نخبگان در کنار صیادان/ با کاوشگر خلیج فارس بیشتر آشنا شوید
گروه علم و پیشرفت خبرگزاری فارس؛ وجود منابع آبی مانند دریای خزر، خلیج فارس و دریای عمان در کشور، لزوم استفاده از این ظرفیت ها را بیش از پیش مهم کرده است. باتوجه به اینکه کشور ما کشوری خشک به حساب می آید، تامین آب شرب از دریا یکی از مسائل مهم در کشور است و می‌توان از ظرفیت آب‌های دریاها برای رفع این موضوع استفاده کرد. تغذیه، کشاورزی و تولید انرژی از دریا، اقتصاد و بازرگانی دریا حوزه هایی است که می توان با استفاده از منابع آبی در کشور آنها را پیش برد و به سرانجام رساند. این حوزه ها علاوه بر تامین نیاز مردم در داخل کشور می توانند ارزآوری نیز به همراه داشته باشند. نخبگان و متخصصان در «پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی» شروع به تحقیق و مطالعه در زمینه های مختلف برای استفاده حداکثری و بهتر از ظرفیت های آبی موجود در کشور کرده اند.
باتوجه به اهمیت فراوان اقیانوس‌ها و دریاها در پیشرفت و آبادانی کشورها و همچنین نقش آن در زندگی و معیشت مردم و از طرفی ارزش منابع معدنی، غذایی و انرژی خدادادی آن با «مرتضی توکلی»، رئیس پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی، در خصوص برنامه‌های این پژوهشگاه در حوزه علوم دریایی-اقیانوسی و جوی گفت‌وگو نمودیم که در ادامه می‌خوانید:
فارس: برنامه های پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی در بلندمدت چیست؟
توکلی: تا پیش از این در این پژوهشگاه کنکاش عمیقی در خصوص دستاوردهای مردم محور و نیازمحور صورت نگرفته، یک سری برنامه پراکنده ای که در چارچوب ساختار رفتار علمی بوده، انجام شده است. می توان گفت نکته مهم که فراموش شده، زنجیره دانش است. نه تنها در حوزه اقیانوس شناسی، بلکه مباحثی در امنیت غذایی و امنیت آب نیز نادیده گرفته شده است. ما درصدد یک نوع اصلاح اهداف و برنامه ها متناسب با رویکرد جهانی مثل اسیدی شدن اقیانوس، فقر اکسیژن اقیانوس، بحث کاهش تنوع زیستی و همچنین به خطر افتادن تنوع زیستی، بحث میکروپلاستیک ها هستیم.
علاوه بر این محورهای جهانی، باید حوزه های داخلی را نیز مد نظر قرار دهیم. مثلا در عرصه محیط های آبی، سواحل، مخاطرات، انرژی، اقتصاد مقاومتی مبتنی بر دریا، تغذیه و … باید وارد عمل شویم و این زنجیره دانش را تعریف و اجرایی کنیم تا منفعت آن به مردم و کشور عزیزمان عاید و واصل شود.
تغذیه، کشاورزی و تولید انرژی از دریا، اقتصاد و بازرگانی دریا، ظرفیت‌هایی مانند جنوبگان، تامین منابع آب شرب از دریا زمینه‌هایی است که در کشور مورد غفلت قرار گرفته‌اند. ما در اقتصاد دریا به واسطه صادرات نفت و گاز از دریا بهره‌هایی می‌بریم و باید تلاش کنیم از ظرفیت های دریایی کشور در حوزه تجارت و بازرگانی و سایر زمینه ها نیز حداکثر استفاده را ببریم.
همانطور که می دانید علوم به سه دسته بنیادی، توسعه ای و کاربردی تقسیم می شود. نگاه ما در پژوهشگاه نگاه کاربردی است، ما بدون در نظر گرفتن ضرورت های سرزمین در سیال بودن نیازها، نمی توانیم بگوییم حجم تولیدات بنیادی باید ۷۰ درصد، توسعه ای ۲۰ درصد و کاربردی ۱۰ درصد باشد. مطمئنا در بلندمدت این باعث ضعف علمی ما خواهد شد. همچنین ما در زمینه نظریه پردازی در حوزه علوم اقیانوسی ضعیف هستیم. نگاه پژوهشگاه این است تولیدات براساس معیار منطقی و علمی باشد که کمک کند شاخص های انتظاری عوض شود.
