اثرگذاری اصلاحات اقتصادی نیازمند همکاری سه قوه/ کاهش کسری بودجه تعامل همزمان دولت و مجلس را می‌طلبد
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، مساله جهش‌های مقطعی قیمت ارز یکی از معضلات همیشگی اقتصاد کشور است که اگرچه دولت‌ها اقداماتی را در راستای تثبیت و کنترل آن انجام می‌دهند اما با توجه به مسائل متعدد اقتصادی از جمله افزایش نقدینگی این مساله کماکان به صورت بنیادی حل نشده است.
از شهریور امسال و پس از بروز ناآرامی‌ها و اغتشاشات، بازار ارز با افزایش قیمت مواجه شد و در هفته‌های گذشته نیز شاهد جهش نرخ ارز بودیم، البته با تغییر رئیس‌کل بانک مرکزی و اجرای یک سری اقدامات، امروز بازار ارز کشور در یک ثبات نسبی به سر می‌برد.
درباره نوسانات بازار ارز و اقدامات دولت در مهار جهش قیمتی با محمد‌حسن صبوری دیلمی، کارشناس اقتصادی، گفت‌‌وگویی انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
* ارتباط رشد نقدینگی با افزایش قیمت ارز
فارس: افزایش نرخ ارز و جهش‌های ناگهانی و مقطعی یکی از مشکلات اقتصاد کشور و البته ناشی از تحریم و نیز عوامل درونی است که هر چند وقت یکبار با آن مواجه می‌شویم، طی هفته‌های گذشته نیز نرخ ارز غیررسمی دچار جهش قیمتی شد و به حدود ۴۴ هزار هم تومان رسید اما با اعمال سیاست‌های دولت از جمله تغییر رئیس کل بانک مرکزی و اجرای برخی سیاستگذاری‌های جدید، شاهد کاهش قیمت ارز بودیم و اکنون نیز قیمت ارز تقریبا در یک ثبات نسبی است، اما این موضوع مساله همیشگی اقتصاد کشور بوده است. به نظر شما دلایل کلی افزایش ارز و افزایش اخیر قیمت ارز چیست؟
صبوری دیلمی: درباره علل افزایش نرخ ارز در درجه اول یک سری مسائل بنیادی وجود دارد که موجب می‌شود نرخ ارز افزایش یابد که از جمله آن افزایش نامتناسب نقدینگی طی این سال‌ها و ادامه این روند افزایش نقدینگی است. افزایش نقدینگی موجب افزایش قیمت کالاها در بازار می‌شود و قیمت ارز نیز به عنوان یک دارایی افزایش می یابد.
براساس نظریات مختلف اقتصادی، در بلند مدت هر یک درصد افزایش نقدینگی منجر به یک درصد افزایش تورم و یک درصد افزایش نرخ ارز خواهد شد و این حقیقتی است که سال ها اقتصاد کشور با آن مواجه است.
اگر چه ممکن است در برخی برهه‌های زمانی با استفاده از ذخایر ارزی و سرکوب قیمت‌ها این رابطه به گونه‌ای متوقف شود اما تجربه نشان داده است که در بلند مدت این رفتار اجرایی شده و در اقتصاد ایران مصداق دارد.
* ضرورت تعدیل نرخ ارز به میزان تفاوت تورم داخلی و خارجی
فارس: سیاست تثبیت نرخ ارز را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
صبوری دیلمی: سیستم ارزی کشور شناور مدیریت شده است و براین اساس باید هر ساله قیمت ارز به میزان تفاوت تورم داخلی و خارجی تعدیل شود. در صورت عدم انجام این اصلاح انتظارات افزایشی درباره نرخ ارز بوجود می آید و به عبارتی کارگزاران، در انتظار افزایش نرخ ارز در بازار خواهند بود.
در این حالت هر تغییر کوچکی در نرخ ارز بازار این سیگنال را به فعالان بازار ارز مخابره می‌کند که احتمالاً ذخایر ارزی دولت کاهش یافته و یا دسترسی سیاستگذار پولی به ذخایر ارزی به نحوی محدود شده است و این مساله موجب شده که بازار ارز با کمبود مواجه شود، در این شرایط امکان هجوم به بازار ارز وجود داشته و در نتیجه افزایش‌های پی در پی در این بازار دور از انتظار نیست، به عبارتی دیگر در این شرایط که عمدتاً مربوط به دوره زمانی کوتاه مدت است انتظارات افزایشی در خصوص نرخ ارز به عنوان علت افزایش حضور فعالان در بازار و به دنبال آن افزایش نرخ ارز خواهد بود.
