هرآنچه کشور اراده کند، خواهیم ساخت/ رساله‌هایی که می‌توانند بدون مقاله دفاع شوند
به گزارش خبرنگار گروه دانشگاه خبرگزاری فارس، پیمان صالحی متولد ۱۳۴۴، عضو هیات علمی با مرتبه استادی در رشته شیمی دانشگاه شهید بهشتی است که مدیرکل امور پژوهشی دانشگاه رازی کرمانشاه، معاون پژوهش و فناوری دانشگاه شهید بهشتی و دانشگاه جامع علمی کاربردی، ریاست مرکز طرح‌های کلان ملی فناوری و همچنین معاونت نوآوری و تجاری‌سازی فناوری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری را در کارنامه کاری خود دارد و امروز هم خبر انتصاب وی به عنوان دبیرکل شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری توسط رئیس جمهور منتشر شد.
وی جزو دانشمندان یک درصد پراستناد جهان است که بیش از ۲۰۰ مقاله ISI و ۱۴۵ مقاله در سطح ملی و بین‌المللی دارد و در فهرست سرآمدان علمی کشور قرار گرفته است.
هماهنگی برای مصاحبه با صالحی دو هفته‌ای طول کشید تا اینکه بالاخره عصر یک روز زمستانی مهمان اتاقش برای گفت‌وگو در طبقه ۱۱ وزارت علوم شدیم.
وی در این گفت‌وگو تاکید کرد که دچار تعدد و تکثر انجمن‌های علمی هستیم، این تعدد و تکثر باعث شده که همگرایی که باید انجام بشود، عملی نشود و منابع مالی به جای اینکه در یک انجمن هزینه شود در ۴۸ انجمن هزینه شود. این روند ما ضعف پیدا کرده و شاخه‌ای و نازک رشد کرده‌ایم.
صالحی در این گفت‌وگو از پایان‌نامه‌هایی گفت که نه به تولید علم منجر شده‌اند ونه مشکلی از جامعه را حل کرده‌اند. یعنی تحقیقاتی انجام شده اما هدف ویژه‌ای نداشته‌اند و تاکید کرد که ما باید نظام حل مسئله در کشور داشته باشیم و یکی از برنامه‌های جدی این است که نظام حل مسئله توسط پایان نامه و رساله را آسان کنیم.
در این گفت‌وگو وی از روزهای وابستگی در حوزه فناوری گفت و تاکید کرد که ما در حوزه فناوری خیلی وارداتی بودیم، نفت فروخته و فناوری وارد می‌شد. زیرساخت‌ها ایجاد شده بود اما احساس اینکه ما نیازمند فناوری بومی هستیم، نبود، اما امروز هیچ چیزی نیست که اگر بخواهیم به آن دست پیدا کنیم، نتوانیم. طرح‌های کلان چیزهایی بود که وجود نداشت و از هیچ ایجاد شد. در فناوری کم و کاستی نداریم.
گفت‌وگوی فارس با معاون پژوهشی وزارت علوم در زیر ارایه می‌شود:
فارس: از برنامه‌های معاونت پژوهشی وزارت علوم برایمان بگویید.
صالحی: در این معاونت سیاست‌هایی است که در دوره جدید می‌خواهیم بیشتر به آن توجه کنیم، هیچگاه نظر من این نیست که آنهایی که قبلا مسئول بودند و کار کردند، کارهایشان مشکل دارد و ما آمده‌ایم همه را تصحیح کنیم. بسیار کارهای خوبی در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در حوزه پژوهش و فناوری صورت پذیرفته است.
* به شدت از معاونت فناوری و نوآوری حمایت می‌کنم
قطعا تغییرات فرصتی است که ما نگاه جدیدی را وارد سیستم‌ها بکنیم و بتوانیم بر اساس نیازهای روز یک سری سیاست‌های اجرایی جدید را بنیانگذاری کنیم و ادامه بدهیم.
در این دوره، سیاست‌های جدید و جدی اتفاق افتاده است، یکی جدایی معاونت پژوهشی با معاونت فناوری و نوآوری است. من در ۸ سال گذشته در حوزه فناوری بیشتر کار کردم، همیشه احساس می‌کردم که در وزارت علوم باید توجه بیشتری به نوآوری و فناوری بشود. آقای دکتر زلفی گل با دید جدید معاونت فناوری و نوآوری را ایجاد کردند. بعضی جاها برای راه حل نیاز به تشکیلات است و من به شدت از معاونت جدید حمایت می‌کنم. با وجود معاونت فناوری و نوآوری یک هم افزایی بسیار خوبی ایجاد می‌شود و دکتر خیرالدین هم در این حوزه اطلاعات بسیار خوبی دارند و خودشان فردی علمی هستند. لذا این سیاست کمک می‌شود برنامه‌ها با نگاه عمیق‌تری در حوزه فناوری که من فکر می‌کنم کمتر به آن توجه شده، شکل بگیرد.