هم اکنون رتبه پژوهشگاه از بین ۳۰ پژوهشگاه کشور ۲۷ است، قصد داریم آن را ارتقا دهیم و هرم اعضای هیات علمی را اصلاح کنیم، مرجعیت علمی را در سطح ملی و منطقه ای تثبیت کنیم، نگاه علمی تر به مسائل داشته باشیم، به حوزه فناوری های دریایی وارد شویم، در زمینه دیپلماسی علمی فعال تر باشیم و در پژوهشگاه ۳۵ عضو هیات علمی به فعالیت در سه پژوهشکده این پژوهشگاه علیرغم تراکم بالای ساختمان پژوهشگاه در تهران، مشغول فعالیت هستند. علاوه بر آن نیاز به ساماندهی کشتی تحقیقاتی داریم تا نهایت استفاده از این زیر ساخت تحقیقاتی اساسی صورت گیرد. سعی می‌کنیم از رویکردهای سنتی خودداری شود و به عرصه‌های جدید چون هوشمندسازی وارد شویم و خوشبختانه تاکنون همکاری‌های خوبی با ما آغاز شده است. هم اکنون تنها منبع درآمدی اختصاصی این پژوهشگاه کشتی اقیانوس شناسی است و علاوه بر آن می‌توان در همکاری با ستاد توسعه مکران، برنامه‌ای را تدوین کرد تا براساس آن طی یک دوره ۵ ساله از ظرفیت این کشتی در جهت شناسایی سواحل مکران به عنوان سواحل ناشناخته کشور بهره برد.
پژوهشگاه از یک آزمایشگاه مرکزی با تجهیزات مناسب برخوردار است که از حدود ۱۰ سال قبل تاسیس شده است. البته یکی از مزیت های مهم پژوهشگاه از نظر کاری وجود کاوشگر خلیج فارس با دو ویژگی منحصر به فرد است؛ «کاوشگر خلیج فارس» تولید داخل و کاوشگری است که در حوزه مطالعات و پژوهش های دریایی فعال است و فقط در عرصه علمی از آن استفاده می شود. اعضای هیات علمی پژوهشگاه با این کاوشگر داده های بسیار زیادی را در پهنه های دریایی کشور در چند سال متوالی برداشت کرده اند. کاوشگر خلیج فارس یکی از بهترین کاوشگرها و مجهز به چهار آزمایشگاه و واحد آب‌شیرین کن است.
فارس: قصه ساخت کاوشگر ایرانی خلیج فارس از کجا شروع شد؟
توکلی: کاوشگر خلیج فارس به عنوان نمادی از اراده ملی بسیار حیاتی و ارزشمند است. این کاوشگر دارای مجموعه ای از آزمایشگاهی شیمی، زیست، فیزیک و زمین شناسی دریا است و تاکنون در ۹ گشت تحقیقاتی به مطالعه و کاوش در خلیج فارس و دریای عمان پرداخته است. کشتی از دو نظر ساخت داخل و شروع فعالیت های علمی و میدانی قابل افتخار است. ناگفته نماند کشورهای حوزه خلیج فارس مرکز اقیانوس‌شناسی ندارند، البته برخی در قالب مراکز و دانشگاه ها فعالیت تحقیقات دریایی را دنبال می‌کنند. می توان گفت کشوری مانند اندونزی ۵ مرکز، هند ۴۲ مرکز تحقیقاتی، پاکستان و سریلانکا ۲ مرکز، ترکیه ۴ مرکز، بنگلادش ۱۰ مرکز و روسیه ۱۱ مرکز در حوزه اقیانوس شناسی دارند که فعالیت تحقیقاتی دریایی انجام می دهند.