با افزایش نرخ ارز و شکلگیری انتظارات تورمی و ایجاد شرایط نااطمینانی، دارندگان نقدینگی برای حفظ ارزش دارایی‌ها و نقدینگی‌شان به بازارهای مختلف مانند بازارهای ارز و فلزات با ارزش و سکه، خودرو، زمین و مسکن و حتی برخی کالاهای مصرفی و ضروری مانند: برنج و روغن و غیره وارد شده و با افزایش تقاضا در این بخش‌ها به ناگاه شاهد افزایش قیمت‌ها خواهیم بود.
* افزایش ثبت سفارش و رشد تقاضای کاذب پس از التهابات ارزی/ انتظارات تورمی چطور شکل گرفت
از طرف دیگر زمانی که سیگنال افزایش نرخ ارز به بازارها مخابره می‌شود، تولیدکنندگان نیز تامین مواد اولیه مورد نیاز در دوره‌های آتی و تکمیل ظرفیت انبارهای مواد اولیه خود را تا حد ممکن در دستور کار قرار می دهند و تقاضا را بالا می‌برند.
تجربه نشان داده که این رفتارهای ناشی از ایجاد التهابات و هیجانات در بازار ارز موجب افزایش ثبت سفارش‌ها و در نتیجه ایجاد تقاضای کاذب در بازارهای داخلی و خارجی شده و گاه حتی بر قیمت کالا در بازارهای خارجی تاثیرگذار بوده است.
البته ذکر این نکته نیز ضروری است که علاوه بر مولفه‌های اقتصادی مانند نقدینگی و تورم که اثرات افزایشی بر نرخ ارز در ماه‌های اخیر داشته اند، بخشی از انتظارات تورمی اخیر به علت شرایط و التهابات و آشوب های اخیر به‌وجود آمد بنابراین بار روانی ایجاد شده انتظارات تورمی را شدت بخشید.
* سیاستگذار فعال‌تر در بازار ارز حضور داشته باشد/ شفافیت، التهابات را کنترل می‌کند
فارس: تقاضای ارز برای واردات از جمله واردات مواد اولیه تولید، از طریق ارز نیمایی‌تامین می‌شود که قیمت آن به مراتب از ارز بازار آزاد کمتر است و امروز هم سیاست تثبیت ۲۸۵۰۰ تومانی دارد، اما به چه دلیل باز هم شاهد افزایش قیمت ادامه‌دار برخی کالاها هستیم؟
صبوری دیلمی: بله قیمت اصلی ارز برای واردات از طریق سامانه نیما تامین می شود و تولید کننده و واردکننده ارز مورد نیاز خود را به قیمت نیمایی از سامانه بانک مرکزی خریداری می‌کند و ارز را از بازار آزاد به قیمت های اخیر خریداری نمی‌کند. بنابراین به نظرم در شرایط فعلی برای کاهش التهابات بازار ارز، سیاستگذار پولی باید بسیار فعال‌تر در بازار ارز حضور داشته باشد و با اطلاع رسانی و شفافیت بیشتر التهابات را کنترل کند. در این شرایط القای فضای آرام به جامعه به گونه‌ای که فعالان بازار متوجه ثبات و امنیت موجود در بازار شوند، بسیار موثر و کارآمد خواهد بود.
اگر چه مسائل بنیادی اقتصادی در افزایش قیمت ارز موثر بوده است و قیمت ارز نیز تا حدودی افزایش یافت اما همانطور که اشاره کردم بخشی از التهابات اخیر ارزی ناشی از آشوب‌ها و شیطنت‌های کشورهای معاند بود که لازم است سیاستگذار پولی با درایت آنها را خنثی کند و با ورود به بازار و نقش آفرینی موثرتر ضمن حفظ آرامش در بازار، طراحی‌های آنها را با شکست مواجه سازد.