در این جدا سازی اتفاقات جدیدی قرار است رقم بخورد، حوزه های ماموریت‌ها و حوزه‌های علمی پژوهشی در واقع در معاون پژوهشی مانده است. در معاونت فناوری بیشتر مباحث تجاری سازی آمده است، یعنی مراکز نوآوری، مراکز رشد و پارک‌های علم و فناوری به معاونت فناوری منتقل شده‌اند. در این مراکز مفهوم تجاری سازی و نوآوری مطرح است.
نوآوری یعنی تبدیل ایده به محصول و رساندن آن به بازار. خیلی از مردم و حتی خیلی از افرادی که در جایگاه مدیریتی هستند تا اسم نوآوری می‌آید، فکر می‌کنند یعنی یک کار جدید، در صورتی که نوآوری در سطح دنیا تعریفش تبدیل ایده به محصول و رساندن آن به بازار یعنی تمام چرخه ایده تا بازار است و در حال حاضر آقای دکتر خیرالدین مسئولیت نگاشت نظام ملی نوآوری را دارند.
در حوزه پژوهشی هم اتفاقات زیادی در حال وقوع است. انجمن‌های علمی که حوزه معاونت پژوهشی است، ظرفیت‌های بسیار قوی در تمام دنیا است. انجمن‌های علمی سکان‌دار بسیاری از فعالیت ها همگرایی و هم افزایی علمی در کشور است و خیلی از ماموریت‌ها هم به آنها داده می‌شود، فقط مشکل اینجاست که دچار تعدد و تکثر انجمن‌های علمی هستیم، در حال حاضر ما در کشور۴۲۰ انجمن علمی داریم که این تعداد بسیار زیاد است. من فکر نمی‌کنم در بزرگترین کشورهای دنیا هم این تعداد انجمن علمی وجود داشته باشد.
فارس: تعداد بالای انجمن‌های علمی چه مشکلاتی ایجاد می‌کند و چرا نباید زیاد باشند؟
صالحی: بگذارید با مثال برایتان توضیح دهم، در حوزه کشاورزی ما می‌توانیم تعداد محدودی انجمن ایران داشته باشیم، امروز ما ۴۸ انجمن در حوزه کشاورزی داریم. این تعدد و تکثر باعث شده که همگرایی که باید انجام بشود، عملی نشود و منابع مالی به جای اینکه در یک انجمن هزینه شود در ۴۸ انجمن هزینه شود. از طرف دیگر مثال موفق، انجمن شیمی ایران است، می‌دانید که رتبه اول تولید علم ایران مربوط به شیمی‌دان‌های کشور است، این یک انجمن، ۱۵ کارگروه دارد ولی همه در زیر چتر یک انجمن فعالیت می‌کنند.
این تعدد و تکثر باعث شده ما ضعف پیدا کنیم، شاخه‌ای و نازک رشد کرده‌ایم. انجمن‌هایی که خیلی پخش نیستند بیشترین نمایه‌های بین المللی را دارند.
یکی از ماموریت‌های اصلی ما در این دوره این است که شخصیت واقعی انجمن‌ها از طریق همگرایی ارتقاء دهیم و به آنها ماموریت بدهیم.
* باید نظام حل مسئله در کشور داشته باشیم
فارس: برنامه این معاونت در حوزه رساله‌ها و پایان‌نامه‌های دانشگاهی چیست؟
صالحی: رتبه ۱۵ علمی ایران در دنیا و ۷۵ هزار مقاله نمایه شده عالی است و اهمیت خود را دارند. عرایض بنده نفی زحمات نیست و کارهای انجام شده بسیار باارزش است، اما خیلی وقت‌ها پایان نامه‌ها و رساله‌های کشور به سمت حل مشکلات کشور نرفته‌اند. تعدادی از این پایان‌نامه‌ها تولید علم می‌کنند که خیلی خوب است اما تعدادی از اینها نه به تولید علم منجر شده‌اند و نه مشکلی از جامعه را حل کرده‌اند. یعنی تحقیقاتی انجام شده اما هدف ویژه نداشته اند. ما باید نظام حل مسئله در کشور داشته باشیم، این اتفاق در حوزه فناوری از طریق زیست بوم دانش بنیان در کشور افتاده است.
