ساعت رسمی کشورها چرا و چه زمانی تغییر می‌کند؟
تغییر ساعت رسمی کشورها در مواقع مشخصی از سال به عقب یا جلو کشیده می‌شود و مهم‌ترین دلیل آن بهره‌برداری از زمان و کاهش مصرف انرژی است.
نسخه اولیه این مقاله در تاریخ ۱۳۹۸/۰۸/۱۲ منتشر شده و در تاریخ ۱۴۰۰/۱۲/۲۹ به‌روزرسانی شده است.
تغییر ساعت تابستانی (DST) در منطقه‌های زمانی مختلف به‌منظور بهینه‌سازی مصرف انرژی در ابتدای بهار هر سال انجام و در ابتدای پاییز نیز ساعت به حالت عادی بازگردانده می‌شود. این کار باعث انتقال یک ساعت از زمانی که نور روز وجود دارد، از عصر به صبح می‌شود.
ساعت رسمی کشور هر سال در تاریخ ۱ول فروردین یک ساعت به جلو کشیده می‌شود و در تاریخ ۳۱ شهریور به حالت قبلی برمی‌گردد
در ایران، این تغییر ساعت در اول بهار و اول پاییز اعمال می‌شود؛ به این معنی که ساعت رسمی کشور هر سال در تاریخ یک فروردین یک ساعت به جلو کشیده می‌شود و در تاریخ ۳۱ شهریور به عقب کشیده می‌شود و به حالت قبلی برمی‌گردد.
ایده ابتدایی این تغییر در دوران مدرن در سال ۱۸۹۵ توسط جرج ورنون هادسون مطرح شد و برای اولین‌بار در زمان جنگ جهانی اول به اجرا درآمد. بسیاری از کشورها در زمان‌های متفاوت از این شیوه استفاده کرده‌اند. پس از بحران انرژی در دهه ۱۹۷۰ میلادی، ساعت تابستانی به‌صورت گسترده مورد استفاده قرار گرفت و تا امروزه نیز در آمریکای شمالی و اروپا استفاده می‌شود.
طبق قانون در ایران نیز ساعت رسمی کشور هر سال در ساعت ۲۴ اول فروردین یک ساعت به جلو کشیده می‌شود و در ساعت ۲۴ روز سی‌ام شهریور به حالت قبلی بازگردانده می‌شود.
عکس از وب‌سایت The Guardian
علت اصلی تغییر ساعت رسمی چیست؟
به‌طور اجمالی، هدف اصلی از این کار استفاده بیشتر از روشنایی روز است؛ زیرا وقتی ساعت‌ها در ابتدای پاییز یک ساعت به عقب کشیده می‌شوند، یک ساعت از عصر به صبح اضافه می‌شود و در عمل، برای بسیاری از مردم مفیدتر است. البته عکس این موضوع در بهار اتفاق می‌افتد. استفاده بیشتر از روشنایی روز به‌ویژه در فاصله بین بهار و پاییز، باعث افزوده شدن یک ساعت به زمان عصر می‌شود. البته درک این موضوع چندان دشوار نیست که روشنایی روز در واقع ذخیره نمی‌شود.
تغییر ساعت از چه زمانی آغاز شد؟
ایده اصلی تغییر ساعت برای استفاده بهینه از انرژی به ۲۰۰ سال قبل می‌رسد؛ البته تا قبل از جنگ اول جهانی چندان جدی گرفته نشد. کاهش ذخایر زغال‌سنگ در سراسر اروپا، آلمان و متحدانش شامل اتریش و مجارستان را وادار کرد تا در سال ۱۹۱۶ برای صرفه‌جویی در مصرف انرژی زمان روز را افزایش دهند و در مدت کوتاهی، سایر کشورها نیز به این جریان پیوستند. انگلستان نیز از ماه مه ۱۹۱۶ تا به امروز این قانون را اجرا می‌کند.
نکته قابل‌توجه اینکه بسیاری از کشورها از سال ۱۹۱۸ اجرای آن را کنار گذاشتند و پس از بحران دهه هفتاد میلادی تغییر ساعت رسمی از سرگرفته شد.
عکس از وب‌سایت The Guardian
امسال چه اتفاقی افتاد؟
در سال ۲۰۲۱ نیز کلیه کشورهای عضو اتحادیه اروپا در روز یکشنبه ۲۸ مارس (هشتم فروردین ماه) طبق قانون ساعت تابستانی ساعت را جلو کشیدند؛ به همین دلیل، طبیعتا در روز یکشنبه ۳۱ اکتبر ۲۰۲۱ (نهم آبان ماه) برای حفظ هارمونی زمانی فصل زمستان در کشورهای همجوار، ساعت‌ها به حالت قبل بازگردانده و یک‌ساعت به عقب کشیده می‌شوند؛ البته در آمریکا این تغییر ساعت در اولین یکشنبه ماه نوامبر انجام می‌شود. در نیوزلند تغییر ساعت رسمی در آخر ماه سپتامبر و ایالت‌های استرالیا (نیو ساوث ولز، ویکتوریا، استرالیای جنوبی، تاسمانی و قلمرو پایتختی استرالیا) در اولین یکشنبه اکتبر انجام می‌شود.
