ساعت‌های حرم امام رضا (ع) چگونه کوک می‌شوند؟
ساعت‌های حرم رضوی در صحن انقلاب و آزادی صداهای گوش‌نوازی دارند که در خاطر بسیاری از زائران ماندگار شده است.
حرم امام رضا (ع) از مشهورترین جاذبه های گردشگری مشهد است که سالانه میلیون‌ها زائر ایرانی و خارجی برای زیارت این بارگاه روانه شهر مشهد می‌شوند. این آستان مقدس با گنبد طلا، گلدستهها، صحن‌ها، رواق‌ها، سقاخانه، پنجره فولاد، صدای نقاره و کبوترهای دور گنبد شناخته میشود. صدای دنگ‌دنگ ساعت‌های قدیمی بر بالای ایوان‌ها در صحن آزادی و صحن انقلاب حرم از صداهای آشنایی است که در خاطر بسیاری از زائران آستان مقدس ثبت میشود و گذر زمان را به دلدادگان این بارگاه یادآوری می‌کند.
درباره ساعت‌های حرم امام رضا (ع) بیشتر بدانید:درباره ساعت های حرم امام رضا (ع)تاریخچه ساعت‌های حرم امام رضا (ع)قدیمی ترین ساعت حرم امام رضا (ع)چه کسی ساعت حرم امام رضا (ع) را کوک می‌کند؟ساعت حرم چگونه کوک میشود؟درباره ساعت های حرم امام رضا (ع)
طبق اسناد و مدارک موجود، استفاده از صنعت ساعت در ایران در دوره صفوی رواج یافته است؛ حرم مطهر امام رضا (ع) نیز از آن دوره دارای دو ساعت کوچک بوده است که امروزه در موزه آستان قدس ضبط و نگهداری می‌شوند. پس از آن، ساعت‌های بزرگی در صحن‌های مختلف حرم امام رضا (ع) قرار داده شده است.
ساعت صحن آزادی
منبع عکس: news.razavi.ir، عکاس: مسعود نوذری
در دوره قاجار ساعت بزرگی به‌عنوان اولین و قدیمی‌ترین ساعت حرم مطهر امام رضا (ع) در صحن انقلاب (صحن عتیق) بر فراز ایوان غربی روی برجی فلزی از جنس حلب نصب شد؛ ایوان غربی از آن پس به ایوان ساعت شهرت یافت.
ساعت مشهور صحن انقلاب که به ساعت مظفری نیز شناخته می‌شد، ساعت اصلی حرم به شمار می‌رفت و در گذشته صدای زنگ آن، به‌ویژه شب‌ها، در تمام شهر طنین‌انداز می‌شد. پس از چند سال به‌دلیل سنگینی موتور و تخریب پایه‌های ایوان، این ساعت از صحن انقلاب به صحن آزادی انتقال یافت.
ساعت صحن آزادی چهار صفحه برای مشاهده از چهار جهت دارد؛ در گذشته توسط یک هندل بزرگ به‌صورت دستی کوک می‌شد و در حال حاضر به‌وسیله الکتروموتور کار می‌کند و هر ۴۲ ساعت یک بار کوک میشود.
ساعت صحن انقلاب 
منبع عکس: fa.nody.ir، عکاس: ناشناس
پس از انتقال قدیمی‌ترین ساعت حرم رضوی به صحن آزادی، ساعت دیگری به نام ساعت معاون، در صحن انقلاب جایگزین ساعت قدیمی شد که مانند ساعت قبلی چهار صفحه در چهار جهت دارد. شماره‌های این ساعت با اعداد فارسی و درشت نوشته شده و وزن آن بسیار کمتر از ساعت قبلی است.
