واکاوی منابع آلودگی هوا در ۷ شهر بزرگ کشور/ چرا حال هوا بد می‌شود
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، مسئله آلودگی هوا یکی از مهمترین مسائل است که با فرا رسیدن فصل سرد به صدر اخبار کشور رسیده و اظهارنظرهای مختلف از سوی کارشناسان متفاوت برای تشریح این پدیده اتفاق افتاده است. از سوی دیگر قانون هوای پاک نیز تنها در مدت زمان سرما و شکل‌گیری آلودگی هوا به روی میز مسئولان مرتبط از جمله سازمان حفاظت محیط زیست قرار گرفته و بلافاصله پس از رفع کوتاه مدت مسئله بار دیگر شاهد فراموشی پیگیری این قانون هستیم.
پیش از ورود به تشریح مسئله آلودگی هوا باید بدانیم، پدیده شکل گرفته که به عنوان آلودگی هوا از آن یاد می‌کنیم، از ۲ جزء علت رخداد و منابع آلوده کننده تشکیل می‌شود.
*علت آلودگی هوا چیست؟
علت شکل‌گیری آلودگی هوا همان مسئله‌ای است که به وارونگی هوا موسوم است. وارونگی هوا زمانی رخ می‌دهد که لایه‌هایی از هوای گرم بالای هوای سرد مجاورت کره زمین قرار می‌گیرد. درچنین شرایطی پایداری هوا ایجاد می‌شود و به جای آنکه با افزایش ارتفاع کاهش دما داشته باشیم تا چند صد متر از سطح زمین با افزایش ارتفاع افزایش دما خواهیم داشت. این پدیده سبب می‌شود تا جریان انتقال هوا از سطح زمین به ارتفاعات مختل شده و هوا به صورت ساکن قرار گیرد.
به معنای دیگر فرض کنید، در یک مغازه‌ای یک شومینه ذغالی کار گذاشته‌اید و یک هواکش آلودگی شومینه از پایین را به بیرون هدایت می‌کند. حال همزمان با خاموش کردن هواکش، جریان هوای مغازه تا حد زیادی تثبیت شده و همین مسئله زمینه تجمع دود شومینه را فراهم می‌کند. در حقیقت، گرمتر بودن هوای سطح زمین نسبت به ارتفاع همان عملکرد هواکش را دارد اما همزمان با فصل سرد این تعادل به هم ریخته و هواکش بزرگ زمین از کار می‌افتد.
*نقش منابع آلوده‌کننده در افت کیفیت شهرهای کشور
با آگاهی از علت شکل‌گیری آلودگی هوا در فصل سرد باید بدانیم، تنها پایداری هوا در اثر پدیده وارونگی توجیه‌کننده نبوده و مسئله منابع آلاینده اثرگذارترین رکن آلودگی هوا هستند. برای روشن شدن موضوع بار دیگر مثال مغازه را به یاد بیاورید. اگر در آن مغازه شومینه ذغالی روشن نباشد، خاموش شدن هواکش و پایداری هوای مغازه منتهی به ایجاد آلودگی نمی‌شود، چون منبع آلوده‌کننده وجود ندارد.
مسئله منابع آلوده‌کننده مهمترین رکن آلودگی هوا است که مناقشات فراوانی پیرامون آن وجود دارد و از قضا تنها عاملی است که با تغییر آن می‌توان زمینه افزایش کیفیت هوا در فصل سرد را فراهم کرد.
بر اساس نظر کارشناسان، ۳ عامل عمده منابع ثابت مصرف‌کننده سوخت، نظیر کارخانه‌ها و کارگاه و واحدهای مسکونی و منابع متحرک مصرف کننده سوخت نظیر ماشین‌ها موتورها و کلیه وسایل نقلیه که از سوخت فسیلی استفاده می‌کنند، در مظان اتهام قرار دارند.
به منظور پاسخ به یک سوال مهم که هر منبع آلوده‌کننده چه میزان در آلودگی هوای شهرهای کشور نقش دارد؟ به سراغ اطلاعات یک پروژه بزرگ با مشارکت ۷ دانشگاه بزرگ کشور رفتیم.
با توجه به اینکه منابع آلوده‌کننده بسته به هر شهر متفاوت است، لذا نتایج مستندات برای ۷ شهر بزرگ ایران از جمله تهران، کرج، تبریز، شیراز، اهواز، کرمانشاه و قم در نظر گرفته شده که توسط ۷ دانشگاه تربیت مدرس تهران، صنعتی امیرکبیر، تبریز، شیراز، خواجه نصیرالدین طوسی، فردوسی مشهد و صنعتی اصفهان بررسی شده‌اند.
