رشد اقتصاد ونزوئلا پس از همکاری با ایران و چین/ مقاومت و توسعه دیپلماسی چگونه ونزوئلا را متحول کرد
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، تحولات اقتصادی در ونزوئلا و نمایان شدن آن در برخی از شاخص‌های رشد اقتصادی در این کشور، این فضا را فراهم کرده که رسانه‌های ایرانی متمایل به غرب، این تحولات را ناشی از تغییر رویکرد ونزوئلا نسبت به ایالات متحده روایت کنند.
در نتیجه، این رسانه‌ها در تناقض با خط‌مشی گذشته خود مبنی بر سرزنش مداوم دولت ونزوئلا به علت سرسختی در مقابل آمریکا، این بار از اظهارات مادورو رئیس جمهور دولت ونزوئلا در این مورد که دولت وی آماده است تا به سوی فرایند عادی‌سازی روابط دیپلماتیک، کنسولی و سیاسی با دولت آمریکا گام بردارد استقبال کرده و آنچنان وانمود می‌کنند که انگار خوشبختانه ونزوئلا بالاخره بر سر عقل آمده است که و حاضر شده که با کنار آمدن با کدخدا، مشکلات کشور خود را از میان بردارد.
اما آیا ونزوئلا تغییر نگاهی نسبت به آمریکا داشته است؟ آیا این تغییر نگاه موجب بهبود وضعیت معیشتی مردم ونزوئلا شده است؟ اگر نه چه عواملی بر بهبود اقتصاد ونزوئلا موثر بوده است؟ برای پاسخ به این پرسش‌ها با حمید شهرابی، مدیر تحقیقات خانه آمریکای لاتین به گفت‌و‌گو نشستیم.
مشروح این مصاحبه به شرح زیر است:
* وضعیت مطلوب سیاسی دولت مادورو در ونزوئلا و آمریکای لاتین
فارس: ابتدا بهتر است تحولات اخیر منطقه آمریکای لاتین به خصوص در ونزوئلا را بررسی کنیم. چینش قدرت‌ها در این منطقه چگونه بوده است؟ در ونزوئلا چطور؟ آیا دولت مادورو از نظر سیاسی تحت فشار بیشتری قرار گرفته است؟
شهرابی: اجازه دهید با کنار گذاشتن «گوآیدو» شروع کنیم. در هفته پایانی سال مسیحی ۲۰۲۲ سه گروه اصلی اپوزیسیون ونزوئلا که کنترل مجلس ملی را در اختیار دارند شامل گروه «اقدام دموکراتیک»، «تقدم عدالت» و «عصر جدید»، عمر دولت موقت به ریاست خوان گوآیدو را خاتمه یافته اعلام کردند. به قول مقاله‌ای در ونزوئلا-آنالیسِس این اعلام نه با صدای بلند بلکه با عجز و ناله صورت گرفت.
این تصمیم در مجلسی گرفته شد که در دسامبر سال ۲۰۱۵ روی کار آمد و بعد از شکست نامزدهای اپوزیسیون در انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۱۸ و پیروزی مادورو اختیارات خود را به طرزی کاملاً غیرقانونی و به طور نامحدود افزایش داد و با وجود اینکه دوره آن در ژانویه ۲۰۲۱ به پایان رسید، با حمایت ایالات متحده کماکان به فعالیت‌های خودش ادامه داده است.
علت کنار گذاشتن گوآیدو توسط اپوزیسیون چه بود؟ شکست بعد از شکست؛ هم در افکار عمومی داخلی و هم در سطح بین‌المللی. با حمایت ارتش از دولت قانونی ونزوئلا و حضور بی‌وقفه چاویستا به عنوان گروه‌های مردمی حامی انقلاب در صحنه، برنامه اپوزیسیون مورد حمایت کاخ سفید در انجام کودتا و دخالت نظامی با شکست مواجه شد. همچنان که تحریم‌های سخت آمریکا که اگرچه منجر به مرگ ۴۰ هزار تن از شهروندان بی‌گناه ونزوئلا شد اما هدف امپریالیست در سرنگونی دولت بولیواری را برآورده نکرد.
