گفتگو با سولیست «نوحه‌خوان»/انتشار جهانی اثری عاشورایی+آهنگ
خبرگزاری فارس ـ گروه موسیقی ـ علیرضا سپهوند: «نوحه خوان» اثری است که «علی رهبری» در سن ۲۲ سالگی ساخت و به مشهورترین اثر عاشورایی در موسیقی کلاسیک جهان تبدیل شد. علی رهبری ساکن وین اتریش طی بیش از ۵ دهه زندگی و کار حرفه‌ای موسیقی در اروپا بیش از ۱۲۰ ارکستر جهان را رهبری کرده و بزرگترین ارکسترهای دنیا چوب رهبری او را تجربه کرده‌اند. «نوحه‌خوان» که ملهم از نغماتی است که استاد علی رهبری در دوران کودکی در تعزیه‌های ایرانی دیده و شنیده، از جنبه موسیقایی اثری سنگین با ارکستری بزرگ محسوب می‌شود که در سبک موسیقی کلاسیک خلق شده است. این اثر توسط شرکت آلمانی «ناکسوس» در سرتاسر جهان پخش شده و نه تنها مورد توجه منتقدین بزرگ دنیا در لندن، نیویورک و برلین قرار گرفته بلکه چند نفر از مشهورترین نوازندگان ویلن جهان همچون «براون اشتاین» کنسرت مایستر فیلارمونیک برلین و «کر پونتر» ویولونیست معروف آمریکایی و چند نوازنده مشهور دیگر می‌خواهند این اثر را اجرا کنند. بی‌شک این روند به بیشتر شنیده شدن اثری کلاسیک منتهی می‌شود که از بن‌مایه‌ای ایرانی اسلامی نشات گرفته و می‌تواند در کانتکست خود معرفی موجه برای اشاعه فرهنگ دینی و هنری کشورمان در سطح جهانی باشد.
علی رهبری در خصوص تاثیر نوحه‌خوانی و تعزیه بر خلق و آفرینش این اثر می‌گوید: ما در شرایطی بزرگ شده بودیم که با عزاداری و نوحه و مراسم ماه محرم عجین شده بودیم. «امشبی را شه دین در حرمش مهمان است/ مکن ای صبح طلوع». این بخش شعر نوحه و نوحه معروف «جوانان بنی‌هاشم» در دوران کودکی مرا درگیر خود کرد و بعدها کنسرتوی «نوحه‌خوان» را بر اساس همین تم ساختم. در قسمت‌های آخر بخش دراماتیک اثر هم ملهم از نوحه «حسین چه شد کشته شد! سینه‌زنان شاه دین خوش آمدید خوش آمدید» بوده است. لازم به ذکر است که در این اثر، لایت موتیف «حسین چه شد؟» با سازهای بادی برنجی تکرار شده است. یا «امشب حسین مظلوم مهمان خواهران است/ فردا سرش… اول قطعه همچنین با اذان صبح روز عاشورا شروع می‌شود که در این قطعه ساز بادی برنجی هورن آن را می‌نواخت و الان برای تار نوشته شده است. برای همین اذان واریاسیون‌هایی نوشته شده که تداعی کننده اذان صبح عاشورا باشد. ولی این نوحه که می‌گوید: مکن ای صبح طلوع….این موتیف در جای جای این کنسرتو به زبان موسیقی کلاسیک تکرار می‌شود…همان تکراری که مردم می‌گفتند مکن ای صبح طلوع و آرزو داشتند آن صبح نمی‌آمد و سوگوار شهادت حضرت نمی‌شدند…
حالا آقای رهبری در تازه‌ترین فعالیت هنری خود روی این اثر سمفونیک، آن را برای سولوی تار ایرانی نوشته و با نوازندگی تار «آیدین علیانسب» به سفارش شرکت جهانی ناکسوس ضبط کرده است. علاوه بر مفاهیم عاشورایی ـ تعزیه‌ای تنیده در بافت، فرم و آرتیکولاسیون موسیقایی این اثر، جنبه چند وجهی آن به معرفی موسیقی ایرانی خاصه معرفی تار به عنوان یکی از سازهای موسیقی اصیل ایرانی در سطح جهانی از نکات برجسته این پروژه محسوب می‌شود. در همین خصوص به بهانه اثر عاشورایی «نوحه خوان» با «آیدین علیانسب» سولیست(تک‌نواز) آن گفتگویی ترتیب داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
چطور شد که با استاد رهبری چهره شناخته شده موسیقی کلاسیک جهان همکاری کردید. ایده همکاری در اثر «نوحه‌خوان» اولین بار از طرف چه کسی مطرح شد؟
اواخر خرداد سال ۹۹ بود که آقای «امیر آهنگ» با من تماس گرفتن و توضیحاتی در مورد اثر «نوحه‌خوان» و نحوهٔ همکاری ارائه دادند، پیشنهاد اجرای این اثر برای من موجب افتخار بود. سپس با استاد رهبری تماسی داشتیم و نتها به دستم رسید و تمرین روی قطعه را شروع کردم.
