سدی که تاریخ ایران را می‌بلعد | گفتگوی اختصاصی کجارو با مدیر پروژه و ناظر کاوش‌های نجات‌بخشی سد چم شیر
سد چم شیر قرار است به‌زودی آبگیری شود، این در حالی است که در صورت آبگیری این سد، محوطه های تاریخی بسیار بزرگی زیر آب غرق خواهند شد.
حالا دیگر شمارش معکوس برای آبگیری سدچم شیر آغاز شده است. در صورت آبگیری این سد ۱۴۲ محوطه تاریخی که آثاری انسانی از گذشته‌های دور ایران را در خود جای داده است در زیر میلیون‌ها متر مکعب آب برای همیشه غرق خواهند شد.
کاوش‌های باستان‌شناسی که پیش از این صورت گرفته نشان داده که آثاری از اقامتگاه‌های موقت عشایر کوچ‌رو در محدوده آبگیری سد جای گرفته است. حوزه آبگیر چم شیر در حواشی شهرستان گچساران، نشان از زیست مردمان در عصر فراپارینه سنگی در این منطقه نیز دارد. بر همین اساس می‌توان قدمت ۱۶ هزار سال تا ۱۰ هزار سال را برای آثار و محوطه‌های تاریخی حوزه آبگیری سد متصور بود.
از سوی دیگر در سال‌های گذشته شواهدی از استقرار انسان دوره نوسنگی در این منطقه به دست آمده است.
نقطه اوج کشفیات در حوزه آبگیر سد چم شیر اما مربوط به تایید شواهد مستقر بودن تمدن عیلامی در این منطقه است. کاوش‌های انجام گرفته در حوزه آبگیری سد در گذشته منجر به کشف سفال‌های دست سازی شده که ساخته دست انسان است و می‌تواند نشان از استقرار تمدن عیلامی در حوزه آبگیر سد باشد.
از سوی دیگر در قرون میانه اسلامی هم جمعیت زیادی در مناطقی که قرار است بر زیر سیلاب سد برود، می‌زیسته‌اند و هیچ بعید نیست که آثاری شاخص از آن دوران در دل خاک به یادگار مانده باشد.
حالا با توجه به شروع روزشمار برای آبگیری سد تا چند روز دیگر تمام این یادگاری‌های تاریخی ایران در زیر آب غرق می‌شوند و رمز و رازهای گذشته ایران را برای همیشه از دست خواهیم داد.
برای بررسی بیشتر چند و چون موضوع و آگاهی از آخرین اقدامات و کاوش‌های باستان‌شناسی صورت گرفته در حوزه آبگیر سد چم شیر گفتگویی را با محمد حسین عزیزی فرانقی، مدیر پروژه و ناظر کاوش‌های نجات بخشی سد چم شیر صورت دادیم.
این باستان‌شناس که عضو هیئت علمی پژوهشگاه باستان‌شناسی نیز هست ضمن تاکید بر این نکته که به‌عنوان باستان‌شناس می‌داند که همه پروژه‌های عمرانی باعث تخریب آثار باستانی می‌شود به این نکته اشاره می‌کند که ما در ساختاری زندگی می‌کنیم که تغییر عمرانی لازم است و خواه ناخواه سدسازی نیز صورت می‌گیرد. او البته ضمن اشاره به این نکته که محوطه‌های تاریخی حوزه آبگیری سد چم شیر با دقت نظر کاوش شده معتقد است وظایف محوله که بر عهده پژوهشگاه و باستان‌شناسان گذاشته شده در خصوص کاوش محوطه‌های حوزه آبگیر سد چم شیر به‌درستی انجام گرفته است.
مشروح مصاحبه پایگاه خبری کجارو با با محمد حسین عزیزی فرانقی، مدیر پروژه و ناظر کاوش‌های نجات بخشی سد چم شیر درپی می‌آید.
در خصوص تعداد کاوش های صورت گرفته در خصوص سد چم شیر روایت های متفاوت و گاه متعارضی مطرح شده است. مشخصا در سال‌های گذشته چه کاوش‌های باستان‌شناسی در حوزه آبگیر سد چم شیر صورت گرفته است؟
دوبار در سال‌های ۱۳۹۰ و ۱۳۹۴ کاوش و بررسی صورت گرفته و درمجموع ۱۴۲ اثر (فرهنگی-تاریخی) شناسایی شده است.
پس از این در سال‌های ۱۳۹۵ و ۱۳۹۷ دکتر عطایی در خصوص این محل گمانه‌زنی انجام داده و ۳۰ اثر را برای کاوش معرفی کرده است.
در حد فاصل سال‌های ۱۳۹۷ تا ۱۳۹۹ نیز ۹ اثر از آن ۳۰ اثر کاوش شده است. در سال ۱۴۰۱ نیز ۲۱ محوطه باقی‌مانده در حال کاوش بوده که ۱۹ محوطه کاوش آن انجام شده است و دو محوطه همچنان کاوش در آن‌ها ادامه دارد.