انزوای «گوآیدو» نزد مردم به علت فساد وی و حلقه نزدیک به او در میان اشرافیت ثروتمند در ونزوئلا به حدی رسید که در آخرین فراخوان‌های سخنرانی این رئیس‌جمهور خودخوانده بیش از ۶۰ نفر شرکت نکردند و حامیان اولیه بین‌المللی او نیز یکی بعد از دیگری ترجیح دادند که فاصله‌شان را از وی حفظ کنند تا جایی که حتی اتحادیه اروپا «گروه لیما» متشکل از کانادا و ۱۱ کشور در منطقه آمریکا لاتین و کارائیب شامل بولیوی، برزیل، آرژانتین، شیلی، کلمبیا، پاناما، پرو، هندوراسم، پاراگوئه، گوآتمالا و کاستاریکا، حمایت کامل اولیه خود از اپوزیسیون را کنار گذاشته و از به رسمیت شناختن دولت موقت به ریاست گوآیدو سرباز زدند.
یک نکته جالب اینکه، همین چند ماه پیش «ایوان دوکه» رئیس جمهور سابق کلمبیا که از متحدان اصلی آمریکا و دشمن سرسخت دولت ونزوئلا در آمریکای لاتین به شمار می‌رفت، جای خودش را به «گوستاوو پترو»، چریک سابق کلمبیایی داد. این تحول بی‌سابقه در کنار روی کار آوردن مجدد نیروهای چپ در این منطقه که ریاست جمهوری لولا داسیلوا در برزیل آخرین آنها بود، تغییر رابطه نیروها به نفع دولت مستقر در ونزوئلا را به کفایت نشان می‌دهد.
* اصلاحات اقتصادی ونزوئلا موجب بهبود معیشت مردم این کشور شد
فارس: وضعیت مطلوب سیاسی دولت مادورو در ونزوئلا قطعا ارتباط مستقیمی با بهبود معیشت مردم این کشور داشته است، همانطور که اخبار متعددی درباره کاهش تورم در ونزوئلا و رشد اقتصادی این کشور در رسانه‌ها منتشر شده است. دلیل بهبود اوضاع اقتصاد ونزوئلا چه بود؟
شهرابی: در این زمین اشاره به برخی از آمار ضروری است. طبق گزارش بانک مرکزی ونزوئلا، رشد اقتصادی این کشور در ۹ ماه اول سال ۲۰۲۲ در مقایسه با مدت مشابه سال ۲۰۲۱ معادل ۱۷.۷۳ درصد بوده است. به گفته مادورو، در پنج سه ماهه متوالی تغییرات مثبت در اکثر فعالیت‌های اقتصادی رخ داده است که نشان‌دهنده عملکرد مطلوب تولید ملی است که از سه ماهه سوم سال ۲۰۲۱ آغاز شده است.
فعالیت غیرنفتی ونزوئلا در سال ۲۰۲۲ بین ژانویه تا سپتامبر ۱۴.۴۹ درصد رشد داشته است و بخش تولید نزدیک به ۴۰ درصد افزایش یافته است. در همین مدت بخش خصوصی ۴۰.۱۶ درصد از جهش صنعتی را در حوزه‌های تولید ماشین‌آلات، مواد شیمایی، فلزات، پلاستیک، نساجی، محصولات چرمی و مواد غذایی به خود اختصاص داده است در حالی که بخش دولتی ۳۶.۲۷ درصد افزایش را به ثبت رسانده است که عمدتاً به دلیل فعال شدن مجدد شرکت‌های مهم دولتی در حوزه‌هایی مانند حمل و نقل و ساختمان بوده است. همچنین صادرات و واردات به ترتیب ۳۲.۵۷ درصد و ۱۱.۴۳ رشد داشته است.
رئیس‌جمهور ونزوئلا می‌گوید برای اولین بار در بیش از صد سال، این رشد مربوط به اقتصاد غیرنفتی است که شامل تولید موادغذایی، کالا و خدمات می‌شود و این‌ها مالیات می‌پردازند. مادورو اضافه می‌کند ما در حال شکستن رکوردهای جمع‌آوری مالیات برای سال ۲۰۲۲ هستیم.
طبق اعلام اداره مالیات ونزوئلا از ژانویه تا نوامبر ۲۰۲۲ رقمی معادی ۴.۲۷ میلیارد دلار مالیات اخذ شده که این میزان ۹۳ درصد افزایش در قیاس با سال قبل را نشان می‌دهد. در زمینه افزایش تولیدات داخلی مادورو می‌گوید: ونزوئلا تا حد زیادی به واردات مواد غذایی وابسته بود اما امروز ما ۹۴ درصد مواد غذایی را که به خانه‌های ونزوئلا می‌رود تولید می‌کنیم. این یک معجزه کشاورزی است که حاصل کار صدها تولیدکننده روستایی است.
