گفت‌و گو با جواد خیابانی درباره مستند هشت آذر
جواد خیابانی گزارشگر مشهور صدا و سیما که دو مسابقه‌ی تاریخی «ایران-استرالیا» در ملبورن و «ایران-آمریکا» در لیون را گزارش کرده است، با انبوهی خاطره و با ثبت تصاویری متفاوت، روایت کننده دو اثر شده که محصول جدید موسسه فرهنگی هنری اندیشه شهید آوینی است که با داستان زندگی غلامرضا تختی به سه فیلم خواهد رسید .
به این بهانه با «جواد خیابانی» به گفت‌و‌گو پرداختیم. مصاحبه‌ای که نشان می‌دهد، آثاری جالب برای عاشقان فوتبال و کشتی در راه است.
آقای خیابانی، درباره مستند «حماسه ملبورن» بگوئید که مخاطبان عاشق فوتبال و افرادی که با آن روز تاریخی خاطره دارند، با چه نوع روایتی مواجه خواهند شد؟
این مستند سه قسمت است . یکی ملبورن و دومی هم لیون که هر دو خوراک فوتبالی‌ها است! البته درباره مستند سوم بعدا صحبت می کنم که ماجرای غلامرضا تختی است . فیلم های فوتبال کاملاً جذاب است چون ذاتا ماهیت فوتبال جذابیت دارد و تصاویری که بسیاری از آنها بخصوص وقتی به قسمت لیون برسیم هیچ‌کس تا به حال ندیده و فقط از دریچه دوربین خودم که در فرانسه همراهم بود ثبت شده است. تصاویر ملبورن هم با استفاده از برخی برنامه های آن زمان تولید شده است . من به عنوان راوی این مستند به نکاتی در قالب این تصاویر اشاره میکنم که کاملاً برای مخاطب تازگی دارد. تصاویری متفاوت از حواشی بازی ایران-استرالیا در ۸ آذر ۱۳۷۶ و بازی ایران-آمریکا در ۳۱ خرداد ۱۳۷۷ که دومی را خودم ضبط کرده‌ام و هنوز دیده نشده است . البته ما در اتاقِ فکر تولید مستند درباره اسم کار هم صحبت کردیم که چگونه میشود برای این دو اتفاق، عنوان حماسه ملبورن را انتخاب کرد و نظر من این بود که بازی با آمریکا هم از حماسه ملبورن و بازی با استرالیا شروع شد.لذا برنامه اول که جمعه پنجم آذر از شبکه یک سیما ساعت ۱۵ پخش میشود به نام حماسه ملبورن اسم گذاری شد و برنامه دوم که تا پایان دی ماه پخش خواهد شد عنوان افتخار لیون را دارد .
این مسابقه خاطره‌ساز در یک مقطع حساس سیاسی-اجتماعی شکل گرفت و بعدها اتفاقاتی در خصوص تغییر ریاست فدراسیون فوتبال افتاد که برخی‌ها از آن به عنوان انتخابی سیاسی یاد کردند. شما جدا از هیجان و حواشی فوتبالی این رخدادها، به این جنبه از شرایط دوران هم پرداختید؟
بله. مستند حماسه ملبورن از دوم خرداد ۱۳۷۶ و انتخابات ریاست جمهوری شروع میشود و در این مستند خیلی گذرا و خلاصه وار می‌گوییم که سیاست چه تاثیری بر فوتبال گذاشت. البته حرف اصلی مستند، درباره فوتبال است و تنها اشاره‌ای به سیاست می شود . مثلاً به این می‌پردازیم که چه شد فدراسیون «داریوش مصطفوی» بر اثر سیاست دولت عوض شد و «صفایی‌فراهانی» رئیس فدراسیون شد . در صورتی که تیم موفقی داشتیم. ما در این مستند گذری به این می‌کنیم که چرا فوتبال ایران در طی بیست سال به جام جهانی نرفت و در جام جهانی ۱۹۷۸ چه گذشت. این‌ها مقدمه مستند است و چیزی حدود ۵ دقیقه را شامل میشود و بعد به مسابقات مرحله اول مقدماتی جام جهانی ۱۹۹۸ می‌رسیم و سپس مراحل بعدی بازی‌های مقدماتی و رسیدن به ژاپن در پلی‌اف و در نهایت ملبورن و هشتم آذر . خیلی ها اعتقاد دارند که چرا این بازی را رها نمیکنید ؟ و هر سال از این بازی حرف می زنید . در آلمان که ۴ دوره فاتح جام جهانی شده در یورو بارها به قهرمانی رسیده و ده ها عنوان اروپایی و جهانی دیگر هم دارد فقط از یک دوره بعنوان افتخار واقعی حرف می زنند آن هم جام جهانی ۱۹۵۴ است که تیم آلمان با فریتز والتر و سب هربرگر مربی کارکشته خود قهرمان جام سال ۱۹۵۴ شد . آلمانی ها از آن مسابقات به عنوان معجزه برن نام می برند و هیچ شیرینی و حلاوتی را با آن نمی سنجند . برای ما هم این تیم رویایی سال ۷۶ همان حس را داشت و هرگز فراموش نمی شود . ضمنا وقتی یک پدیده اجتماعی بنام فوتبال و جام جهانی موجب خوشحالی مردم می شود چرا از آن نام نبریم .
دو بار هم سرمربی تیم ملی تغییر کرد تا به «جلال طالبی» رسیدیم. شما به جز مرحوم «ایویچ»، به دنبال گفت‌و‌گو با «ویرا»؛ سرمربی بازی با استرالیا و یا «محمد مایلی‌کهن»؛ سرمربی دور مقدماتی هم بودید؟
بله. در قسمت دوم مستند به نام افتخار لیون که در دی ماه پخش خواهد شد به این هم می‌رسیم که چرا اصلاً «ایویچ» عوض شد؟ من با او قبل از مرگش صحبت کردم. با «ویرا» و «مایلی‌کهن» هم گفت‌و‌گو کردم و تمام این‌ها در فیلم هست. با بازیکنان تیم ملی آن زمان صحبت شده است و مهرداد میناوندِ خدابیامرز هم در فیلم حضور دارد که از برنامه های قبلی برداشت شده . البته چهره اصلی مستند ما، «حمید استیلی» است که گل اول بازی با آمریکا را زد. به علاوه آقای «مهرداد مسعودی» هم حضور دارد که الان مدیر رسانه ای فیفا در جام جهانی قطر هم هستند و عاشق ایرانند خیلی در انجام بازی‌های ایران-استرالیا و ایران-آمریکا نقش داشت و به خصوص درباره مشکلات حضور منافقین در ورزشگاه لیون که می‌خواستند جنجال بسازند و عدم پخش تصاویر آنها از استادیوم و اتفاقات مختلفی که در لیون افتاد، ایشان تاثیرات خوبی گذاشت. بعد هم به بازی‌های ایران در جام جهانی به خصوص بازی با آمریکا می‌رسیم و آخرین بخش مستند هم بازی ایران با آلمان است که خیلی مختصر به آن پرداخته شد.
کیفیت تصاویری که آن زمان با دوربین شخصی گرفتید، چگونه است؟
آن موقع مثل حالا نبود که هرکسی دوربینی داشته باشد و فیلم بگیرد. من آن زمان به سختی فیلم‌ها را ضبط میکردم . ضمنا بردن دوربین به استادیوم ها نیز چندان آسان نبود . بخشی از آن فیلم‌ها وی‌اچ‌اس است و تقریبا از کیفیت افتاده ولی چون تا به حال کسی از حواشی آن اتفاقات فیلمی نگرفته است، این تصاویر تماشایی است و سند قابل توجهی حساب میشود. کیفیت بخشی از مستند اول و دوم شاید چندان مطلوب نباشد ولی اهمیت بالایی به لحاظ ثبت اتفاقات دارد. ما زمان زیادی فیلم ضبط شده در اختیار داشتیم و تبدیل و تدوین آنها به یک فیلم مستند سخت بود.