هم اکنون پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی، پیگیر ایجاد شبکه پژوهشگاهی مرتبط با کشورهای مسلمان و همسایه است و در این زمینه بدون شک کاوشگر به ما خیلی کمک خواهد کرد. ما پیشتر، از کاوشگر در حد سالی سه ماه استفاده می کردیم اما الان درصدد هستیم از ظرفیت کشتی در کل سال استفاده نماییم و تلاش می کنیم نقش حاکمیتی پژوهشگاه را با کمک کشتی تقویت کنیم. روند مذاکرات اولیه در این زمینه آغاز شده، گام ارزیابی و مقدماتی را در زمینه انتقال فناوری در حوزه حسگرهای هوشمند با مرکز اقیانوس شناسی چین و هند برداشته ایم. قصد داریم در زمینه ربات های زیردریایی وارد شویم. داشتن کرسی های علمی و مرجعیت علمی، تقویت ارتباطات دانشگاهی و همچنین تقویت ارتباط با سازمان های ملی و منطقه ای را نیز در برنامه و دستور کار داریم. براساس برنامه ریزی‌های انجام شده درصدد هستیم گشت تحقیقاتی با مشارکت دانشجویان و سایر علاقمندان باشد.
گشت هایی که تاکنون توسط کاوشگر انجام شده ناظر به تعریف اهداف پژوهشگاه به لحاظ ضرورت های تشخیصی در پژوهشگاه بوده و دراین خصوص با مجموعه هایی که عرصه نیاز و تقاضا را هدایت می کنند وارد مذاکره شده ایم تا گشت ها فقط به تولید مقاله منجر نشود، بلکه به تولید دانشی منجر شود که برای کشور سودمند باشد. معمولا نمونه برداری میدانی کشتی در تمامی حوزه های: زمین شناسی دریا، شیمی دریا، زیست شناسی دریا، فیزیک دریا، مخاطرات دریایی، هواشناسی و سنجش از دور توسط متخصصان پژوهشگاه انجام شده است. پژوهشگاه تجهیزات خوبی برای وارد شدن به آب های عمیق تهیه کرده و تجهیزاتی را نیز در دستور کار دارد. موضوع اکوتوریسم به ویژه گردشگری آکادمیک و دانشگاهی اهمیت دارد که کاوشگر خلیج فارس ظرفیت این موضوع را دارد. هدف ما این است که مردم را هرچه بیشتر با دریا آشنا کنیم و اهمیت حفاظت از این عرصه را به آنها آموزش دهیم.
فارس: در خصوص علوم جوی چه فناوری برای پیش بینی وقوع سیل وجود دارد و حضور و نقش شرکت های دانش بنیان چگونه است؟
توکلی: یکی از حوزه هایی که تقریبا در اقیانوس شناسی به آن کمتر توجه شده، حوزه علوم جوی است. همانطوری که می دانید ما در پژوهشگاه چند مرکز شامل: مرکز ملی پیش بینی و هشدار مخاطرات دریایی، مرکز ملی داده های اقیانوسی، مرکز ملی تحقیقات جنوبگان و مرکز منطقه ای اقیانوس شناسی غرب آسیا را داریم که ظرفیت های خوبی برای ورود به بحث مطالعات و علوم جوی دارند. در بحث هشدار و پیش بینی قاعدتا اولین چیزی که مد نظر قرار می گیرد پیشگیری است، ما در این حوزه کار خاصی انجام نداده ایم. پیش گیری بخشی از آن، آموزش مواجهه با خطر اعم از مخاطرات جوی یا زمینی است، دومین نکته اصلاح رفتار سازه ای است، مثلا بیشترین چیزی که ما در بحث مخاطرات محیطی مثل «مانسون» با آن مواجه می شویم. در واقع کنترل این شرایط در اختیار ما نیست. اما پیش بینی و برآورد و به نوعی کاهش خطرات آن می تواند دراختیار ما باشد. این کاهش خطرات می گوید که ما چه رفتار زیستی داشته باشیم، مثلا وقتی ما در مسیر سیل بنا می سازیم چه انتظاری داریم که آسیب نبینیم یا وقتی که از مصالح مرغوبی استفاده نمی کنیم، یا اینکه آبخیرداری انجام نمی دهیم، یا پوشش گیاهی را از بین می بریم، یا طراحی درست و صحیح نیز نداریم چه انتظاری از طبیعت داریم.