*در عرصه سیاست خارجی اتکای ونزوئلا به ایران و چین باعث رشد اقتصادی این کشور شد
فارس: این شاخص‌ها گواه غیرقابل خدشه در مورد رشد اقتصادی ونزوئلا از سال ۲۰۲۱ به بعد است. ولی اینجا سؤال مهمی که مطرح می‌شود این است که چه عواملی در این روند رشد تعیین‌کننده بوده‌اند؟ اجازه بدهید سوال را واضح‌تر بپرسم؛ حرکت ونزوئلا در جهت سازش با آمریکا باعث این اتفاقات مثبت در فضای اقتصادی ونزوئلا شد یا مقاومت داخلی و همکاری‌های بین‌المللی در کشورهای همسو و دوست؟
شهرابی: در این زمینه هم آمارها واقعیت را نشان می‌دهند، ولی خوب است که قبل از ارائه آمار مربوط به رشد ناشی از همکاری‌های اقتصادی نگاهی داشته باشیم به وضعیت ونزوئلا در دوره تأثیرگذاری حداکثری تحریم‌ها. ونزوئلایی که بزرگترین ذخایر نفت و چهارمین ذخایر بزرگ گاز طبیعی را داراست.
این کشور یعنی ونزوئلایی که ۸ سال پیش، روزانه دو میلیون و پانصد هزار بشکه روزانه نفت تولید می‌کرد، به علت پافشاری بر استقلال و آزادی‌اش، با تحریم‌های جنایت‌بار ایالات متحده، تولید نفت روزانه‌اش به ۳۱۰ هزار بشکه یعنی حدود ۱۲ درصد ظرفیت قبل می‌رسد که کمترین میزان تولید از سال ۱۹۴۰ میلادی است. علاوه بر این تولید نفت در ونزوئلا به علت تحریم‌ها و فرسودگی و توقف تجهیزات فنی وابسته به صنایع ایالات متحده برای مدت ۱۴ ماه کاملاً متوقف می‌شود.
این تحریم‌ها که همزمان با افت شدید قیمت نفت صورت می‌گیرد موجب می‌شود که اقتصاد ونزوئلا بین ۷۰ تا ۷۵ درصد کوچک شود. اهمیت تحریم‌های نفتی ونزوئلا وقتی بیشتر آشکار می‌شود که میزان اتکای ونزوئلا به نفت که ثمره وابستگی دیرینه اقتصاد این کشور به نظام سلطه امپریالیسم در نظر گرفته شود. یعنی این واقعیت لحاظ شود که تا قبل از اصلاحات جدید و تنوع‌بخشی در حوزه تولیدات ملی در ونزوئلا ۹۶ درصد از درآمدهای خارجی این کشور از محل صادرات مواد خام تأمین می‌شد و ۹۵ درصد این درآمد نیز از محل فروش نفت به دست می‌آمد.
در شرایط سختی که کما بیش تشریح شد چه اتفاقی می‌افتد که ونزوئلا سقوط نمی‌کند؟ در این حوزه کمک‌ها و همکاری‌های چین و ایران مهمترین نقش را داشته است که به هر یک به اختصار اشاره می‌کنم.
* صفر تا صد همکاری ونزوئلا و چین در سایه تحریم آمریکا
همکاری بین چین و ونزوئلا بلافاصله بعد از به قدرت رسیدن چاوز در سال ۱۹۹۹ که نقطه عطف انقلاب بولیواری محسوب می‌شود، با رشد فزاینده مواجه شد. این همکاری استراتژیک بعد از فوت «هوگو چاوز» نیز تداوم داشته به طوری که بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۸ تجارت بین دو کشور ۲۰ برابر می‌شود و سرمایه‌گذاری مستقیم چین در ونزوئلا به رقم ۶ میلیارد افزایش می‌یابد. در این حال رقم تسهیلاتی که چین به ونزوئلا می‌دهد به ۶۲ میلیارد دلار می‌رسد.
اگر چه میزان سرمایه‌گذاری چین در ونزوئلا بعد از فوت هوگو چاولز و بحران مالی ناشی از کاهش شدید قیمت نفت در سال ۲۰۱۴ کاهش پیدا می‌کند (یعنی زمانی که مادورو آن را جنگ نفت می‌نامد و اوباما برای ساقط کردن دولت بولیواری، این دولت را تهدید علیه امنیت ملی ایالات متحده قلمداد می‌کند)؛ با این حال این سرمایه‌گذاری حتی در چنین شرایطی نیز ادامه پیدا می‌کند به طوری که در سال ۲۰۱۵ چین یک وام ۱۰ میلیارد دلاری در اختیار ونزوئلا قرار می‌دهد و برخلاف وام‌های قبلی که با دوره بازپرداخت سه ساله ارائه شده بود این بار دوره تنفس ۵ ساله را برای این وام لحاظ می‌کند.