ساعت صحن انقلاب دو نوع صدای زنگ دارد؛ یک زنگ آهسته و یک زنگ بلندتر و بم‌تر؛ زنگ اول به‌ازای هر یک ربع ساعت (۱۵ دقیقه) یک زنگ آهسته می‌زند؛ در ربع اول یک زنگ، در نیم ساعت دو زنگ، در سه ربع (۴۵ دقیقه) سه زنگ و در یک ساعت کامل چهار زنگ آهسته می‌نوازد. سپس با یک مکث کوتاه، صدای زنگ اصلی با صدای بلند و بم، به تعداد ساعتی که عقربه‌های ساعت نشان می‌دهد به گوش می‌رسد؛ اگر در ساعت ۱۲ در صحن حرم امام رضا (ع) باشید، پس از چهار زنگ آهسته که نشان یک ساعت کامل است، ۱۲ زنگ با صدای بلند و بم را خواهد شنید.
ساعت معاون روزی دوبار به‌وسیله الکتروموتور کوک میشود و در هنگام قطع برق، تا ۲۴ ساعت کار می‌کند. در صورت طولانی شدن قطع برق، ساعت به‌وسیله هندل دستی کوک میشود.
در سیستم عملکرد و نصب ساعت‌های صحن آزادی و انقلاب تفاوت‌هایی وجود دارد؛ ساعت صحن آزادی با سه لنگر و ساعت صحن انقلاب با یک لنگر کار می‌کند، همچنین موتور ساعت صحن آزادی برخلاف ساعت صحن انقلاب در پایین و لنگرها در بالا جای گرفته‌اند.
ساعت آفتابی صحن جمهوری اسلامی
منبع عکس: photo.razavi.ir، عکاس: ناشناس
از دیگر ساعت‌های حرم امام رضا (ع) ساعت آفتابی صحن جمهوری اسلامی است؛ این ساعت در سال ۱۳۶۷ شمسی توسط یکی از معماران آستان قدس رضوی مرحوم «حاج محمد صادق حامد» رافتی با استفاده از سنگ مرمر سفید ساخته شد. طرح کلی این ساعت کلمه «الله» بوده و در تزیینات جزیی مانند عددهای ساعت، آیاتی از قرآن کریم به‌کار رفته است.
نحوه کار این ساعت به این صورت است که زمانی که نور خورشید بر شاخص وسط ساعت بتابد، سایه شاخص عددی را نشان می‌دهد. با گردش نور خورشید سایه شاخص نیز تغییر می‌کند و هنگام ظهر روی عدد صفر قرار می‌گیرد و سایه به کوچک‌ترین حد خود می‌رسد که نشان از زمان ظهر شرعی و هنگام اذان دارد. هنگامی که سایه شاخص روی عدد یک قبل یا بعد از صفر قرار می‌گیرد، نشان از این دارد که یک ساعت به ظهر مانده یا یک ساعت از ظهر گذشته است و در مورد ساعات دیگر نیز به همین ترتیب، زمان قبل و بعد از اذان محاسبه میشود.
شاخص آفتابی مسجد جامع گوهرشاد
منبع عکس: qudsonline.ir، عکاس: ناشناس
در قسمت شمال شرقی صحن مسجد جامع گوهرشاد، روی ستونی به ارتفاع دو متر و قطر تقریبی نیم متر از جنس برنج، شاخصی واقع شده است که برای تعیین وقت شرعی از آن استفاده میشود که حدود ۴۰۰ سال از عمر آن می‌گذرد. این شاخص به‌شکل ذوزنقه قائم‌الزاویه‌ای به قطر پنج میلی‌متر است که ساق عمودی ۱۲ سانتی‌متری دارد. بر سمت شرقی این شاخص یک علامت پیکان و عبارت «امتداد محور عالم یا ستاره جدی» کندهکاری شده است که نشان می‌دهد نوک این شاخص در جهت ستاره قطبی قرار دارد. روی سنگ دایره‌ای کف شاخص، خط ظهر شرعی کشیده شده است که هنگام تطبیق سایه با این خط، اذان ظهر توسط موذن مسجد اقامه میشود.
در نقشه‌ای از مشهد گوهرشاد در سال ۱۳۴۲ قمری از این شاخص به‌عنوان شاخص ظهر شیخ بهایی یاد شده است. این شاخص که روی پایه‌ای آجری نصب بود، به‌مرور زمان تخریب شد و در سال ۱۳۱۲ شمسی به همت «حاج‌حسین حجارباشی زنجانی» مرمت و بازسازی شد؛ اما به‌سبب بی‌دقتی در نصب دوباره، شاخص به مقدار دو درجه از حالت عمودی منحرف و پایه سنگی نیز به همان مقدار منحرف شده است.