در زمینه کارگردانی این مستند شما از چه گروهی استفاده کردید؟
من روایتگر این داستان هستم زیرا این فیلم را فقط یک نفر نساخته بلکه یک گروهِ کارگردانی بود و همکاران فنی و هنری خوبی در صحنه حضور داشتند . افراد مختلف اعم از تدوینگر ، گرافیست ، محقق ، تصویربردار و صدابردار برای ساخت این مستند کمک کردند . ابتدا با همکارانم در تبریز کار را پیش بردم و به شکل تیمی این کار تولید شد اما تدوینگر قدیمی من بخاطر کرونا از دنیا رفت و کار کمی عقب ماند و سپس یک گروه جوان و هنرمند در کرج به کمک من آمدند و کار را درکنار برادرم به طرح و گرافیک و تولید رساندند . به نظرم، ما به تاریخ ورزش ایران مدیونیم و خیلی از اتفاقات مهم ورزشی جایی ثبت نشده است. از موسسه شهید آوینی ممنونم که امکان تولید این مستند را فراهم کرد و امیدوارم همه کمک کنند تا این مستند به خوبی دیده و در تاریخ ماندگار شود. البته من سریال مستند و مجموعه کامل دیگری هم درباره تاریخ مستند ورزش ایران برای شبکه سه تولید کرده ام که با نظر مدیر محترم شبکه سه و همکاری فوق العاده مهربانانه شبکه ورزش سیما قرار است از اول دی ماه بصورت روتین و روزانه پخش شود و شبکه مستند سیما هم در بازپخش آن کمک کند تا دین خود را به تاریخ ورزش کشورمان ادا کنیم . در سریال ۵۲ قسمتی تاریخ مستند ورزش ایران به جای شخصیت‌ها، به رویدادهای ورزشی پرداخته میشود. اما در فیلم حماسه ملبورن یا افتخار لیون و یا در فیلم شهلای تختی که تحت تولید و تدوین قرار دارد به یک مسابقه یا یک شخصیت پرداخته شده می شود اما در مستند ورزش ایران تمام تاریخ ورق خواهد خورد و شخص خاصی مگر چهره های قدیم مثل میر مهدی ورزنده ، حسین صدقیانی و سید حسن رزاز در آن طرح نمی شوند و نگاه ما گذران تقویم است .
چه ارگان هایی به شما کمک کردند ؟
از خانه فیلم بسیار ممنونم . از آرشیو کاخ گلستان . از آرشیو وزارت نفت و بخصوص از آرشیو سازمان صدا و سیما . هر چند هنوز هم فیلم هایی در آرشیوها موجود است که بعلت محرمانه بودن به ما نمی دهند ! هرچند کمیته ملی المپیک و خیلی از ارگان های دیگر هم آرشیو خوبی داشتند ولی عکس یا فیلم هایی که در اختیار داشتند را به ما ندادند ولی از آنها هم ممنونم . شاید آنها آن فیلم یا عکس ها را برای تاریخ صدسال بعد میخواهند حفظ کنند که امیدوارم موفق باشند ولی مدیران این مجموعه مستحضر باشند که فیلم تاریخ مستند ورزش ایران متعلق به من نبود و نیست که هیچ کمکی به آن نکردند بلکه متعلق به همه این ملت است .
از مردم ایران از خانواده ورزشکاران قدیمی و چهره های سرشناس استدعا دارم که از طریق همین سایت شما که بسیار هم پر مخاطب است هر چه عکس و خاطره دارند به ما کمک کنند . از جوانا با انگیزه و هنرمندان گرافیست هم درخواست میکنم اگر می تواننند به من کمک کنند تا قالب هنری خوبی به آیتم ها بدهیم . از شما هم ممنونم که همیشه با بازتاب این ویدیو ها و فیلم ها تاثیر خوبی در بازنشر آثار دارید .
تصاویری متفاوت از حواشی بازی ایران-استرالیا در ۸ آذر ۱۳۷۶ و بازی ایران-آمریکا در ۳۱ خرداد ۱۳۷۷ که دومی را خودم ضبط کرده‌ام و هنوز دیده نشده است