حجم سنگین سرمایه‌گذاری چین در ونزوئلا این فرصت را برای ونزوئلا به وجود می‌آورد که در مقابل تهاجمات بی‌وقفه ایالات متحده بالاخص در جنگ اقتصادی مقاومت کند. اغلب کارشناسان حوزه آمریکای لاتین در توصیف اهمیت چین برای ونزوئلا در تعابیرشان از به وجود آوردن امکان تنفس کشیدن در شرایط خفگی، نجات‌دهنده، برگ برنده و عامل تعیین‌کننده و سرنوشت‌ساز استفاده می‌کنند.
علاوه بر همکاری‌های اقتصادی، چین در سال ۲۰۱۹ در بحبوحه جنگ اقتصادی و تهدیدات نظامی ایالات متحده علیه ونزوئلا، در پاسخ به درخواست دولت ونزوئلا تعدادی از نیروهای خبره نظامی خودش را به منظور آموزش و کمک در زمینه تجهیزات نظامی و ارسال کمک‌های انسانی به این کشور اعزام می‌کند. این برای چین که با وجود منافع حیاتی خودش در افغانستان و سوریه از اعزام نیروهای نظامی به این کشورها امتناع ورزیده بود اقدامی جسورانه محسوب می‌شد. قبلاً نیز در سال ۲۰۱۷، چین برخی تجهیزات نظامی از جمله هواپیما، رادار، تانک و غیره را به ونزوئلا ارسال کرده بود.
محبوبیت اینگونه حمایت‌ها وقتی بیشتر روشن می‌شود که میزان انزجار ملت ونزوئلا از اقدامات تهاجمی آمریکا و بالتبع استقبال از کمک‌های بین‌المللی برای مقابله با این تهاجمات در نظر گرفته شود. طبق یک نظرسنجی انجام شده توسط مؤسسه اینترلیس، حتی قبل از تجدید اقدامات دولت ترامپ برای تغییر ونزوئلا از طریق کودتا، ۸۶ درصد از مردم کشور مخالف هر گونه دخالت ایالات متحده در این کشور، چه نظامی و چه غیره هستند.
* صادرات نفت و میعانات گازی ایران به ونزوئلا به ۲۰۰ هزار بشکه در روز رسید
فارس: جریانی در ایران ادعا می‌کند که شکوفایی فعلی صنعت نفت ونزوئلا بعد از آن دوران افول مربوط به رابطه با آمریکاست درحالیکه ارتباطات بسیار کمی و به صورت موردی بین ونزوئلا و آمریکا بوده است ولی همکاری نفتی ایران و ونزوئلا بعد از روی کار آمدن دولت سیزدهم کاملا عمیق و مشخص است. تحلیل شما چیست؟
شهرابی: اگرچه همکاری‌های اقتصادی چین و ونزوئلا نقشی مهم در افزایش توان مقاومت ونزوئلا در مقابل تحریم‌های آمریکا داشته است، اما همکاری و کمک‌های متحولانه ایران در اوج این تحریم‌ها را می‌توان به عنوان عاملی کلیدی در راه‌اندازی مجدد صنعت نفت ونزوئلا و پایداری در مقابل تحریم‌ها، تحریم‌های علیه این کشور محسوب کرد.
صحنه‌های لنگرگرفتن کشتی‌های عامل مواد سوختی ایران در سواحل ونزوئلا را تاریخ مبارزات آزادی‌بخش فراموش نخواهد کرد. با توجه به مشی قلدری و سلطه‌طلبی امپراتوری امریکا، چنین رویدادی حتی خارج از مخیله حاکمان کاخ سفید بود. همکاری‌های اقتصادی ایران با ونزوئلا بالاخص در حوزه مواد سوخت بعد از تشکیل دولت سیزدهم، به طرز محسوس افزایش یافت تا جایی که صادرات نفت خام و میعانات گازی ایران به ونزوئلا در تیرماه امسال به ۲۰۰ هزار بشکه در روز رسید.
همین چند روز پیش رئیس‌جمهور ونزوئلا در یک مصاحبه مطبوعاتی اعلام کرد که ایران تاکنون ۲۶ میلیون بشکه نفت خام و میعانات گازی برای تولید گریدهای خام قابل صادرات در اختیار ونزوئلا قرار داده است و تهران نیز متقابلاً تقریباً همان حجم نفت سنگین ونزوئلا را دریافت کرده است. در آخرین مبادله نفتی بین دو کشور، دو میلیون بشکه نفت فوق سبک ایران در تاریخ ۶ دسامبر ۲۰۲۲ به این کشور حوزه کارائیب صادر شد.