تاریخچه ساعت های حرم امام رضا (ع)
منبع عکس: خبرگزاری آنلاین، عکاس: محسن رحیمی
اولین و قدیمی‌ترین ساعت حرم امام رضا (ع) با نام ساعت مظفری به‌دستور مظفرالدین شاه قاجار از منچستر انگلستان خریداری و به ایران و شهر مشهد مقدس منتقل شد؛ البته به گفته برخی از مورخان، این ساعت توسط امین‌الملک، برادر میرزاعلی اصغرخان اتابک، صدراعظم ایران در دوره ناصرالدین شاه برای وقف آستان مقدس حضرت رضا (ع) خریداری شد و پس از فوت ناصرالدین شاه در زمان مظفرالدین شاه به ایران رسید. بر اساس تاریخ حک‌شده در پیاله ساعت، سال ساخت آن به سال ۱۸۹۳ میلادی (۱۲۷۲ شمسی) بازمی‌گردد که چند سال پس از ساخت در سال ۱۲۷۸ شمسی وارد ایران شده است.
پس از حدود نیم قرن در سال ۱۳۳۰ شمسی، به‌دلیل سنگینی لنگر و موتور ساعت و نشست ایوان غربی، شکست‌هایی در پایه‌ها ایجاد شد و ایوان ساعت آسیب دید؛ به همین دلیل این ساعت از فراز ایوان ساعت برداشته شد و به صحن آزادی انتقال یافت و بر برج سردر ایوان جنوبی نصب شد و با گذشت حدود ۱۲۳ سال، همچنان چشم‌های زائران را برای مشاهده دقیق زمان خیره کرده است.
پس از مرمت ایوان غربی صحن انقلاب، ساعت دیگری توسط عبدالحسین خان معاون‌التجار یزدی از هامبورگ آلمان خریداری و به بارگاه امام رضا (ع) اهدا شد. ساخت این ساعت به سال ۱۹۴۵ میلادی (۱۳۲۴ شمسی) باز می‌گردد. این ساعت که به ساعت معاون نیز شهرت دارد، در اواخر سال ۱۳۳۳ شمسی با کشتی به بندر خرمشهر و از آنجا به تهران و سپس به مشهد مقدس انتقال یافت و طی تشریفات خاصی در سال ۱۳۳۴ شمسی در ایوان ساعت صحن انقلاب نصب شد. ساعت معاون نیز مانند ساعت مظفری دارای چهار صفحه در چهار جهت است و با گذشت ۶۷ سال هنوز صدای ناقوس آن راس هر ساعت در صحن و رواق‌های بارگاه رضوی می‌پیچد.
از سال ۱۳۸۶ شمسی در بیشتر قسمت‌های حرم مطهر امام رضا (ع) ساعت‌های دیجیتالی جایگزین ساعت‌های قبلی شده است. از مزایای این ساعت‌ها می‌توان از برقی بودن، عدم نیاز به تعویض باطری، تنظیم راحت‌تر و نمایش اوقات شرعی، ایام هفته و تاریخ روز نام برد.
قدیمی ترین ساعت حرم امام رضا (ع)
منبع عکس: fa.nody.ir، عکاس: ناشناس
قدیمی‌ترین ساعت حرم امام رضا (ع) مربوط به دوره قاجار و ساخت کشور انگلستان است؛ با توجه به تاریخ حک شده در پیاله زنگ ساعت، ساخت این ساعت به سال۱۸۹۳ میلادی (۱۲۷۲ شمسی) و آخرین سال‌های سلطنت ناصرالدین شاه بازمی‌گردد که با امکانات ارتباطی آن دوره در زمان مظفرالدین شاه به حرم مطهر اهدا شده است. این ساعت در ایوان جنوبی صحن آزادی حرم رضوی قرار دارد.