پژوهشگاه برنامه های خاصی برای این حوزه دارد، با استفاده از مطالعات سنجش از راه دور در حوزه علوم جوی باید به مدیران و تصمیم گیران کمک کنیم تا هماهنگی و سازگاری با محیط به نحو احسن انجام شود. یک نمونه مثلا آب، در برخی از شهرها با معضل آب مواجه هستیم آیا پهنه بندی آمایش سرزمینی ما الگوی سکونت گاهی فعلی را جواب می دهد؟ اگر از نظر ظرفیت محیطی یا بار محیطی بررسی کنید می بینید که الگوی توزیع سکونت گاه ها متناسب با منطقه بندی سرزمین ما نیست. لذا مجبور می شوید اکوسیستم را دستکاری کنید و آب را انتقال دهید. به ندرت سکونت گاهی را می توانید پیدا کنید که آبی که استفاده می شود به چرخه برگرداند.
در واقع ما اگر مدیریت مصرف و اصلاح الگوی مصرف را در مصرف آب داشته باشیم و از طرفی از ظرفیت آب های ساحلی استفاده کنیم، شرایط خیلی بهتری برای کشور ایجاد خواهیم کرد. می توان گفت تعامل سیستمی نیز خیلی مهم است در واقع سیستم های جوی متاثر از سیستم های زمینی هستند. اتفاقاتی مثل مانسون یا تغییرات اقلیمی در سطح کلان یا رفتارهای دوره ای آب و هوا را، اگر بیاییم در مطالعات یا سازه های خودمان یا رونق زیستی و توسعه سکونت گاه ها به تغییرات دوره ای آب و هوا توجه ویژه ای داشته باشیم، قاعدتا در توسعه کالبدی سرزمینمان با مدیریت و درایت بیشتری کار می کنیم. ما در این زمینه اعلام آمادگی کرده و از شرکت های دانش بنیان دعوت می کنیم تا به فهم و ترویج این موضوع کمک کنند.
ما اگر مدیریت مصرف و اصلاح الگوی مصرف را در مصرف آب داشته باشیم و از طرفی از ظرفیت آب های ساحلی استفاده کنیم، شرایط خیلی بهتری برای کشور ایجاد خواهیم کرد. می توان گفت تعامل سیستمی نیز خیلی مهم است در واقع سیستم های جوی متاثر از سیستم های زمینی هستند.
در تحقیقات دریایی و اقیانوس شناسی، مطالعات محدود به سطح آب نمی‌شود، این مطالعات آب‌های عمیق را نیز شامل می‌شود. به طور کلی شرایط بالای سطح آب و شرایط درونی متاثر از یکدیگر هستند. وارد شدن به فناوری‌های نوین علوم جوی بسیار حائز اهمیت است؛ از این رو اقدام به فعال کردن پژوهشکده علوم جوی این پژوهشگاه کرده‌ایم. تجهیزاتی که ما در حوزه علوم جوی در پژوهشگاه داریم به شناسایی رفتار امواج در سطح خلیج فارس و دریای عمان و همچنین شبیه سازی داده های عددی، که تحت عنوان یافته های بنیادی ماست و در این راه کمک می کند بر می گردد. شناسایی این رفتار امواج به راهبری کشتیرانی و ناوگان دریایی و صیادان بومی کمک می کند. مثلا رفتار امواج به صیاد کمک می کند که در چه ساعت در روز از دریا استفاده کند تا مخاطره ای تهدیدش نکند.