با توجه به اینکه ایران مهد تارنوازی است و بی شک تارنوازان سرشناس و توانمندی بودند که با استاد رهبری همکاری کنند، فرآیند انتخاب و همکاری شما در اینچنین طرح بزرگ بین‌المللی چگونه بود؟
تا جایی که اطلاع دارم این قطعه در حدود ۵۰ سال پیش ساخته شده، خودم در جریان این فرایند نبودم، چون قبل از شروع همکاری، با ایشان در ارتباط نبودم، ولی خود جناب رهبری در مصاحبه‌های آخر اشاره‌ای به روند انتخاب نوازنده در این سال‌ها داشته‌اند.
اولین بار که اثر «نوحه‌خوان» را شنیدید با توجه به پیچیدگی‌های کار آیا راحت با آن ارتباط گرفتید؟
زمانی که اثر را گوش دادم که تقریباً قسمت‌های تار را تا آخر زده بودم، و بعد که اجرا با ویولون را گوش دادم بقدری از این قطعه لذت بردم که در روز چند بار کامل گوش می‌دادم. اجرایی با ویولون که خانم «پائولا رهبری» به زیبایی هرچه تمام‌تر نواخته‌اند.
قبل از اینکه با اثر «نوحه‌خوان» مواجه شوم با توجه به شناختی که از استاد رهبری داشتم یقین داشتم با اثری زیبا و در عین حال پیچیده مواجه خواهم بود، وقتی تمرین‌های بخش تار را شروع کردم حدس می‌زدم که با وجود ارکستر به یک بافت منسجم و جذاب خواهیم رسید.
برای تمرین اجرای این اثر چه تمهیداتی درنظر گرفته شده بود و در مرحله ضبط حضوری با ارکستر تمرین و ضبط کردید یا از راه دور؟
تمرینها به این صورت بود که هر قسمت را به صورت صوتی ضبط می‌کردم و برای استاد رهبری می‌فرستادم و ایشان هم اگر نظری داشتند می‌فرمودند، بعد از ضبط خانگی اولیه تمرینی به صورت ویدئو کال داشتیم که حدود ۳ ساعت طول کشید و نکاتی در مورد بیان (موزیکالیته)، رجیست جمله‌ها، و نحوهٔ مضراب‌گذاری‌ها و خیلی مسائل دیگر مطرح شد، سپس برای دومین بار قطعه را به صورت ضبط خانگی برای ایشان فرستادم و بعد از تأیید در استودیو پارس با صدابرداری استاد حسن عسکری و مهندس حمید عسکری روی ارکستر، مجددا ضبط نهایی شد.
شما به عنوان یک نوازنده حرفه‌ای تار اثر را چگونه ارزیابی می‌کنید و به نظر شما تمامیت این اثر و موومانهایش قابلیت به نمایش گذاشتن موسیقی ایرانی بطور اعم و نوازندگی تار بطور اخص را داراست؟
این اثر هم موسیقی ایرانی و نوازندگی تار را در حد بسیار بالا (حتی بیش از گذشته) به نمایش گذاشته و هم تمام ویژگی‌های موسیقی جهانی را در بالاترین سطوح عرضه کرده است.
در اثر «نوحه‌خوان» برای اولین بار بود که تار به واقع موسیقی تُنال اجرا می‌کرد و قطعه تمام ویژگی‌های یک اثر جهانی اعم از «فرم» (داستان)، «ارکستراسیون مدرن»، «استفاده از تمام سازهای ارکستر» (فول ارکستر)، «توازن»، «وضوح» (درخشش) و «فاینال» بسیار قدرتمند، برخوردار بود.
به عنوان شنونده، اثر «نوحه‌خوان» برای من مثل داستانی کامل از تصاویر یک حماسه است، حماسه‌ای که در آن خشم و غم، تحسین و تأسف، و گاهی لبخندی در بهشت را تداعی می‌کند
آیا اجرای این اثر برای شما دشوار بود؟ بعضا در جاهایی که نیاز به اجرای پاساژها و نت‌های کروماتیک بود چگونه تعادل بین تکنیک و سونوریته را پیش بردید؟
قطعاً دشوار بود، به خصوص اجرایی با کیفیت بالا سختی را دوچندان می‌کرد، با پیشنهاد و تأیید خود استاد رهبری در اکثر قسمت‌ها بایستی تکنیک‌های جدیدی که قبلا نبوده طراحی می‌شد و روی ساز پیاده می‌کردم، ولی به‌قدری این قطعه زیبا و نواختن آن هیجان‌انگیز بود که وقتی قطعه رو به اتمام بود کمی غمگین بودم که چرا تمام شد.
کوکی که برای اجرا انتخاب شده بود برای تار و نسبت‌های دسته پایین و بالا چطور بود و مشکلی در این زمینه نداشتید؟
کوک دو سل دو بود و از متداول ترین کوک‌های تار بود، با توجه به اینکه این قطعه موسیقی تُنال بود و از تمامی نتها استفاده می‌شد جناب رهبری با هوشمندی کوک را دو سل دو انتخاب کرده بودند.