* اغتشاشات و ایجاد فضای ناامنی تقاضای تبدیل نقدینگی را زیاد کرد
فارس: شما می‌فرمایید که مولفه های تاثیرگذار اقتصادی اثر خود را باید بر افزایش قیمت ارز می‌گذاشت و باید قیمت ارز تا حدودی افزایش می‌یافت، اما به اثرگذاری ناآرامی‌ها به بازار ارز نیز اشاره فرمودید که تا حدودی بر افزایش قیمت ارز اثرگذاشته است، چگونه این التهابات و ناامنی ها موجب افزایش قیمت ارز شد؟
صبوری دیلمی: یک سری اتفاقات در ماه‌های اخیر در کشور به‌وجود آمد و در پی آن بسیاری از رسانه‌های معاند به دنبال آن بودند که فضای ناامنی را به تصویر بکشند، در این فضای ملتهب تصنعی برخی صاحبان نقدینگی با هدف حفظ نقدینگی در اختیارشان به بازار ارز هجوم برده و تبدیل نقدینگی در اختیار را در دستور کار قرار دهند.
در چنین حالتی موضوعی مانند انتظارات خود محقق کننده عینیت می یابد؛ انتظارات خود محقق کننده نوعی از انتظارات است که در آن فرد رفتارهایی را انجام می‌دهد و پس از شکل گیری آن رفتارها، به‌صورت اتوماتیک انتظارات تحقق خواهند یافت، به عنوان مثال فرض کنید عده ای این انتظار را داشته باشند که نرخ ارز در آینده افزایش می‌یابد، لذا جهت خرید ارز به بازارها هجوم خواهند برد و بر این اساس تقاضای ارز در بازار افزایش خواهد یافت. حال اگر چه ممکن بود دلیل خاصی برای شکلگیری این انتظارات وجود نداشته باشد، اما در انتهای زنجیره شاهد خواهیم بود که به هر صورت نرخ ارز افزایش یافته است.
وقتی چنین فرآیندی در فضای اقتصادی کشور شکل گرفته است به دلیل این انتظارات نادرست، برخی صاحبان نقدینگی اقدام به خرید در بازار ارز (به‌صورت اسکناس) کرده‌اند و این رفتار موجب افزایش قیمت ارز در بازار شد. البته لازم است مجدداً تاکید داشته باشم که براساس مولفه‌ها و قواعد اقتصادی تا حدودی افزایش قیمت ارز ضروری بوده اما بخش دیگر افزایش قیمت با توجه به شکلگیری انتظارات با توجه به اتفاقات و التهاباتی است که کشور را با خود درگیر کرده است.
* چرا مبادله ارز محدود اسکناس در کل مبادلات ارزی کشور تأثیر می‌گذارد
فارس: مگر تأثیر ارز اسکناس در کل مبادلات ارزی کشور چقدر است؟
صبوری دیلمی: ارز اسکناسی که در بازار رد و بدل می شود درصد بسیار کوچکی از بازار ارز کشور را تشکیل می‌دهد و بخش عمده ارز کشور در همان سامانه ارزی بانک مرکزی رد و بدل می‌شود، بنابراین قاعدتاً ارز اسکناس اصلا نباید مبنای محاسبه قیمت‌ها قرار گیرد اما در بازار شاهدیم که با افزایش قیمت ارز در بازار آزاد قیمت سایر کالاها نیز دستخوش تغییرات شده و افزایش می یابد. این موضوع از همان انتظارات تورمی که عرض کردم نشات می‌گیرد.
* سیاستگذار در نوسانات ارزی باید با ورود به بازار سیگنال نبود کمبود ارز بدهد
فارس: همانطور که شما اشاره کردید واردات با ارز نیمایی انجام می‌شود و ارز اسکناسی که در بازار مبادله می شود درصد بسیار کوچکی از بازار ارز کشور است، اما با این وجود افزایش قیمت ارز اسکناس بر افزایش قیمت تمام کالاها اثرگذار است، وظیفه دولت در مقابل این موضوع چیست؟
صبوری دیلمی: سیاستگذار پولی در چنین شرایطی باید با اطلاع رسانی فضای بازار را آرام کند. با آرام شدن فضا و خروج بازار از هیجان خودبه‌خود مراجعه برای خرید ارز اسکناس کاهش خواهد یافت. در این شرایط مناسب است سیاستگذار پولی به‌صورت فعال‌تری در بازار مداخله کند و با مداخله موثر خود در بازار این سیگنال را به فعالان بازار مخابره کند که کمبودی از نظر منابع ارزی وجود ندارد.