یکی از موضوعاتی که ناظر به رفتار راهبردی ما در حوزه سرزمینی است، غافل نشدن از حوزه هایی است که به پیشرفت سرزمین کمک می کند. سواحل و پس‌کرانه ساحلی بسیار مهم است؛ ولی در طول تاریخ ایران، حاکمان از سرمایه گذاری در سواحل می ترسیدند و به همین دلیل بیشتر در مرکز کشور سرمایه گذاری می کردند تا اینکه این روند بعد از پیروزی انقلاب اسلامی تغییر کرد و توجه به مناطق محروم و مرزی در اولویت قرار گرفت و مرزهای ذهنی در این خصوص شکسته شد.
اکنون نهادهای مختلف در مرزهای آبی ایران فعال هستند؛ مثلا در حوزه مکران ستاد توسعه مکران، در حوزه مناطق محروم و سواحل هم نهادهای دیگر. عرصه هایی مانند جنگل های حرا جزو زیست‌بوم‌های حساس و مهم هستند. اما مشکلاتی در زمینه حفاظت از آنها وجود دارد. مثلا در قسمت جنوب جنگل های حرا از ظرفیت زیستی و منفعت زیستی آن، غافل بوده ایم. در شناسایی عرصه ها تحقیقات خوبی در پژوهشگاه انجام شده و می توانیم در حوزه های مرتبط شناختی وارد شویم به شرطی که تداخل وظیفه با سازمان ها و دیگر حوزه ها نداشته باشیم. همانطور که در خشکی برخی جاها مرتفع و برخی پست است، در اقیانوس ها هم برخی جاها اکسیژن کمتری دارند و بر اثر تغییرات اقلیمی گونه های زیستی مانند ماهی ها به عرض های شمالی مهاجرت کرده اند که این امر ذخایر شیلاتی ما را کاهش می دهد. ضمن اینکه در عرصه تغذیه دریایی و منابع دریایی زیاد وارد نشده ایم و سهم دریا در سفره ما زیاد نیست. اگر بخواهیم سهم تغذیه را از دریا بالا ببریم باید خودمان از این منابع برداشت کنیم و باید با کار کارشناسی بیشتری به موضوع برخورد کنیم.
وظیفه پژوهشگاه فقط تولید مقاله و چاپ در مجلات نیست
توکلی: وظیفه پژوهشگاه فقط تولید مقاله و چاپ در مجلات نیست، باید بدانیم و بفهمیم که داده های خودمان را مدیریت کنیم طوری که به نفع سرزمین مان باشد. باید داده ها را در عرصه بازی قرار ندهیم که آسیب ببینیم. نباید وارد تولید مقالات مرتبط با داده های خام شویم باید محصول نهایی را تولید کنیم. مثلا در حوزه استخراج پروتئین وارد شویم. ما نباید در ابتدای زنجیره دانش که دیتا است، درگیر شویم بلکه باید انتهای زنجیره، خروجی ما باشد.
ما سه رسالت، علمی که ناظر بر جایگاه ما در وزارت علوم، رسالت اجتماعی سرزمینی، رسالت بین المللی داریم که می توانیم با آنها به نوعی برکات و زحمات همکاران را در حوزه علمی ترویج دهیم. در این زمینه چند برنامه اساسی شامل: تثبیت مرجعیت علمی، بحث وارد شدن به فناوری های دریایی مثل رباتیک و سنسورهای هوشمند، پیوستن به پیمان جنوبگان، ارتقای دیپلماسی علمی، تقویت کرسی های نظریه پردازی و مخاطرات دریایی، تغذیه دریایی، بحث آب شیرین کن ها، استفاده از ظرفیت کاوشگر در دستور کار ما قرار دارد.
ما اکنون مسئولیت پذیری اجتماعی و آشنا کردن مردم با حوزه اقیانوسی و دریاها را در دستور کار قرار داده ایم تا به حساسیت ها در زمینه های مرتبط مانند آلودگی آب و محیط زیست پاسخ دهیم. جامعه ذی نفعان و مخاطبان ما عموم مردم به خصوص دانش آموزان هستند که همین امر هم اهمیت ترویج علم را افزایش می دهد. بر این اساس برنامه هایی را در این زمینه داریم. می توان گفت براساس تجربه، آموزش اساس توسعه و پیشرفت است. هرچقدر بیاموزیم کمک می کند که سطح زندگی بالاتر برود و کمتر آسیب ببینیم. تمام ذینفعان که به نوعی حوزه معیشتی این سرزمینی را برعهده دارند باید در معرض آموزش قرار گیرند.