برداشت و حس خودتان به عنوان یک موزیسین ایرانی نسبت به اثر «نوحه‌خوان» چیست و چه ویژگی‌های بارزی دارد؟
تأثیر این اثر برای من دو بخش بود، یکی به لحاظ اجرایی، و دیگری به لحاظ مخاطب، از نظر اجرایی این اثر باعث شد نوازندگی من از نظر تکنیکی، سونوریته و بیان دگرگون شود، توضیحات استاد رهبری و دیدگاه ایشان پرمحتواترین کلاس درسی بود که تا به امروز در زندگی هنری‌ام داشته‌ام.
به لحاظ برداشت به عنوان شنونده، اثر «نوحه‌خوان» برای من مثل داستانی کامل از تصاویر یک حماسه است، حماسه‌ای که در آن خشم و غم، تحسین و تأسف، و گاهی لبخندی در بهشت را تداعی می‌کند. در آن تصاویری می‌بینم با رنگ‌هایی شفاف، در کنار راوی داستان گاهی جریان‌هایی ظاهر می‌شود و ناگهان محو می‌شود. بدون شک از تأثیرگذارترین آثار هنری بود که تا کنون با آن مواجه شده بودم.
آیا بازهم شاهد همکاری شما در پروژه‌های استاد رهبری خواهیم بود؟ توضیح بفرمایید.
همچنان بستگی به نظر ایشان دارد، افتخار این را دارم که استاد رهبری به تازگی اثر جدیدی را خلق کرده‌اند با عنوان «کنسرتو برای دو تار» و این سعادت را داشتم که این اثر به اینجانب هدیه داده شده است و هم اکنون زیر نظر ایشان مشغول تمرین این اثر هستم.
شما در این پروژه مدت مشخصی را به صورت تمام وقت با استاد رهبری کار کردید. در مورد قابلیت‌های این هنرمند شناخته شده ایرانی بفرمایید و اینکه آیا کشور خودمان ایران آنطور که باید و شاید از ظرفیت‌های این هنرمند جهانی بهره برده است یا خیر؟
شکی نیست که ایشان جزو چند موزیسین برتر دنیا هستند و در کنار این عناوین دارای شخصیتی مهربان و سخاوتمند هستند.
در طول مدت تمرین همچنان بنده را تشویق می‌کردند و اجازه دادند مدتی من قطعه را با آرامش تمرین کنم.
حضور ایشان در ایران می‌تواند در تمامی زمینه‌های هنری و بخصوص موسیقی تأثیر فراوان داشته باشد. مسلماً از این ظرفیت استفادهٔ لازم نشده است.
ملودی‌هایی از بطن نوحه‌هایی که در تعزیه‌ها خوانده می‌شده در «نوحه‌خوان» گنجانده شده که از اصیل‌ترین ملودی‌هایی بوده که در بین مردم جریان داشته است
الان اگر علاقمندان بخواهند این اثر را گوش دهند باید چطور به آن دسترسی پیدا کنند. آیا برای شنیدنش باید هزینه کنند؟
این قطعه هنوز منتشر نشده و قرار است که در آینده توسط کمپانی آلمانی «ناکسوس» منتشر شود. البته قسمت‌هایی از این کنسرتو در صفحهٔ اینستاگرام استاد علی رهبری منتشر شده است.
به نظر شما اینچنین پروژه‌هایی چقدر و چطور می‌تواند تار ایرانی و در نهایت هنر و فرهنگ ایرانی را در جغرافیایی وسیع‌تر از مرزهایمان به جهانیان بشناساند؟
تنها راه معرفی فرهنگ و هنر ایرانی را اجراهایی از این قبیل آثار می‌دانم، چون طی ۵۰ سال اخیر آثاری صرفا ایرانی، چه سنتی چه پاپ در خارج از ایران اجرا شده که بیشتر مورد استقبال خود ایرانی‌های خارج از کشور قرار گرفته و بخش ناچیزی از مخاطب غیر ایرانی را جذب کرده، ولی آثاری چون کنسرتو «نوحه خوان» به دلیل اینکه تمام شاخصه‌های موسیقی جهانی را داراست می‌تواند مورد توجه مخاطب غیر ایرانی قرار بگیرد.
حرفتان با علاقمندان موسیقی و همچنین با مسولین و دست اندرکاران موسیقی کشورمان چیست؟
صحبت من با علاقمندان موسیقی در خصوص کنسرتو «نوحه خوان» این است که این اثر با آثار قبلی که با تار اجرا می‌شده تفاوت‌هایی دارد و به دلیل اینکه ویژگی‌های موسیقی جهانی در بالاترین سطح در این اثر اعمال شده، این تفاوت‌ها اجتناب ناپذیر بوده و همچنین ملودی‌هایی از بطن نوحه‌هایی که در تعزیه‌ها خوانده می‌شده در «نوحه‌خوان» گنجانده شده که از اصیل‌ترین ملودی‌هایی بوده که در بین مردم جریان داشته است.
از مسئولین محترم می‌خواهم که شرایطی مهیا شود که بتوان از ظرفیت همهٔ هنرمندان چه در داخل کشور چه در خارج کشور استفاده کرد.
انتهای پیام/