روسیه از سال ۲۰۱۱ اجرای قانون ساعت تابستانی را متوقف کرد، ولی این کار باعث تاریکی هوا در نیم‌روز در بعضی عرض‌های جغرافیایی شد. در نتیجه، از سال ۲۰۱۴ اجرای تغییر ساعت تابستانی از سر گرفته شد.
تغییر ساعت رسمی کشور در سال ۱۴۰۱
در ایران نیز برای صرفه‌جویی در مصرف انرژی، ساعت رسمی کشور، در تاریخ یکم فروردین ماه ۱۴۰۰ یک ساعت به جلو کشیده شد و در ساعت ۲۴ روز ۳۰ شهریور ماه یک ساعت به عقب برخواهد گشت. گفتنی است تغییر ساعت رسمی در سال ۱۳۷۰ توسط هیئت دولت ایران به تصویب رسید و از شهریور ۱۳۸۶ توسط مجلس ایران تبدیل به قانون لازم الاجرا شد.
امسال نیز به‌رغم تصویب طرح عدم تغییر ساعت توسط مجلس شورای اسلامی در اسفندماه ۱۴۰۰، اجرای این مصوبه به‌دلیل نیاز برای بررسی‌های بیشتر کارشناسی به تعویق افتاد و ساعت رسمی کشور در ساعت ۲۴ اول فروردین ۱۴۰۱ یک ساعت به جلو کشیده خواهد شد.
بر اساس برآوردهای انجام شده ظرفیت نصب شده در سال ۱۳۹۹ به مقدار ۸۵، ۳۱۳ مگاوات و پیک (اوج) تولید هم‌زمان در سال ۱۳۹۹ ۵۸، ۰۷۶ مگاوات بود. اگر معدل بین ظرفیت نصب شده و تولید پیک را برای سال ۱۴۰۰ یا ۱۴۰۱ پیش‌بینی شود، بنابراین ظرفیتی حدود ۷۲.۰۰۰ مگاوات دور از انتظار نیست.
از اول فروردین تا ۳۱ شهریور، درمجموع ۱۸۶ روز خواهد بود که اگر در هر روز از این ۶ ماه فقط یک ساعت برق اضافی مصرف شود، اضافه مصرف برق کشور معادل ۱۳,۳۹۲,۰۰۰ مگاوات ساعت است. حال اگر این مگاوات ساعت کارکرد را با ظرفیت تولید برق یکی از نیروگاه‌های حیاتی مانند نیروگاه ۲۰۰۰ مگاواتی شهید رجایی برآورد کنیم، عددی معادل ۶.۶۹۶ ساعت به‌دست می‌آید. به عبارت دیگر، فقط روزی یک ساعت هدر دادن نیروی برق برای مدت ۶ ماه اول فروردین تا آخر شهریور ماه، معادل هدر دادن کل نیروی برق تولیدی نیروگاه شهید رجایی برای مدت ۹ ماه و ۱۰ روز خواهد بود.
البته هزینه‌های تولید انرژی برای تولید برق شامل سوخت نیروگاه‌ها، آلودگی، نیروزی انسانی و… نیز به مضرات عدم تغییر ساعت رسمی کشور می‌افزایند.
عکس از وب‌سایت The Guardian
توقف اجرای قانون تغییر ساعت تابستانی چه تأثیری خواهد داشت؟
تغییر ساعت رسمی در این برهه از سال، علاوه بر امکان استراحت یک ساعت بیشتر در صبح، بر عوامل دیگری مانند صرفه‌جویی در انرژی، کشاورزی و حتی حالات روحی تأثیرگذار است. ولی عده‌ای بر این عقیده‌اند که تغییر ساعت رسمی تأثیری در مصرف بهینه انرژی ندارد و کاهش مصرف انرژی در عصرهای تابستانی با افزایش مصرف در صبح جبران می‌شود.
تأثیر تغییر ساعت بر سلامت نیز بحث‌های فراوانی به‌دنبال داشته است؛ با توجه به افزایش زمان قرارگیری مردم در فصل تابستان در معرض نور آفتاب باعث افزایش جذب ویتامین D می‌شود. ولی منتقدان اظهار کرده‌اند که تغییر در ریتم شبانه‌روزی (ساعت‌های خواب و بیداری) تأثیر منفی بر سلامت افراد دارد.