بنابراین وظیفه و نقش سیاستگذار پولی در شرایط فعالی برای مدیریت بازار و اطلاع رسانی مناسب بسیار مهم است و در مقابل بخش مالی و به‌طور کلی سیاست های مالی دولت باید به گونه ای تغییر یابد که در آینده شاهد کاهش بی انضباطی‌های مالی و کسری بودجه بوده و فشارها بر سیاستگذار پولی به تدریج کاهش یابد.
* کاهش کسری بودجه همکاری همزمان دولت و مجلس را می‌طلبد
فارس: چرا هیچ گاه اصلاحات اساسی در اقتصاد کشور به‌وجود نیامده است و هر از چند گاهی با مشکلاتی نظیر افزایش ناگهانی نرخ ارز مواجه بوده‌ایم؟ راه‌حل اصلی رفع مشکلات اینچنینی چیست؟
صبوری دیلمی: قبلاً در مصاحبه های قبلی نیز گفته‌ام که لازم است یک سری اصلاحات اساسی اقتصادی در دستور کار قرار گیرد. اما متاسفانه در خصوص اجرای این اصلاحات نیازمند عزم جدی و همراهی همه ارکان سیاست گذاری و اجرایی در حاکمیت و از طرف دیگر مردم هستیم. اینکه در مقاطعی برای این اصلاحات تصمیم گیری می شود اما این تصمیمات به صورت کامل اجرا نمی شود اثرات مخرب بیشتری برجای خواهد گذاشت و اگر قرار است اصلاحات به‌صورت کامل اجرا نشود، اگر از ابتدا در دستور کار نباشد بهتر است.
به عنوان مثال در خصوص بودجه وقتی تصمیم می‌گیریم که کسری بودجه کاهش یابد دولت و مجلس باید با همکاری لازم نسبت به کاهش کسری بودجه اقدامات لازم را انجام دهند و این موضوع باید به عنوان یک اصل کلی در دستور کار قرار گیرد. در این شرایط است که می توان انتظار داشت که نگاه ها از منطقه‌ای به ملی تغییر یافته و گام به گام به سمت اصلاح ساختارهای بودجه ای حرکت کرد.
* ایجاد هجمه‌های اقتصادی بعد از اصلاحات اساسی سیستم اقتصادی کشور
صبوری دیلمی: هر زمان که اصلاحاتی اساسی با هدف اصلاح ساختار سیستم اقتصادی در دستور کار قرار گرفت، هجمه‌هایی به ما وارد شد و کشورهای معاند اقداماتی علیه ما انجام دادند، به نظر می‌رسد شرایط به گونه ای دنبال می شود و گروهی برنامه ریزی می‌کنند تا هیچگاه در اقتصاد کشور به دنبال اصلاحات اساسی نرویم.
به عنوان مثال بعد از اجرای هدفمندی یارانه‌ها تحریم های سنگین علیه ایران آغاز شد و همچنین بعد از اصلاح و حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی برای واردات کالاهای اساسی در اردیبهشت امسال ،مشکلات جدید برای ما به‌وجود آوردند و شاهد آشوب ها و اتفاقات جدید در کشور بودیم که هزینه های فراوانی را برای کشور به دنبال داشت.
* حربه‌های دشمنان برای ضربه به فرآیند توسعه ایران
صبوری دیلمی: آنچنان که مسلم است فرآیند توسعه ایران برای دشمنان خوشایند نیست و با حربه‌های مختلف می‌خواهند فرآیند توسعه را به تاخیر انداخته و به آن ضربه بزنند؛ ضروری است که برای حل مشکلات اقتصادی کشور و برای ایجاد استحکام و جلوگیری از ضربه پذیری اقتصادی، به نوعی اتفاق نظر و گفتمان واحدی میان سیاست گذاران و مردم شکل گرفته تا بتوانیم از گردنه‌هایی که سال هاست کشور را درگیر خود کرده عبور کنیم.
بدیهی است که لازمه موفقیت این اصلاحات اساسی همراهی و اعتماد مردم به سیاست‌گذاران اقتصادی بوده و با به ثمر رسیدن نتایج این اصلاحات می توان امیدوار بود که در آینده شاهد سطح با ثبات تورم و رشد اقتصادی در کشور باشیم.
فارس: با تشکر از وقتی که بابت این مصاحبه اختصاص دادید.
پایان پیام/