جای خالی فناوری‌های نوین باران‌زایی در خشکترین سال نیم قرن اخیر/مروری بر تاریخچه باران‌زایی در ایران
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، باران‌زایی مجموعه‌ای از روش‌های فناورانه‌ای است که انسان توانسته است با به کارگیری آن در افزایش یا کاهش بارندگی‌های سالانه دخالت کند، بارورسازی ابرها، یونیزاسیون جو پایین، یونیزاسیون جو بالا، مکش و جذب ابرها، استفاده از انرژی صوت، استفاده از لیزرهای پرتوان در تولید میعان جوی، کاربرد انرژی اورگون از جمله روش‌های باران زایی هستند که در سال‌های اخیر مورد استفاده قرار گرفته‌اند.
البته توجه به این نکته در فرآیندهای باران‌زایی ضروری است، ظرفیت آبی ناشی از این فناوری آنچنان چشمگیر نیست اما طبیعتا با توجه به اقلیم کشور، این ظرفیت اندک نیز نباید نادیده گرفته شود.
بارورسازی ابرها سنتی‌ترین و رایج ترین روش باران‌زایی است که با افزودن مواد شیمیایی (مانند یدید نقره) به ابرهایی که در شرایط عادی امکان تخلیه رطوبتی آنها وجود ندارد، آن را به نقطه شبنم و آستانه باریدن رسانده و در اصطلاح وادار به بارش می‌کند.
این مواد معمولا از طریق هواپیما بر روی ابرها پاشیده می‌شود و یا از طریق شلیک توپ‌ها و بعضا گلوله‌های حاوی مواد شیمیایی از ایستگاه‌های زمینی انجام می‌شود. بر اساس مستندات موجود، میزان تاثیرگذاری این روش در بهترین حالت، افزایش ۲۵ درصدی بر میزان بارندگی سالانه کشور را در پی خواهد داشت.
استفاده از روش بارورسازی ابرها به تدریج در دنیا کمرنگ شده است چرا که معمولا عملیات باران‌زایی از این طریق منوط به انجام عملیات پروازی و به کارگیری هواپیما بوده و نیازمند خلبان است که وجود زیرساخت‌هایی چون باند فرودگاه، تجهیزات سوخت رسانی، تعمیر و نگهداری را الزامی می‌کند.
این اقدامات به طور کلی پر هزینه محسوب می‌شود. از سوی دیگر به کار بردن این روش وابسته به مواقعی است که در آسمان ابری وجود داشته باشد که این موضوع استفاده از این روش را با محدودیت زمانی جدی مواجه خواهد کرد. زیرا معمولا نیاز کشور به ایجاد بارش در مواقعی است که ابر در آسمان وجود ندارد و وجود ابر معمولا در فصول پر بارش است و دیگر نیازی به بارورسازی وجود ندارد.
علاوه بر مسئله هزینه و همچنین محدودیت زمانی یاده شده، باورسازی ابرها پیچیدگی‌هایی نیز دارد. از جمله این پیچیدگی‌های مسئله حساسیت بالای ابرها به غلظت موادشیمایی و محاسبات پیچیده و دشوار برای وقوع بارش در نقطه دلخواه است. علاوه بر این بقایای مواد شیمیایی به کار رفته مانند یدید نقره نیز منجر به ایجاد مسمومیت در آب و گیاهان می‌شود، لذا بارورسازی ابرها با مواد شیمیایی به دلیل ایجاد آلودگی، موانعی دارد. همین موضوع سبب شده تا استفاده از فناوری بارورسازی در مقابل ظهور فناوری های نو و ارزان قیمت مانند یونیزاسیون در دنیا روند منسوخ شدن را در پیش بگیرد.
*یونیزاسیون جوّ پایین؛ فناوری در خدمت پیشگیری از بحران
به گزارش فارس، در حال حاضر، فناوری‌های پیشرفته و موثری به شیوه‌های باران‌زایی اضافه شده است. یکی از این فناوری‌های پیشرفته یونیزاسیون جو پایین نام دارد.
یونیزاسیون جو پایین روشی از باران زایی است که با پرتاب الکترون‌های آزاد توسط آنتن‌های ولتاژ مستقیم فشار قوی به لایه‌های فوقانی آسمان (در فاصله حدود ۱۰ الی ۱۵ کیلومتری زمین) از طریق ایجاد جریان هوای گرم دمنده از سوی زمین موجب جذب رطوبت لایه های مختلف جو پایین زمین شده و تداوم این عمل موجب تشکیل ابر و بارش در محدوده ۲۰ کیلومتری نصب آنتن‌ها می‌شود.
باران‌زایی به روش یونیزاسیون، بسته به شرایط محیطی و آب‌وهوایی می‌تواند تا ۲۵ درصد بر میزان بارندگی سالیانه در منطقه هدف خود بیافزاید، البته به کارگیری شیوه یونیزاسیون فقط برای افزایش میزان بارندگی سالانه نیست بلکه اصلی ترین هدف به کارگیری این روش در کشورهایی که از این فناوری استفاده می‌کنند، از بین بردن مه در جاده‌های کوهستانی، تبدیل تگرگ به باران در باغات در فصل شکوفه‌دهی، جلوگیری از بروز بلایای طبیعی همچون سیل، رعد و برق، جلوگیری از آلودگی هوا و رفع آن، ایجاد بارش برف در ارتفاعات، کنترل ریزگرد و مهار آتش‌سوزی ناخواسته در جنگل‌ها و مراتع، تعدیل آب و هوا است.