نتایج مطالعه‌های انجام شده نشان می‌دهد که خطر وقوع حمله قلبی در سه روز اول هفته پس از تغییر ساعت در بهار بیشتر است. البته نتیجه این مطالعه نشان می‌دهد خطر حمله قلبی با افزایش یک ساعت زمان خواب در ابتد ای پاییز کاهش می‌یابد. همچنین، نتیجه مطالعه این مسئله را نیز عنوان می‌کنند که تغییر ساعت در شروع پاییز باعث افزایش یک ساعت در زمان خواب مردم نمی‌شود، ولی کشیده شدن ساعت به جلو در بهار تاثیرهای منفی در هفته‌های آتی پس از تغییر ساعت رسمی به‌دنبال دارد.
عکس از وب‌سایت The Guardian
آیا تغییر ساعت رسمی اقتصادی است؟
اگرچه تغییر ساعت رسمی دارای تأثیر در وضعیت اقتصادی است، ولی این مهم را نیز نمی‌توان به قطعیت عنوان کرد. در حالی که متصدیان صنعت گردشگری از افزایش طول روز در تابستان بهره‌مند می‌شوند، ولی همچنان تاثیرهای ناشی از تغییر ساعت بر سلامت پابرجا هستند.
صنعت کشاورزی نیز از دیرباز رضایت چندانی از تغییر ساعت رسمی نداشته است؛ زیرا این مسئله موارد مهمی از شیردهی گاوها تا برداشت محصول را تحت تأثیر قرار می‌دهد. از طرفی، سخنگوی اتحادیه جهانی کشاورزان تصویر متفاوتی را ارائه می‌دهد:
طبق آخرین نظرسنجی انجام شده از اعضای اتحادیه، تعداد کمتری موافق افزایش ساعت روشنایی عصرانه بودند.
البته تأثیر تغییر ساعت در صنعت هوانوردی به‌مراتب کمتر است. برنامه زمانی پروازها بر اساس جدول زمانی کشورها تنظیم می‌شود. در واقع، برنامه پرواز و جدول زمانی کلیه فرودگاه‌ها بر اساس ساعت هماهنگ جهانی (Coordinated Universal Time (UTC تنظیم می‌شود. ساعت هماهنگ جهانی تنها ۰.۹ ثانیه با ساعت گرینویچ اختلاف دارد.
عکس از وب‌سایت The Guardian
آیا تغییر ساعت تابستانی خطرناک است؟
این مسئله روی رانندگی نیز تأثیرگذار است. معمولا ۸ تا ۱۰ صبح و ۳ تا ۷ بعد از ظهر ساعت‌های اوج رانندگی محسوب می‌شوند. زمانی که در پاییز ساعت‌ها به عقب کشیده می‌شوند، به این ترتیب بخش اعظمی از ساعت اوج رانندگی در تاریکی انجام می‌شود. همچنین، بسیاری از تصادف‌ها در ترافیک عصرگاهی اتفاق می‌افتند. همچنین، نتایج بررسی‌ها نشان داده است که عقب کشیده شدن ساعت باعث افزایش میزان تصادفات رانندگی می‌شود.
بنابراین، انجمن پیشگیری از تصادفات رانندگی (Royal Society for the Prevention of Accidents (Rospa پیشنهاد کرده است تا تغییر ساعت رسمی در بریتانیا را متوقف کند. البته بحث‌ها همچنان بر سر ترجیح تاریکی صبحگاهی به تاریکی عصر باقی است.
البته بحث تأثیر تغییر ساعت تابستانی وقوع جرم و جنایت نیز وجود دارد؛ افزایش طول روز در بهار باعث کاهش وقوع جرم می‌شود.
آیا تغییر ساعت پرطرفدار است؟
نتیجه تحقیق انجام گرفته توسط مؤسسه تحقیقاتی YouGov در انگلیس نشان می‌دهد که حدود ۴۴ درصد از مردم ترجیح می‌دهند تا سیستم فعلی تغییر ساعت به‌صورت دوبار در سال ادامه پیدا کند و در مقابل، ۳۹ درصد موافق توقف آن هستند. همچنین، این میزان رضایت بر اساس منطقه متغیر است. برای نمونه، اسکاتلند به‌شدت موافق ادامه وضع موجود است، زیرا تغییر ساعت تابستانی در تمام طول سال باعث طلوع خورشید پس از ساعت ۱۰ صبح در بعضی مناطق می‌شود.
عکس از وب‌سایت The Guardian
کدام کشورها تحت تأثیر تغییر ساعت تابستانی قرار نمی‌گیرند؟
حدود ۷۰ کشور در اقصی نقاط جهان تغییر ساعت را اجرا می‌کنند. البته کشورهایی که روی خط استوا قرار دارند، به‌دلیل عدم‌تاثیرگذاری این قانون را اجرا نمی‌کنند.