*سهم منابع متحرک در آلودگی هوای شهرها
منابع متحرک آلودگی شامل هر نوع وسایل نقلیه‌ای است که از بنزین و گازوئیل برای حرکت استفاده می‌کند. بررسی‌های دانشگاه‌ها در ۷ شهر کشور بیانگر آن است که در عمده شهرهای ایران بیشترین سهم ایجاد آلودگی مرتبط با منابع متحرک است. وسایل نقلیه در اهواز ۷۲ درصد منبع کل آلودگی این شهر در فصل سرد را به خود اختصاص می‌دهند پس از آن تهران با ۵۹ درصد سهم آلودگی منابع متحرک بیشترین اثر آلودگی را از وسایل نقلیه متوجه خود می‌داند. پس از تهران در شهر تبریز نیز ۵۷ درصد آلودگی مرتبط با منابع متحرک بوده است.
در ۴ شهر کرمانشاه، شیراز، کرج و قم منابع آلوده‌کننده بیشترین اثر را در آلودگی شهرها نداشته و سهم وسایل نقلیه در این شهرهای به ترتیب ۲۰ درصد، ۱۵ درصد، ۱۵ درصد و ۴ درصد است.
*سهم منابع ثابت در آلودگی هوای شهرها
همانگونه که عنوان شد، در ۴ شهر کرمانشاه، شیراز، کرج و قم منابع آلوده‌کننده متحرک عامل غالب نبوده و منابع ثابت شامل کارخانه‌ها و کارگاه‌ها در کنار نیروگاه‌های کشور سهم غالب آلودگی را به ترتیب با ۸۰ درصد، ۸۵ درصد، ۸۵ درصد و ۹۶ درصد در اختیار دارند.
در شهر تهران سهم آلایندگی منابع ثابت به ۴۱ درصد می‌رسد، در تبریز این صنایع ۴۳ درصد در آلودگی نقش دارند و در اهواز نیز ۲۸ درصد منابع آلودگی سهم صنایع و نیروگاه‌ها است.
*نقش نیروگاه‌ها در آلایندگی ۷ شهر بزرگ کشور
طی سال‌های اخیر همواره انگشت اتهام آلودگی به سوی نیروگاه‌های کشور بوده و از سوی مقابل نیروگاه‌ها خود را عامل مصرف سوخت مایع به عنوان علت اصلی آلودگی نمی‌دانند و معتقد هستند، اقتصاد نیروگاه نیز از مصرف سوخت مایع آسیب می‌بیند اما در فصل سرد به علت افزایش قابل توجه مصرف گاز طبیعی، حاکمیت کشور چاره‌ای جز مصرف سوخت مایع در نیروگاه ندارد.
با این وجود بررسی‌های انجام شده توسط ۷ دانشگاه در ۷ شهر کشور بیانگر آن است که بیشترین سهم منابع آلاینده نیروگاه در ۷ شهر مورد بررسی در اهواز بوده که ۹ درصد از آلایندگی مرتبط با نیروگاه و ۹۱ درصدمنابع دیگر به سایر منابع ثابت و منابع متحرک تعلق دارند. در شیراز نیز ۵ درصد منابع آلودگی به نیروگاه تعلق داشته و این شاخص در تهران، کرج، تبریز، کرمانشاه و قم به ترتیب ۴ درصد، ۳ درصد، ۵ درصد، ۵ درصد و ۲ درصد خواهد بود.
*نظر مرکز پژوهش‌های در رابطه با اولویت راهکارهای کاهش آلودگی هوا
با توجه به اطلاعات بدست آمده از پروژه پژوهشی یاد شده، منابع آلودگی در شهرهای مختلف کشور متفاوت است و تهیه یک دستورالعمل یکسان برای هر شهر راهکار صحیحی نیست.
با این وجود، در عمده شهرهای کشور، منابع آلاینده متحرک سهم قابل توجهی دارد. در این راستا مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی تحت عنوان «خلاهای موجود در برنامه کاهش آلودگی هوا» عنوان کرده است؛ اولویت اول برای سیاستگذاری و ارائه راهکار کاهش آلودگی هوا، منابع متحرک است.
پایان پیام/ ت ۳