در واقع این روش امکان انتقال زمانی و مکانی بارش‌ها را فراهم می‌کند. به کارگیری این روش برخلاف روش بارورسازی ابرها نیازی به وجود ابر در آسمان ندارد.
در همین رابطه، محدثه صادقی، کارشناس مسائل آب با اشاره به شیوه‌های نوین باران‌زایی و کاربردهای متعدد آن، به فارس می‌گوید: « این روش نه تنها می‌تواند به عنوان روشی کاربردی بخشی از مشکلات مردم ناشی از کمبود آب را حل کند بلکه به کارگیری این روش می‌تواند از بلایای طبیعی مانند سیل، تگرگ، مه گرفتگی در جاده ها و سایر موارد را جلوگیری کرده و از تحمیل هزینه های سنگین ناشی از خسارت های بلایای طبیعی بکاهد.»
*تاریخچه باران زایی در ایران
با آگاهی از ۲ شیوه منسوخ شده و همچنین شیوه پیشرفته و موثر باران‌زایی به سراغ بیان تاریخچه باران‌زایی در کشور می‌رویم.
بر همین اساس تحقیقات و مطالعات باران‌زایی به شیوه سنتی یا همان بارورسازی ابرها از سال ۱۳۵۳ در ایران آغاز شد و پس از پیروزی انقلاب اسلامی «مرکز ملی تحقیقات و مطالعات باروری ابرها» از سال ۱۳۷۶ در استان یزد آغاز به‌کار کرد که امروز این مرکز ذیل وزارت نیرو در راستای تحقیق و اجرای «بارورسازی ابرها» فعال است.
با اینکه روش بارورسازی ابرها با استفاده از موادی نظیر یدیدنقره به دلیل پچیدگی، دشواری و هزینه بر بودن در دنیا منسوخ شده است اما تنها روش اجرایی در کشور ایران همچنان این روش کلاسیک تلقی می‌شود. در حقیقت مطابق موارد مذکور این روش به دلیل وابسته بودن به وجود ابر نمی‌تواند به هنگام نیاز کشور یعنی خشکسالی به کار گرفته شود، زیرا در این زمان هیچگونه ابری در اغلب آسمان ایران وجود ندارد.
بنابراین توسعه تحقیقات و به کارگیری روش های نوین همچون یونیزاسیون می‌تواند برای جبران بخشی از مشکلات کم آبی و بحران های ناشی از بلایای طبیعی اجرا شود.
روش یونیزاسیون جو پایین در برخی از کشورهای دنیا مانند روسیه، هند، چین،مالزی، آمریکا، استرالیا انجام می‌شود، در ایران نیز این روش از اوایل سال ۱۳۹۲ در چندین نوبت به طور آزمایشی در نقاط مختلف کشور اجرا شد اما هرگز گزارش رسمی از نتایح اجرای آن منتشر نشد.
به دنبال آن، در اواخر دولت دهم چند شرکت داخلی موفق به امضای موافقت نامه‌هایی با وزارت نیرو و معاون اول ریاست جمهوری جهت راه اندازی پروژه های باران زایی به روش یونیزاسیون شده بودند و هیئت وزیران وقت تصویب کرد تا کارگروهی به‌منظور اتخاذ تدابیر لازم در زمینه استفاده از فناوری‌های نوین در ایجاد پدیده‌های طبیعی مانند باروری ابرها، یونیزاسیون کردن هوا و همچنین مهار پدیده‌های مخرب طبیعی مانند ریزگردها، خشکسالی و امثال آن تشکیل شود.
با آغاز دولت یازدهم مصاحبه‌ها و جنجال‌های رسانه‌ای مبنی بر سرطان‌زا بودن روش یونیزاسیون از سوی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی مطرح شد، معصومه ابتکار رئیس وقت سازمان محیط زیست نیز آن را غیرعلمی و غیرکاربردی دانست و با پیگیری های خود سرانجام هیئت دولت طی مصوبه ای در سال ۹۴ تولید، واردات، خرید و به کارگیری دستگاه های یونیزاسیون را ممنوع اعلام کرد بنابراین همه موافقت نامه های گذشته شرکت های داخلی با مقامات دولت دهم نیز لغو شد.
* تاکید بر روش‌های منسوخ شده عامل جلوگیری از اجرای روش‌های نوین
با وجود ثبت تاثیرگذاری شیوه یونیزاسیون جو پایین در سایر کشورهای دنیا متاسفانه ایران همچنان به استفاده از روش منسوخ شده بارورسازی ابرها با استفاده از موادی نظیر یدید نقره پایبند است و استفاده از شیوه‌های نوین باران‌زایی تاکنون در دستور کار قرار نگرفته است.
در حقیقت مصوبه ممنوعیت واردات تجهیزات یونیزاسیون جو پایین، یکی از موانع برون رفت نسبی کشور از چالش های ناشی از خشکسالی و کم آبی است، علاوه بر این به کارگیری سایر فناوری های نوین امری مطلوب است زیرا امروز به کار گیری همه فناوری‌ها و ظرفیت‌های افزایش بارش در کشور به منظور جبران اثرات زیانبار خشکسالی یک ضرورت است و بنابراین از دولت سیزدهم انتظار می‌رود تا در استفاده و به کارگیری سایر روش‌های باران زایی درکشور همت گمارد.
انتهای پیام/