علاوه بر این در راستای بازارسازی برای نفت ایران و بهره‌گیری از امکانات پالایشگاه‌های فراسرزمینی دولت ایران برای سهامدار شدن در دو پالایشگاه «ال‌پالیتو» و «پاراگوانا» در ونزوئلا برنامه‌ریزی کرده است. پالایشگاه پاراگوانا با ظرفیت پالایش ۹۵۵ هزار بشکه در روز بزرگترین پالایشگاه ونزوئلا است. این وضعیت تأثیر همکاری‌های مابین ایران و ونزوئلا برای فراهم کردن امکانات و رشد اقتصادی در شرایط تحریم‌های دو کشور را آشکار می‌کند.
* جزئیات معاملات محدود نفتی ونزوئلا و غرب برای تسویه بدهی
فارس: سؤال دیگری که مطرح می‌شود این است که وضعیت فعلی تحریم‌های آمریکا علیه ونزوئلا چگونه است و این تحریم‌ها تا چه حد پابرجا است و تا چه میزان لغو شده است؟
شهرابی: در این خصوص تنها تحولی که رخ داده، این است که شرکت آمریکایی شِوِرون، به دنبال معافیت محدود و موقت از تحریم‌های وزارت خزانه‌داری ایالات متحده در نوامبر سالی که گذشت فعالیت محدود خود را در ونزوئلا از سر گرفت و یک محوله ۵۰۰ هزار بشکه‌ای نفت خام سنگین که از منابع موجود در سرمایه‌گذاری مشترک پترو پی آر، واقع در شرق ونزوئلا بارگیری شده بود را به مقصد پالایشگاه این شرکت در می.سی.سی.پی ارسال کرد.
این اولین محموله‌ای بود که بعد از سال ۲۰۱۸ مطابق تحریم‌های مالی واشنگتن علیه شرکت نفت ونزوئلا به ایالات متحده ارسال شد. اقدامات آمریکا برای جلوگیری از صادرات نفت ونزوئلا با تحریم نفتی سال ۲۰۱۹ و همچنین تحریم‌های ثانویه و سایر تهدیدات اعمال شده در طول ۲۰۲۰ تشدید شد.
مادورو درباره ارسال محموله نفتی توسط شرکت شورون می‌گوید: بازگشت شورون به این معنا نیست که هیچ تحریمی برداشته شده است. مذاکرات با آنها در چارچوب قانون اساسی انجام شده است و من امیدوارم همه پروژه‌ها و قراردادهایی که امضاء شده است، به طور مؤثر عملی شود. مورد دیگر ارسال محموله‌های محدود نفت ونزوئلا به مقصد اروپا است که متعاقب نیاز شدید اروپا به نفت بعد از جنگ اوکراین و افزایش ظرفیت صادرات نفت ونزوئلا صورت گرفت.
در ماه نوامبر سال ۲۰۲۲ شرکت نفتی اِنی ایتالیا شریک سرمایه‌گذاری مشترک شرکت نفت ونزوئلا، دو محموله با ۱.۸۵ میلیون بشکه نفت خام رقیق شده ونزوئلا را به مقصد اسپانیا حمل کرد تا توسط شرکت رپسول در اسپانیا پالایش شود. در ماه مهر این دو شرکت ایتالیایی و اسپانیایی مجوزهایی را از وزارت خزانه‌داری ایالات متحده دریافت کرده بودند تا نفت خام ونزوئلا را در ازای بازپرداخت بدهی ونزوئلا تحویل بگیرند.
فارس: به عنوان سخن پایانی اگر نکته‌ای برای جمع‌بندی وجود دارد لطفا بفرمایید.
شهرابی: در مجموع حجم بسیار محدود نفت صادر شده توسط ونزوئلا به آمریکا و اروپا و درآمد حاصل از آن که عمدتاً صرف بازپرداخت بدهی‌های ونزوئلا شده است، نشان می‌دهد که افزایش درآمدهای مالی و بهبود نسبی شرایط اقتصادی ونزوئلا پس از سال ۲۰۲۱، نه در اثر توسعه روابط این کشور با غرب، بلکه همانطور که گفته شد ناشی از مقاومت مردم این کشور، برخی اصلاحات اقتصادی و بهره‌گیری از همکاری‌های مؤثر اقتصادی با کشورهایی چون ایران و چین بوده است.
فارس: ممنون از وقتی که در اختیار قرار دادید.
مصاحبه از سیداحسان حسینی
پایان پیام/