ذره بین آمار بر بحران آب زاینده‌رود/آب زنده‌رود سال گذشته کجا رفت
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، مسئله حوضه آبریز زاینده مسئله تامین مایه حیات مرکز کشور تلقی می‌شود و همین مسئله می‌تواند اهمیت آن ابعاد این موضوع را به وضوح روشن کند.
متاسفانه در سال‌های اخیر به دلیل اظهارات غیرمسئولانه برخی مقامات رده بالای دولت‌های قبل، از جمله رئیس جمهور دولت مهرورزی و رئیس جمهور دولت تدبیر و امید مسئله زاینده رود از ابعاد کارشناسی و فنی خارج شده و جای خود را به یک مسئله تقلیل یافته قومیتی داده است.
همین حاکم شدن حواشی بر متن بزرگترین ضربه را به مدیریت منابع آب این حوضه آبریز در کشور وارد کرده و به دنبال آن شاهد تشدید مسائل ناشی حل نشدن مشکل زاینده رود هستیم.
متاسفانه در فضای ایجاد شده پیرامون مشکلات زاینده رود، ارائه اطلاعات مبهم از زوایای مسئله سبب شده تا حتی شناخت این موضوع امکان پذیر نباشد، جه برسد به اینکه راهکارهای کارشناسی از دل آن استخراج شده و زمینه حل مسئله را فراهم کند.
بر همین اساس، واکاوی دقیق مشکلات حوضه آبریز زاینده رود با بررسی جزء به جزء مصارف می‌تواند زمنیه ایجاد شناخت دقیق از جزئیات مسئله را مهیا کرده و گام بلندی در جهت حل و فصل این موضوع تلقی شود.
پیش تر خبرگزاری فارس در گزارشی با عنوان «۸۲ درصد سد زاینده‌رود خالی است/ چرا آب زنده‌رود خشک شد» به بررسی منابع موجود این حوضه آبریز ورود کرده بود، اما در این گزارش، مصارف عمده حوزه آبریز زاینده رود از مهر ماه سال ۱۳۹۹ تا آبان ماه سال ۱۴۰۰ مورد بررسی و واکاوی قرار خواهد گرفت.
*آشنایی با مسیر طولانی رودخانه زاینده رود در ۴ قطعه
به منظور واکاوی جزئیات مصرف آب در حوزه آبریز زاینده رود در گام ابتدایی باید از مسیر رودخانه زاینده رود شناخت پیدا کنیم.
به گزارش فارس، برای آشنایی دقیق با زاینده رود، ابتدا تقسیم بندی فرضی برای این حوضه آبریز را ایجاد می‌کنیم. بر همین اساس در قطعه ۱ این تقسیم‌بندی، آب از منطقه چلگرد و محل به هم رسیدن سرچشمه‌های زاینده رود یعنی چشمه دیمه و کوهرنگ مسیر حرکت خود را آغاز کرده و در طول مسیر پس از شمال شرقی استان چهارمحال و بختیاری وارد جنوب غربی استان اصفهان شده و پس از آن در مرز بین دو استان حرکت می‌کند تا به سد زاینده رود برسد.
تراز ارتفاعی مسیر قطعه یک از ۲۳۸۳ متر از سطح دریا در منطقه چلگرد شروع و به ۲۰۶۷ متر از سطح دریا در سد زاینده رود ختم می‌شود و به طور افقی آب در قطعه ۱ مسیر ۷۸ کیلومتری را طی می‌کند.
قطعه دوم مسیر رودخانه زاینده رود از ابتدای خروجی سد زاینده رود آغاز می‌شود و پس از طی طریقی کوتاه در شهرستان چادگان به استان چهارمحال و بختیاری وارد شده و تا منطقه چم طاق واقع در این استان، پیش می‌رود.
بیش از ۹۸ درصد از بخش منطقه ۲ رودخانه زاینده رود به طول ۸۵ کیلومتر در استان چهارمحال و بختیاری و منطقه شرقی این استان واقع شده است. تراز ارتفاعی در این منطقه از ۲۰۶۷ متر از سطح از دریا آغاز شده و در منطقه چم طاق این تراز به ۱۸۰۰ متر از سطح دریا کاهش پیدا می‌کند.
از ابتدای قطعه ۳ رودخانه زاینده رود ب به استان اصفهان وارد شده و پس از طی مسیری ۳۱ کیلومتری به پشت سد تنظیمی چم آسمان هدایت می‌شود.
تراز ارتفاعی در قطعه ۳ از ۱۸۰۰ متری واقع در چم آسمان شروع شده و به تراز ۱۷۳۲ متر در محل سد چم آسمان نزدیک می‌شود.
در قطعه پایانی به عنوان قطع چهارم از رودخانه زاینده رود آب از سد چم آسمان واقع در غرب اصفهان در مسیر طبیعی ابتدا به مرکز استان رسیده و پس از آن با خروج از شهر اصفهان مسیر خود را به سمت شرق این استان تا تالاب گاوخونی به عنوان پایین دست طی می‌کند. این مسیر به طور برآوردی نزدیک به ۱۹۰ کیلومتر طول دارد و در نهایت از تراز ۱۷۳۲ متری در محل سد چم آسمان به ترازی۱۷۰۰ متری از سطح دریا در محل تالاب گاوخونی می‌رسیم.