چه کسی ساعت حرم امام رضا (ع) را کوک می‌کند؟
منبع عکس: tasnimnews.com، عکاس: ناشناس
ساعت‌های حرم امام رضا (ع) در گذشته توسط هندل دستی کوک می‌شدند؛ اما امروزه با استفاده از نیروی برق کوک می‌شوند و باید هفته‌ای دو یا سه بار روغن‌کاری و تنظیم شوند. مسئولیت این امر بر دوش ساعت‌سازانی است که وظیفه تعمیر و نگهداری ساعت‌ها را برعهده می‌گیرند. مراقبت از ساعت‌های حرم مطهر امام رضا (ع) ابتدا در اختیار آقای معاون و سپس آقای داروگر قرار گرفت. قبل از آقای معاون، ساعت‌ساز رسمی در حرم وجود نداشت.
آقای محمد علی عنبرانی، سومین نسل از مسئولان ساعت‌های حرم بود که حدود ۲۸ سال کارشناسی این ساعت‌ها را بر عهده داشت و حدود سه سال پیش بازنشسته شد. پس از او، ساعت‌های حرم در اختیار دستان هنرمند آقای علی‌اصغر وحیدی قرار گرفت؛ شخصی که بهطور اتفاقی وارد این حرفه شد. او با تعمیر یک ساعت به این شغل علاقه‌مند شده و با مطالعه کتاب در زمینه ساعت‌سازی و انجام تعمیرات ساعت، پس از سه سال در این حرفه خبره شد.
وحیدی از سال ۱۳۸۲ پس از هفت سال خدمت در دفتر امانات حرم مطهر، به دفتر تعمیر و نگهداری ساعت‌های حرم منتقل شد و به همکاری با عنبرانی پرداخت و پس از بازنشستگی او به‌عنوان چهارمین ساعت‌ساز رسمی آستان قدس رضوی مسئولیت تعمیر، نگهداری، تنظیم، نظافت ساعت‌ها، تعویض باطری‌ها و انجام امور اداری بر عهده او قرار گرفت. امروزه ساعت‌های مختلفی در رواق‌ها، صحن‌ها و سراهای حرم مطهر نصب شده است که زمان دقیق و اوقات شرعی را به زائران نشان می‌دهد. دو تن از خادم‌یاران رضوی نیز در بخش ساعت‌های دیجیتال همراه و دستیار آقای وحیدی هستند.
ساعت حرم چگونه کوک میشود؟
منبع عکس: farsnews.ir، عکاس: ناشناس
ساعت‌های حرم در گذشته روزی دو بار و به‌صورت دستی توسط یک هندل بزرگ کوک می‌شدند؛ این کوک‌ها بسیار سنگین بود و حدود سه تن وزن داشت. امروزه این عمل با الکترو موتور انجام می‌گیرد و روزانه دوبار بهطور خودکار با برق کوک میشود؛ در صورت قطع، برق تا ۲۴ ساعت کوک است و در صورت قطع طولانی برق، کوک ساعت‌ها به‌وسیله هندل و بهطور دستی انجام میشود.
اگر شما نیز ساعت‌های حرم امام رضا (ع) را از نزدیک دیده‌اید یا طنین زیبای آن را شنیده‌اید، تجربه خود را در بخش دیدگاه‌های مقاله با ما و دیگر کاربران کجارو به اشتراک بگذارید.
پرسش‌های متداولساعت‌های حرم رضوی در کدام صحن‌ها قرار دارند؟ساعت صحن آزادی، ساعت صحن انقلاب، ساعت آفتابی صحن جمهوری اسلامی و شاخص آفتابی مسجد گوهرشادقدیمی‌ترین ساعت حرم رضوی کدام اسساعت صحن آزادیصدای زنگ ساعت از کدام ساعت حرم است؟ساعت معاون در صحن انقلابساعت‌های حرم رضوی چگونه کوک می‌شوند؟در گذشته به‌صورت دستی و امروزه به‌صورت خودکار توسط الکترو موتور
منبع عکس کاور: archive.razavi.ir، عکاس: ناشناس