فارس: چگونه؟
صالحی: یعنی ما در زیست بوم دانش بنیان ۶ هزار و ۵۰۰ شرکت داریم، مسئله وقتی در اکوسیستم قرار می‌گیرد پاسخ مشخص می‌شود.
مثلا در بحث کرونا ما ماسک نداشتیم، ما یک ماهه تولید کننده ماسک شدیم و پس از ۳ ماه خط تولید ماسک را به اروپا صادر کردیم. ونتیلاتور و کیت تشخصی کرونا هم همین‌طور. ما کیت کرونا را با شرکت‌های دانش بنیان داخلی ۲ ماهه تحویل دادیم.
* نظام حل مسئله با پایان نامه و رساله را آسان می‌کنیم
فارس: آیا در حوزه‌های پژوهشی این اکوسیستم در کشور وجود دارد؟ چه ظرفیت‌هایی دارد؟
صالحی: ما حدود ۷۰ هزار عضو هیئت علمی فعال در دانشگاه‌های کشور داریم، بیش از ۳۰ هزار عضو هیئت علمی در دانشگاه‌های وابسته به وزارت علوم هستند و این ظرفیت بسیار عظیمی است.
اکثر این اعضای هیئت علمی دانشجوی فوق لیسانس و دکترا دارند، گاهی اوقات وقتی از هیئت علمی سوال می‌کنیم که برنامه ۵ ساله شما چیست؟ ممکن است چیزی در ذهنشان باشد اما اینکه هر دانشجویی قرار است کدام مسئله را حل کند، شاید هنوز ندانند و این نظام شکل نگرفته است. شاید خیلی‌ها بگویند که ما سراغ دانشگاه‌ها رفته‌ایم اما دانشگاه‌ها به ما خیلی اقبالی نشان نداده‌اند، چه بخش خصوصی و چه بخش دولتی. یکی از برنامه‌های جدی ما این است که نظام حل مسئله توسط پایان نامه و رساله را آسان کنیم.
فارس: یعنی چه کار کنید؟
صالحی: همه سازمان‌ها چه خصوصی و چه دولتی یک سری نیازهای پژوهشی دارند، می‌خواهیم در حوزه‌های مختلف سوالات و مسئله های خود را بپرسند تا در TRL پایین تر از طریق پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها پاسخ آنها را بدهیم. این کار را می‌خواهیم ساده کنیم و آیین‌نامه آن هم در حال تدوین است.
فارس: بیشتر توضیح می‌دهید؟
صالحی: ما هیئت علمی، دانشجو و زیرساخت دانشگاه‌ها را می‌آوریم و با کمترین هزینه در اختیار سازمان‌های دولتی و خصوصی می‌گذاریم. هزینه پروژه را بهره‌بردار خودش می‌دهد، یک پروژه مطالعاتی ممکن است هزینه زیادی نداشته باشد، یک پروژه هم پروژه مهندسی باشد که ممکن است، میلیاردها تومان هزینه داشته باشد که بهره‌بردار می‌دهد، هزینه مواد، تجهیزات و وسایل را خودشان می‌دهند، ولی هزینه این طرف را برایشان صفر کرده‌ایم.
فارس: ساز و کار این اقدام چگونه است؟
صالحی: سازوکار همین آیین‌نامه‌هایی است که نوشته‌ایم و به زودی اعلام می‌شود.
آورده ما که پایان نامه‌ها و رساله‌هاست، وصل می‌شود به نظام ایده‌ها و نیازها در سامانه « نان » تمام نیازهای کشور مطرح می‌شود. راه اندازی این سامانه به نهادینه شدن پژوهش کاربردی و فرهنگ‌سازی در این زمینه کمک می‌کند، چرا که امروز در بسیاری از دانشگاه‌ها، حضور اعضای هیئت علمی و دانشجویان در بخش صنعت و کشاورزی با انتظارات ما فاصله دارد.
در این نظام تلاش داریم تمام نیازهای صنایع خصوصی و دولتی یا هر شهروندی که نیازی را تشخیص داد بعد از داوری و تصویب در دانشگاه محل زندگی‌اش در یک سیستم استاندارد ثبت شود و در معرض دید اساتید، پژوهشگران و دانشجویان کارشناسی ارشد و دکترا قرار بگیرد. صنایع خصوصی و دولتی نیز نیازهایشان را همانجا ثبت می‌کنند و اینها در معرض دید استادها و دانشجویان قرار می‌گیرد و آنها موضوع رساله‌ها و پایان نامه‌هایشان را در راستای نیازهای جامعه می‌ببندند.
