسی است، مقام‌های دولتی قزاقستان بیکار ننشسته‌اند و تمام تلاششان را می‌کنند تا هرچه زودتر او را به پای میز محاکمه دادگاه بکشانند. روز پنجشنبه، بغداد موسین، وزیر توسعه‌ی دیجیتال، نوآوری و صنایع هوافضا قزاقستان، اعلام کرد که می‌خواهد از موسی به‌دلیل تملک غیرقانونی فضاپیمای روسی شکایت کند. به‌گفته‌ی این وزیر، دارن موسی به‌صورت غیرقانونی سه سهم از پایگاه فضایی بایکونور را تصاحب کرده است که قبلا دادگاه دو‌سهم را غیرقانونی اعلام کرده بود. موسین در‌این‌باره گفت: «ما باور داریم که دارن موسی هیچ حقی برای مالکیت شرکت و دارایی‌ها و [فضاپیمای] بوران ندارد.»
پس از سقوط اتحاد جماهیر شوروی، روسیه مجبور شد ایستگاه فضایی بایکونور را از قزاقستان اجاره کند. به‌مرورِزمان نیز برخی از شرکت‌های فضایی روسیه که در این کشور فعالیت می‌کردند، با محدود‌شدن بودجه‌های خود برخی از دارایی‌هایشان را به دولت و شرکت‌های قزاقستانی فروختند. پیمان‌کار اصلی برنامه‌ی بوران شرکتی به نام صنایع فضایی اِنرگیا، بزرگ‌ترین پیمان‌کار برنامه‌ی فضایی شوروی بود. بعدها شرکت تابعه‌ای از اِنرگیا برای مدیریت دارایی‌های این شرکت در بایکونور تأسیس شد.
مقاله‌های مرتبط:تصمیم روسیه برای بررسی واقعی‌بودن فرود آمریکایی‌ها روی ماهمهندسی بی‌نهایت: انرگیا-بوران؛ پاسخ شرق به شاتل فضایی ناسا
سال ۲۰۰۴، این شرکت دو فضاپیمای بوران را به اینفراکوس انتقال داد و مالکیت این فضاپیماها نیز متعاقب آن به شرکت روسی‌قزاقستانی آلیتا واگذار شد؛ شرکتی که دارن موسی سال ۲۰۱۱ سهامش را خرید. او بعدها نام شرکت را به «آراس‌سی بایکونور» تغییر داد. بوریا نیز بخشی از دارایی‌های شرکت آراس‌سی بایکونور است.
ناگفته نماند مالکیت خودِ شرکت همچنان محل اختلاف‌نظر است. مقام‌های دولت قزاقستان دارایی‌های این شرکت را به دولت متعلق می‌دانند و بحث را به دادگاه کشانده‌اند. موسی در مصاحبه اخیرش اعلام کرد پیگیری قانونی این موضوع سه سال است که در دستور‌کار دادگاه قرار دارد. دارن موسی تلویحا مقام‌های قزاقستانی را تهدید کرد و گفت در‌صورت لزوم، این پرونده را به دادگاه‌های بین‌المللی می‌کشاند تا وضعیت اسفبار و فساد دستگاه قضایی قزاقستان را برملا کند. بدین‌ترتیب، تعیین تکلیف فضاپیمای ارزشمند روس‌ها به اعلام رأی نهایی دادگاه منوط است.
یکی از تجار قزاقستانی که مالکیت نسخه‌ای از شاتل فضایی سابق شوروی، بوران را دراختیار دارد، اعلام کرد تنها در ازای جمجمه آخرین خان قزاق حاضر است این فضاپیما را به روسیه بازگرداند.