دانش‌بنیان بودن توسعه مبتنی بر دانش دو تصویر خاص
توکلی: با توجه به شعار سال مبنی بر تولید؛ دانش‌بنیان و اشتغال آفرین، دانش‌بنیان بودن توسعه مبتنی بر دانش دو تصویر خاص، ترسیم می‌شود. یکی الگویی که به دانش رسمی می‌پردازد و الگوی دیگر که به دانش غیررسمی و بومی هم توجه دارد و بخشی از زنجیره دانش‌بنیان است. براساس نگرش مقام معظم رهبری اگر بخواهیم فراتر نگاه کنیم، دانش بنیان بودن فقط دانش رسمی نیست. دانش بومی هم دانش اساسی است و باید به آن پرداخت. ایران در عرصه مطالعات و دانش بومی دریایی سوابقی دارد. باید در زنجیره دانش که از شناخت شروع می‌شود و تا رسیدن به ثروت یا علم نافع، ادامه می‌یابد همه اجزای زنجیره را در نظر داشت. البته برخی دانشگاه ها شرکت هایی دارند که در زمینه های مرتبط با اقیانوس شناسی و تولیدات تجهیزات کار می‌کنند. ولی ما برنامه منسجم و گسترده‌ای برای فعال شدن در حوزه های دانش بنیان ها به خصوص در پهنه های سواحل و دانش بومی در دست اقدام داریم. برای تحقق این هدف راهبردهایی مدنظر است؛ از جمله اینکه توسعه دانش بنیان ها را فقط به پژوهشگاه منوط نکنیم و از ظرفیت های دستگاه های دیگر هم استفاده کنیم و ضمن پرهیز از دوباره کاری هم افزایی نیز داشته باشیم و شبکه علمی ایجاد کنیم. پژوهشگاه در زمینه ایجاد شرکت‌های دانش بنیان و یا راه اندازی پارک فناوری تخصصی، آمادگی دارد وارد عرصه شود و در این راستا مذاکراتی را نیز برای راه اندازی پارک داشته ایم. وظیفه این است که باید اقتصاد مردمی و بومی شود، قدر تولید کننده را دانست و حوزه را تسهیل گری کرد. رسالت پژوهشگاه در بحث اقتصاد مقاومتی در این راستا آماده سازی و ارائه دانش مرتبط با این حوزه است.
پژوهشگاه در زمینه ایجاد شرکت‌های دانش بنیان و یا راه اندازی پارک فناوری تخصصی، آمادگی دارد وارد عرصه شود و در این راستا مذاکراتی را نیز برای راه اندازی پارک داشته ایم. وظیفه این است که باید اقتصاد مردمی و بومی شود، قدر تولید کننده را دانست و حوزه را تسهیل گری کرد. رسالت پژوهشگاه در بحث اقتصاد مقاومتی در این راستا آماده سازی و ارائه دانش مرتبط با این حوزه است.
یکی دیگر از وظایف پژوهشگاه شناسایی اقیانوس‌ها و آب‌ها و معرفی ظرفیت‌های دریایی به مردم است، از نمونه این ظرفیت‌ها، تامین آب شرب از دریا است. ایران کشوری خشک محسوب می‌شود که می‌توانیم از ظرفیت آب‌های دریاها به خوبی استفاده کنیم. وظیفه پژوهشگاه شناسایی فرصت‌ها و تهدیدهاست؛ یکی از حوزه‌هایی که پژوهشگاه می‌تواند در آن فعال باشد، موضوع آب‌شیرین‌کن هاست که به دلیل خشکسالی و کم آبی مهم است. دومین حوزه، تغذیه دریایی است که صرفا به حوزه شیلات برنمی‌گردد و گیاهان دریایی و جلبک ها را هم شامل می‌شود؛ ولی در این زمینه ها فعالیت زیادی صورت نگرفته است. انرژی های دریایی، مخاطرات ساحلی و رویداد سونامی، اشتغال بومی حاشیه سواحل هم از دیگر موضوعاتی است که باید در این زمینه ها با فعالیت علمی به شناخت مناسبی رسید. هر چقدر شناخت ما دقیق تر و عالمانه تر باشد، گام های سنجیده تر و بهتر برخواهیم داشت.