*آماری از مصرف آب پشت سد زاینده رود وجود ندارد
پس از آشنایی با قطعات ۴ گانه فرضی مسیر رودخانه زاینده رود در حال حاضر امکان بررسی دقیق‌تر مصارف این رودخانه در سال آبی گذشته وجود دارد.
بر این اساس با توجه به اینکه پایش اطلاعات پیرامون مدیریت منابع آب در وزارت نیرو از مبدا هر سد مشخص شده است، لذا به منظور بررسی دقیق بر مبنای تنها منبع آماری یعنی سامانه‌های وزارت نیرو تنها آمار مصرف پس از سد زاینده رود در این حوضه موجود است. به عبارت دیگر با اینکه در مسیر آب از سرچشمه کوهرنگ تا سد زاینده رود شاهد زمین‌های متعدد کشاورزی و استفاده از آب در این بخش هستیم. آماری به منظور پایش دقیق این حجم از آب در قطعه ۱ زاینده رود وجود ندارد.
این زمین‌های کشاورزی از منطقه چهلگرد در مسیر زاینده رود آغاز شده و در مسیر رودخانه به طول ۵۸ کیلومتر تا منطقه مشهد کاوه ادامه دارد.
*ورودی و خروجی سد زاینده رود در سال گذشته
به گزارش فارس، با وجود اینکه در قطعه اول زاینده رود آماری از میزان مصارف وجود ندارد، اما این آمار از بعد از سد زاینده رود موجود است. به گزارش فارس، به استناد اطلاعات بدست آمده از وزارت نیرو در سال آبی ۱۳۹۹-۱۴۰۰ مجموعا ۷۴۷ میلیون متر مکعب آب در سد زاینده رود وارد شده و آماده حرکت از این سد به سمت ۳ قطعه پایانی رودخانه بوده است.
این میزان در مهر ماه سال ۱۴۰۰ معادل ۱۶ میلیون متر مکعب و در آبان ماه این سال نیز ۲۸ میلیون متر مکعب بوده است. به عبارت دیگر از مهرماه سال ۱۳۹۹ تا انتهای آبان سال ۱۴۰۰، ورودی آب به ابتدای قطعه ۲ سد زاینده رود معادل ۷۹۱ میلیون متر مکعب برآورد می‌شود.
علاوه بر این، میزان خروجی آب از سد زاینده رود در ابتدای قطعه ۲ رودخانه، در سال آبی ۱۳۹۹-۱۴۰۰ ۷۱۷ میلیون متر مکعب آب رهاسازی شده است. این آمار در مهرماه و آبان‌ماه سال ۱۴۰۰ به ترتیب ۵۱ میلیون متر مکعب و ۴۱ میلیون متر مکعب بوده است. این یعنی در مدت زمان مهر سال ۱۳۹۹ تا انتهای آبان سال ۱۴۰۰ مجموعت ۸۰۹ میلیون متر مکعب آب از سد زاینده رود رهاسازی شده است.
*۵۵ درصد آب زاینده رود به تامین نیاز شرب اصفهان، کاشان و یزد اختصاص یافت
از میزان آب خروجی سد بخش قابل توجهی به مسئله آب تامین آب شرب اختصاص دارد. این مسئله به این معنا نیست که سهم کشاورزی از تخصیص آب سد کمتر از مسئله شرب است، در حقیقت میزان آب پشت سد به اندازه‌ای نیست که قادر به تامین آب کشاورزی منطقه باشد و با توجه به اهمیت آب شرب همواره اولویت تخصیص آب با تامین آب شرب خواهد بود.
بر این اساس از مهرماه سال ۱۳۹۹ تا انتهای آبان ماه سال ۱۴۰۰، ۳۶۹ میلیون متر مکعب از آب سد زاینده رود پس از طی طریق از قطعات ۲، ۳ و ۴ زمینه تامین آب شرب استان اصفهان و بخش کاشان را مهیا کرده‌اند.
علاوه بر این، ۷۶ میلیون متر مکعب از آب سد زاینده رود نیز زمینه تامین آب شرب در استان یزد را مهیا کرده است. بر این اساس، ۴۴۵میلیون متر مکعب آب معادل ۵۵ درصد از کل خروجی سد زاینده رود از مهرماه سال ۱۳۹۹ تا انتهای آبان سال ۱۴۰۰ زمینه تامین آب شرب ۲ استان کشور را فراهم کرده است.
لازم به تاکید است، بر اساس آمار شرکت آب و فاضلاب کشور، میزان هدر رفت آب در ۲ استان یزد و اصفهان به ترتیب ۱۱ درصد و ۱۰ درصد برآورد می‌شود که در بین سایر استان‌های کشور جزء کمترین آمارهای هدر رفته به حساب می‌آید.