بسیاری از کشورهای اسلامی نیز قانون صرفه‌جویی در زمان نور روز (DST) را در ماه رمضان اجرا نمی‌کنند، زیرا این کار باعث تعویق زمان افطار و صرف شام می‌شود. حتی مراکش این قانون را در زمان روزه‌داری به حالت تعلیق در می‌آورد، در حالی که ایران در طول رمضان نیز اجرای قانون تغییر ساعت را متوقف نمی‌کند. در این رابطه، بسیاری از کشورهای آسیای شرقی و آفریقا نیز از قانون صرفه‌جویی در زمان نور روز (DST) تبعیت نمی‌کنند.
در این رابطه، پارلمان اروپا در سال جاری به توقف اجرای قانون تغییر ساعت تابستانی از سال ۲۰۲۱ رای داد. در صورت تصویب نهایی، این مسئله نیز یکی از حواشی مربوط به برکسیت (Brexit) خواهد بود.
آیا تغییر ساعت نیز از تبعات برکسیت خواهد بود؟
در سال ۲۰۱۹ میلادی، برکسیت بر همه مسائل تأثیرگذار است. در صورت خروج انگلیس از اتحادیه اروپا قبل از سال ۲۰۲۱ و تغییر ساعت رسمی کشورهای عضو اتحادیه، نیمی از ایرلند شمالی و جمهوری ایرلند در مناطق زمانی مختلف قرار خواهند گرفت. در واقع، علاوه بر مرزهای موجود (سخت و نرم)، مرز زمانی نیز افزوده خواهد شد.
عکس از وب‌سایت The Guardian
آیا زمان مفهومی سیال است؟
در دنیای ساعت‌های دیجیتال، تلفن‌های هوشمند، جدول‌های زمانی ریلی و تقویم‌های هماهنگ، به نظر می‌رسد که زمان به‌شکل ثابت و منظم به پیش می‌رود؛ در حالی که این‌گونه نیست!
قبل از پیشرفت تکنولوژی و توانایی ارائه دقیق زمان، مردم قادر به تنظیم دقیق وقت خود نبودند. تمدن‌های باستانی زمان خود را بدون توجه به کوتاهی یا بلندی روزها به دو دوره ۱۲ ساعته تقسیم کرده بودند. به این معنی که روزها در بهار و تابستان طولانی‌تر و در نیمه دوم سال کوتاه‌تر بودند. البته همگان به این موضوع اشراف دارند این سیستم پایه طراحی ساعت آبی در رم باستان با مقیاس‌های مختلف در ماه‌های مختلف بود.
پس از اختراع ساعت‌های مکانیکی و تعریف بازه‌های زمانی، تعریف زمان همچنان از مکانی به مکان دیگر متفاوت بود. برای نمونه، در ایتالیا ساعت در ونیز همیشه در حدود یک و نیم ساعت جلوتر از تورین بود.
عکس از وب‌سایت The Guardian
درک ما از مفهوم زمان که در واقع ساعت نامیده می‌شود، مفهوم جدیدی است که قدمت آن برابر با ایجاد ریل‌های راه‌آهن است. با گسترش خطوط آهن، اختلاف زمانی میان ایستگاه‌ها و شهرهای مختلف پدیدار شد. ازاین‌رو، کشورها آغاز به همسان‌سازی زمان خود با حرکت قطارها کردند. در این راستا، انگلستان پیش‌گام این حرکت محسوب می‌شود و در سال‌های ۱۸۴۰ میلادی با راه‌آهن بزرگ غرب (Great Western Railway (GWR و ۱۸۸۳ راه‌آهن سراسری انگلستان را با گرینویچ تطبیق داد.
سایر کشورها نیز پیروی از این حرکت را آغاز کردند. تا سال ۱۹۱۱ کلیه ساعت‌های موجود در بیرون ایستگاه‌های راه‌آهن فرانسه بر اساس ساعت معیار پاریس (این ساعت ۹ دقیقه با ساعت گرینویچ اختلاف دارد)، تنظیم شدند؛ ولی ساعت‌های داخل ایستگاه پنج دقیقه عقب‌تر از این زمان تنظیم شده بودند تا مسافران در صورت تأخیر قطار خود را از دست ندهند. نکته قابل‌توجه اینکه منطقه‌های زمانی بین‌المللی تا قبل از دهه ۱۹۳۰ میلادی استانداردسازی نشده بودند. در این رابطه، نپال آخرین کشوری بود که در سال ۱۹۵۶ ساعت خود را بر اساس گرینویچ تنظیم کرد.