موضوع آب‌شیرین‌کن ها به عنوان فناوری نیازمحور، حدود ۵۰ سال است که مطرح شده، پژوهشگاه در شناسایی این عرصه ها تمایل دارد و می تواند برای رسیدن به ارزیابی اولیه و پیش‌ارزیابی از تاثیر این فناوری به لحاظ زیست محیطی و گرمایی کمک کند. پژوهشگاه تاکنون این موضوع را که آیا تاثیر زیست محیطی داشته یا خیر بررسی نکرده است. هیچ مطالعات جامع دیگری در این زمینه دیده نشده و حتی آب‌شیرین‌کن‌ها هم در ایران محدود بوده است. پژوهشگاه با کار تحقیقاتی می تواند تعیین کند که استفاده از این فناوری در کدام مناطق کمترین اثر آلودگی را دارد. البته شاید تحقیقاتی به شکل موردی انجام شده باشد ولی تحقیقات جامع نداشته‌ایم. ضمن اینکه ممکن است در برخی موارد که اولویت ها را می سنجیم استفاده از آب‌شیرین‌کن‌ها مفید باشد؛ مثلا در یک پهنه شهری مثل چابهار که هیچ رود دائم و دسترسی به آب شیرین وجود ندارد، گزینه ای برای حفظ جمعیت نداریم. مهم است که پاسخ دهیم این نیاز به آب چطور باید پاسخ داده شود، نیازی که در آینده بیشتر هم خواهد شد. باید به این سوالات با مطالعات علمی پاسخ داد.
با عنایت به اینکه مسائل و موضوعات اقیانوس شناسی موضوعی جهانی است و بر اساس آمار بیش از ۶۰۰ میلیون نفر یعنی حدود ۱۰ درصد از جمعیت جهان در مناطق ساحلی با ارتفاع کمتر از ۱۰ متر ارتفاع از سطح دریا زندگی می کنند که در برخی نواحی، بخشی از جمعیت در معرض خطر مخاطراتی مانند سونامی و افزایش تراز آب در اثر آب شدن یخ های قطبی و از بین رفتن سکونتگاه های آنها هستند. نزدیک ۲ میلیارد و ۴۰۰ میلیون نفر در ۱۰۰ کیلومتری ساحل زندگی می کنند و منابع معیشتی آنها از ساحل است. ۱۷ درصد از پروتئین دنیا از ماهی تامین می شود و سالانه بیش از هشت میلیون تن زباله پلاستیکی وارد دریاها می شود.
باتوجه به محدودیت‌های مالی و ظرفیت های کارشناسی، ناشناخته بودن مراکز بین المللی و برخی ملاحظات نتوانسته ایم به خوبی از فرصت های مرکز منطقه‌ای آموزشی پژوهشی اقیانوس‌شناسی غرب آسیا تحت پوشش یونسکو استفاده کنیم. با این حال برنامه هایی برای تقویت این فعالیت ها داریم، علاوه بر این مرکز منطقه ای با چند مرکز بین المللی دیگر هم در قالب های مختلف از جمله: عضویت در کمیسیون بین دولتی اقیانوس شناسی، ارتباط با مرکز اقیانوس شناسی هند، نایب رئیس کمیته منطقه ای اقیانوسی هند، نایب رئیس کارگروه منطقه ای شمال غرب اقیانوس هند در سامانه هشدار سونامی، نماینده منطقه سامانه جغرافیای اطلاعات زیستی در منطقه خلیج فارس و دریای عمان و عضو سیستم مشاهده جهانی برای اقیانوس هند و عضو شبکه جهانی پایش آب‌سنگ های مرجانی ارتباط داریم. در حوزه دریایی حدودا بیست مرکز تحقیقاتی داریم، ولی این مراکز ارتباط زنجیره‌ای و شبکه‌ای با یکدیگر ندارند و یکی از وظایفی که در این زمینه برای خودمان در نظر گرفتیم، این است که این شبکه سازی را میان مراکز تحقیقاتی دریایی تقویت کنیم تا بتوانیم با ایجاد هم افزایی، موضوع چند باره کاری و دوباره کاری را کاهش دهیم.