در حقیقت داریم یک نظام نوآوری ایجاد می‌کنیم که ایده‌ها و طرح‌های افراد در راستای نیازها تعریف شود و خروجی این نظام نوآوری این است که محصولاتی حاصل می‌شود، تکنیک‌ها و تاکتیک‌هایی ایجاد می‌شود که چون دانش آن منحصر به فرد است و دیگران ندارند، محصولات حاصله رقابت‌ناپذیرند و بنابراین یکه تاز میدان هستند. معاون فناوری و نوآوری در حال راه اندازی و عملیاتی کردن “نان” است.
ما سیاست‌های تشویقی برای اعضای هیئت علمی درنظر می‌گیریم که از این سیستم پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها را می‌گیرند، هزینه را ما می‌دهیم نه بهره‌بردار. در ارتقاء و حق‌الزحمه هم این موارد را درنظر می‌گیریم.
این موضوع حتی می‌تواند به جذب و اشتغال دانشجوی کارشناسی ارشد و دکترا بعد از فارغ التحصیلی بیانجامد. همانطوری که می‌دانید ما یک جاهایی دانشجو زیاد داریم و یک جاهایی کم، الان جذب دانشجوی پژوهشگاه‌ها کم شده است، اگر این ظرفیت را به سمت پژوهشگاه‌ها بیاوریم، پژوهشگاه‌های ما می‌توانند دوباره پذیرش دانشجو داشته باشند و به سمت حل مسائل کشور بیایند.
یکی از بزرگترین محدودیت‌‌های این کار این است که دانشجوی دکترای ما برای فارغ التحصیلی باید ۲ مقاله علمی پژوهشی چاپ کند، وقتی در جهت نیازهای کشور دانشجویی کار می‌کند، ممکن است در مرز دانش نباشد و منجر به تولید مقاله نشود، همزمان با این کار آیین‌نامه‌هایی درنظر می‌گیریم که این پروژه‌ها بدون مقاله دفاع شوند، همانطور که در تمام دنیا این روند برقرار است.
فارس: این خبر شما برای دانشجوهای فعلی استرس ایجاد می‌کند، آنهایی که در روند نوشتن رساله و تولید مقاله هستند.
صالحی: این قوانین شامل دانشجوهایی که درحال کار روی رساله و پایان‌نامه‌های خود هستند، نمی شود. اینها سیاست‌های آینده ماست.
فارس: کم شدن تعداد انتشار مقالات سبب کاهش جایگاه علمی کشور در دنیا نمی‌شود؟
صالحی: ما هزار و ۴۰۰ مجله علمی داریم، کارگروهی برای نمایه سازی بین‌المللی مجلات نیز تشکیل داده‌ایم. به زودی کارگاهی برای حدود ۲۰۰ نشریه که ظرفیت زیادی برای نمایه بین المللی شدن دارند، برگزار می‌کنیم، این اتفاقات قبلا هم جسته و گریخته افتاده است اما ما این ۲۰۰ مجله را دیگر رها نمی‌کنیم و تا رسیدن به نمایه بین المللی حمایتشان می‌کنیم، شاید این روند یک تا یک سال و نیم زمان ببرد، بعضی از نشریات باید تغییراتی بکنند، ممکن است مجبور شوند در هیئت تحریه‌هایشان عضو بین المللی بگیرند، ما چند صد نشریه انگلیسی زبان داریم که راحت‌تر می‌توانند نمایه بین المللی شوند. جالب است بدانید که حتی حدود ۶۰۰ مجله ما مراحل اولیه را طی کرده‌اند.
با این برنامه‌ها نه تنها ما دچار افت جایگاه علمی در دنیا نمی‌شویم بلکه ارتقاء جایگاه هم خواهیم داشت.
فارس: برای ارتقاء ارتباط صنعت و دانشگاه چه برنامه‌‌هایی دارید؟
صالحی: شاید این شبهه به وجود بیاید که ارتباط با صنعت مربوط به کدام معاونت وزارت علوم است، معاون پژوهشی یا معاون نوآوری و فناوری؟ طرح‌هایی که دانشگاه‌ها با سازمان‌ها دارند معمولا با تی آر ال‌های پایین‌تر است، یعنی تحقیقات اولیه که حوزه معاونت پژوهشی است.