آیا این امکان وجود دارد که محوطه‌ای تاریخی در سد چم شیر وجود داشته باشد که هنوز کار کاوش آن به‌شکل کامل و صحیح انجام نشده باشد؟
اطلاعات پژوهشگاه مستند به سرپرست بررسی و گمانه‌زنی کاوش است. یعنی آقای عطایی و آقای زارعی اینجا گمانه زنی و بررسی کرده‌اند و گفته‌اند که از آثار موجود ۳۰ مورد آن قابل کاوش است.
زمانی که علم و فناوری پیشرفت می‌کند به کمک باستان‌شناسی نیز می‌آید و بر همین اساس نیز ممکن است در برخی محوطه‌ها با توجه به محدودیت‌های علمی و فناوری امروز امکان کاوش نباشد اما در آینده این امکان فراهم شود. آیا بر اساس همین پیشرفت‌های فناوری ممکن نبود برخی دیگر از محوطه‌های حوزه آبگیری سد چم شیر در آینده قابلیت کاوش پیدا می‌کرد؟
توجه داشته باشید که بر اساس بررسی‌های سرپرست گمانه‌زنی از مجموع ۱۴۲ اثر، ۳۰ اثر قابلیت کاوش دارند و همه آن‌ها قابلیت کاوش را ندارد. برخی از آثار ممکن است حتی عشایری بوده و جدید باشند، همچنین برخی آثار موجود مربوط به سنگ‌چین‌های روستایی است. در علم باستان‌شناسی هر اثری که انسان در طبیعت به جا گذاشته باشد به‌عنوان یک اثر ثبت می‌شود. یعنی این‌گونه نیست که تعداد ۱۴۲محوطه تماما تپه باستانی یا اثر شاخص باستانی باشند. بنابراین در حال حاضر صرفا یک تپه باستانی وجود دارد(که واجد ارزش است) و همچنان دارد کاوش روی آن صورت می‌گیرد.
این تعداد ۳۰ اثر قابل کاوشی که اعلام شده است نیز خیلی دست بالا بوده و با فراغ بال آن‌ها را انتخاب کرده‌اند و مورد کاوش قرار داده‌اند.
از زمانی که مسئله آبگیری سد چم شیر مطرح شده است مردم و دوستداران میراث فرهنگی با استرس اخبار منتشر شده در خصوص این سد را دنبال کرده‌اند و خواستار آن هستند که با توجه به اهمیت تاریخی و خطرات زیست محیطی این سد آبگیری نشود. آیا با توجه به دغدغه‌های مردم و دوستداران میراث فرهنگی این اطمینان را می‌دهید که خیال آن‌ها از غرق نشدن آثار تاریخی به واسطه آبگیری سد چم شیر راحت باشد؟
مردم و دوستداران میراث فرهنگی شاید خیلی دوست ندارند قبول کنند. با این همه ما به‌عنوان باستان‌شناس می‌دانیم که همه پروژه‌های عمرانی باعث تخریب آثار باستانی می‌شود.
البته خود مجموعه پژوهشکده و پژوهشگاه میراث فرهنگی نیز علاقه ندارند که به این صورت آثار به سرعت و بدون هدف کاوش شوند. با این وجود ما در یک ساختاری زندگی می‌کنیم که تغییر عمرانی لازم است، سدسازی صورت می‌گیرد و مسئله راه‌ها، راه آهن و نظایر آن وجود دارند و به هر روی این‌ها با آثار تاریخی تعارض دارند.
قاعدتا در اطراف این رودخانه هم در دوران مختلف تاریخی محل استقرار گروه‌های انسانی بوده است.
به هر روی پژوهشگاه این امکان را ندارد که جلوی پروژه سدسازی را به آن شکل بگیرد اما اینکه بررسی انجام داده و ببینیم آثار واقعا فاخری باشد می‌توانیم این را در فاز اول که محل دارد مطالعه می‌شود داشته باشیم. با توجه به این موضوع نیز در صورتی اجازه سدسازی را می‌دهیم که محوطه کاوش شود.
بر همین اساس نیز سد(چم شیر) ساخته شده و محوطه‌ای که از همان ابتدا گفته‌ایم باید کاوش شود الان کار کاوش آن صورت گرفته است. از ابتدای انقلاب نیز در تمام پروژه‌های سد سازی محوطه‌های تاریخی انتخاب شده و کاوش شده‌اند و سپس میراث فرهنگی اجازه آبگیری را صادر کرده است.
در نهایت باید بگویم به هر روی آثار تاریخی غرق شده و زیر آب می‌رود و از این بابت خیلی متاسف هستیم ولی اما آنچه که ساختار و اداره و کار به ما محول کرده است را انجام داده‌ایم.