همکاری پژوهشگاه با سازمان بنادر و دریانوردی و سازمان حفاظت محیط زیست
همکاری هایی را با سازمان بنادر و دریانوردی و سازمان حفاظت محیط زیست برای هم افزایی ایجاد کرده ایم و در حال انجام پروژه هایی مانند پایش ساحلی و فراساحلی برای سنجش آب ها با معیارهای مختلف در خلیج فارس، دریای عمان و دریای خزر برای سازمان محیط زیست هستیم. در زیستگاه های لاک پشت ها هم با توجه به اهمیت آنها، مرجان ها و جنگل های حرا هم فعالیت تحقیقاتی داریم.همچنین در مورد ورود آلودگی به پهنه های کلان آبی کار می کنیم که در سواحل جنوبی و سواحل شمال کشور با این مساله روبرو هستیم در اکثر سکونتگاه های ساحلی شمال کشور، سیستم فاضلاب و سیستم دفع زباله درستی نداریم. وضعیت فعلی نشان می دهد رفتار ما با محیط تابع سه مساله تخریب، نابودی یا آلودگی است و هر مطالعه ای که بتواند هرکدام از این مسائل را کنترل کند یا کاهش دهد در دستور کار پژوهشگاه قرار می گیرد.
مطالعاتی در خصوص پایش وضعیت آلاینده های نفتی در شمال و جنوب کشور در حال انجام داریم. در زمینه مطالعات نفتی مذاکراتی را داشته ایم که مستلزم تجهیزات جدید است، مانند ربات هایی که زیر آب بتوانند آلودگی را تشخیص دهند و (ROV) هوشمند که از زیر آب فیلمبرداری کند. بخشی از رسالت و فعالیت‌های این پژوهشگاه را توسعه فناوری‌های نوین دریایی به ویژه در حوزه رباتیک دریا تعریف کرده ایم؛ چرا که این ربات‌ها در شناسایی بستر دریا کاربرد دارند. اگر ربات‌های دریایی را در اختیار داشته باشیم، قادر خواهیم بود بستر دریای خزر و یا دریای عمان و خلیج فارس را بررسی کنیم. ربات های زیردریایی معمولا از طریق کاوشگرها به اقیانوس یا دریا منتقل می شوند و براساس معیارهای استاندارد اندازه گیری می کنند. ولی در ایران فعلا این سیستم ها را نداریم. ما ظرفیت زیادی در استفاده از جزایر خود داریم اما آن طور که شایسته است به آنها نپرداخته‌ایم. آلودگی آب‌ها، تخریب و نابودی سواحل و منابع آبی در کشور ما دیده می‌شود که این موضوع باید متوقف شود و فرهنگ مراقبت از سواحل و دریاها باید به مردم آموزش داده شود.
در صورت فراهم شدن شرایط فرصت داریم به معاهده پیمان جنوبگان بپیوندیم، تقویت کرسی های نظریه پردازی در اقیانوس شناسی، وارد شدن به حوزه های جدید مخاطرات، تغذیه دریایی و غیره مستلزم حمایت دولت است که ان شاالله محقق شود. شناخت سواحل مکران بسیار مهم است اما در نظام برنامه ریزی مغفول مانده و اکنون تثبیت، سکونت و توسعه آن منطقه مطرح است. دریا و فعالیت های مرتبط با دریا و اقیانوس شناسی بسیار گسترده است و قابلیت دارد بخش خصوصی هم مبتنی بر دانش ناشی از تحقیقات پژوهشگاه ایفای نقش کند.
پایان پیام/