جدیدا جایگاه و رتبه ارتباط با صنعت تک تک دانشگاه‌ها به آنها اعلام شده است، در سال ۱۴۰۰ دانشگاه‌ها بیش از ۳ هزار و ۴۰۰ میلیارد تومان قرارداد با صنعت داشته‌اند، بعضی از دانشگاه‌ها خیلی خوب عمل کرده‌اند مثل دانشگاه امیرکبیر و بعضی از دانشگاه‌ها باید بیشتر تلاش کنند.
* به طور متوسط هر عضوهیئت علمی در سال گذشته بیش از ۱۰۰ میلیون تومان قرارداد با صنعت دارد
فارس: این مبلغ کم نیست؟
صالحی: به نظر من خیلی باید بیشتر باشد اما باید توجه داشت که این قراردادها متاثر از بخش اقتصادی کشور است. اقتصاد ما اقتصاد دولتی است، قراردادها هم اکثرا با موسسات دولتی است. البته با توجه به شرایط فعلی خیلی هم کم نیست، این رقم نشان می‌دهد که به طور متوسط هر عضوهیئت علمی ما در سال بیش از ۱۰۰ میلیون تومان قرارداد با صنعت دارد.
فارس: در ارتباط با صنعت بیشتر شعار داده‌ایم، چگونه می‌توانیم این ارتباط را در واقعیت برقرار کنیم؟
صالحی: توجه داشته باشید که جنس قراردادهای دانشگاه‌ها با صنعت یا حل مسئله است یا مشاوره. مثلا خط تولید دارای مشکلی است که قرار است حل شود یا با هیئت علمی به عنوان مشاور قرارداد منعقد می‌شود. یکی هم قراردادهای ایجاد فناوری است. اکثر قراردادهای دانشگاه‌ها با صنعت در این موارد خلاصه می‌شود. ما در دانشگاه تولید فناوری داریم اما تولید انبوه نداریم. ما در دانشگاه‌ها تجاری سازی انجام نمی‌دهیم، تجاری‌سازی را شرکت‌ها انجام می‌دهند. شرکت‌ها تجاری‌سازی را در مراکز رشد و پارک‌های علم و فناوری انجام می‌دهند.
اگر سیستم فناوری ما زاییده تولید بومی ایران باشد، همیشه با آن سیستم کار داریم. اما اگر صنعت ما وارداتی باشد همه کار آن را قبلا برایمان انجام داده‌اند، بنابراین اگر به مشکلی خورد به من دستورالعمل می‌دهند، به گونه‌ای که حتی یک تکنیسین هم می‌تواند حل مسئله کند.
ما تا ۲۰ سال پیش واردکننده صنعت و فناوری بودیم اما مدتی است که فناوری بومی داریم. بعضی جاها خیلی خوب پیش رفته‌ایم بعضی جاها هم تازه شروع کرده‌ایم، مثلا ما در بیوتکنولوژی عالی هستیم.
* چیزی نیست که اراده کنیم و نتوانیم آن را بسازیم
در حوزه فناوری ما خیلی وارداتی بودیم، نفت فروخته و فناوری وارد می‌شد. زیرساخت‌ها ایجاد شده بود اما احساس اینکه ما نیازمند فناوری بومی هستیم، نبود. اما امروز تاکید می‌کنم هیچ چیزی نیست که اگر بخواهیم به آن دست پیدا کنیم، نتوانیم. طرح‌های کلان چیزهایی بود که وجود نداشت و از هیچ ایجاد شد. در فناوری کم و کاستی نداریم. چیزی نیست که اراده کنیم و نتوانیم آن را بسازیم.
البته در خیلی جاها سرپیچ‌ها بلاتکلیف بودیم که مقام معظم رهبری جهت‌گیری را روشن کردند. هوش مصنوعی آینده دنیاست، چند سال دیگر هوش مصنوعی شماره یک دنیاست. درست است که در کشور ما شروع شده اما توجه جدی نمی‌شد، ایشان چند وقت پیش در سخنرانیشان با نخبگان بحث اهمیت هوش مصنوعی را مطرح کردند. راهبری، هدایت و حمایت مقام معظم رهبری در عرصه تولید علم بسیار کارگشا بوده است، در بدترین شرایط اقتصادی ایشان از حوزه علم و فناوری حمایت کردند.
انتهای پیام/