بر این اساس از ۴۴۵ میلیون متر مکعب آب برای تامین نیاز شرب ۲ استان اصفهان و یزد، نزدیک به ۴۵ میلیون متر مکعب آب در قالب آمار هدر رفته ظاهری و هدر رفت واقعی تلقی می‌شود که با اقداماتی نظیر، مقابله رفع فرسودگی شبکه قابل استفاده است.
*۲۹ درصد از آب سد زاینده رود به کشاورزی چهارمحال و بختیاری و اصفهان رسید
علاوه بر مسئله تامین آب شرب، سد زاینده رود زمینه تامین آب کشاورزی در اطراف مناطق ۲ و ۳ و ۴ زاینده رود را مهیا می‌کند. بر این اساس بخشی از تامین آب کشاورزی مرتبط به قطع ۲ و ۳ حدفاصل سد زاینده رود و سد چم آسمان است. ۸۵ کیلومتر از این منطقه در استان چهارمحال و بختیاری واقع شده است و نزدیک به ۳۱ کیلومتر نیز در استان اصفهان قرار دارد. بر این اساس به استناد آمار ارائه شده از سوی وزارت نیرو از مهرماه سال ۱۳۹۹ تا انتهای آبان ماه سال ۱۴۰۰، معادل ۱۷۱.۸ میلیون متر مکعب معادل ۲۱ درصد از خروجی سد زاینده رود در بازه زمانی مذکور به کشاورزی استان چهارمحال و بختیاری و اصفهان اختصاص پیدا کرده است.
علاوه بر این سهم کشاورزان اصفهانی در پایین دست سد چم آسمان در بازه زمانی یاد شده معادل ۶۲ میلیون متر مکعب بوده است. لازم به ذکر است بر اساس آمار، تخصیص آب کشاورزی برای این منطقه واقع در قطعه ۴ زاینده رود از مهر ماه سال ۱۴۰۰ به صفر رسیده است.
با توجه به این تجمیع آمار، ۲۳۳.۸ میلیون متر مکعب آب از سد زاینده رود از مهر سال ۱۳۹۹ تا انتهای آبان سال ۱۴۰۰ به بخش کشاورزی ۲ استان چهارمحال و بختیاری و اصفهان اختصاص پیدا کرده است.
به طور کلی در بازه زمانی یاد شده، میزان تخصیص آب کشاورزی از سد زاینده رود معادل ۲۹ درصد از آب خروجی سد زاینده رود به کشاورزی ۲ استان چهارمحال و بختیاری و اصفهان تخصیص داده شده است.
لازم به تاکید است، بخش قابل توجهی از این آب به خصوص در قطعه ۲ و قطعه ۳ رودخانه با انشعابات غیر مجاز صرف کشت‌های غیر متعارف می‌شود. مسئله‌ای که به دلیل رها بودن آب در این مسیر اتفاق افتاده و در سال‌های اخیر با کم آبی شدت گرفته است.
*۶ درصد آب زاینده رود به صنعت اصفهان می‌رود
یکی از پرتکرارترین موارد مطرح شده، نقش صنایع اصفهان در بحران شکل‌گیری بحران آب زاینده رود است. بر اساس آمار وزارت نیرو، میزان آب اختصاص یافته برای حوزه صنایع اصفهان از مهرماه سال ۱۳۹۹ تا آبان‌ماه سال ۱۴۰۰ معادل ۵۶ میلیون متر مکعب برابر ۶ درصد آبی خروجی از سد زاینده رود در این بازه زمانی بوده است.
هرچند استقرار صنایع در استان اصفهان با وجود بحران‌های آب گسترده همواره محل بحث و گفتگو است، باید از این زاویه نیز به مسئله نگاه کرد، جابه‌جایی این صنایع از اصفهان به سایر استان‌های پرآب از جمله استان هرمزگان، تا چه اندازه زمینه حل بحران زاینده رود را مهیا می‌کند.
بر این اساس به نظر می‌رسد، جابه جایی این صنایع از اصفهان از منظر حل مسئله آب، تنها ۶ درصد آب به سایر مصارف آب اضافه می‌کند. بر این اساس به نظر می‌رسد، خروج صنایع آب بر نمی‌تواند تاثیر شگرفی بر حل مسئله مناقشات آبی اصفهان داشته باشد.
*آماری از سهم محیط زیست و تبخیر از آب زاینده رود
علاوه به تخصیص آب شرب، بخش صنعت و کشاروزی در حوضه آبریز زاینده رود به استناد آمار وزارت نیرو از مهرماه سال ۱۳۹۹ تا آبان ماه سال ۱۴۰۰، نزدیک به ۳۹ میلیون متر مکعب آب زاینده رود به محیط زیست تعلق گرفته است. علاوه بر این در بازه زمانی مذکور، ۳۲.۶ میلیون متر مکعب آب نیز در مسیر حوضه آبریز تبخیر شده است.
با توجه به آمار ارائه شده به نظر می‌رسد، شناسایی مسئله حوضه آبریز زاینده رود به دور از هر حاشیه‌ای نظیر دستورالعمل‌های شگفتانه و فوری و تحریک شکاف قومیتی باید در فضای کارشناسی طرح و ابعاد شناختی زمینه ارائه راهکار برای این مسئله را به وجود بیاورد.
انتهای پیام/ب