رکورد بی‌نظیر ایران در دنیا از نظر ضریب تبدیل منابع مالی به تولید علم/ حالا حالاها هیچ کشوری به ایران نمی‌رسد
به گزارش خبرنگار گروه دانشگاه خبرگزاری فارس، به طور معمول میزان پیشرفت هر کشور را از پیشرفت علمی و دانشگاهی آن کشور می‌سنجند، حال آنکه کشور ما ایران پس از انقلاب اسلامی ایران به پیشرفت‌های علمی بسیاری در زمینه‌های متعدد رسیده است.
از رتبه پانزدهم تولید علم دنیا تا رتبه نخست در منطقه پیشرفت‌هایی است که می‌توان برای ایران برشمرد.
برای اینکه از پیشرفت علمی کشور بخصوص پس از انقلاب اسلامی مطلع شویم چه کسی بهتر از معاون وزیر علوم می‌تواند در این باره صحبت کند، پس با پیمان صالحی معاون پژوهشی وزیر علوم گفت‌وگویی داشتیم که در زیر می‌خوانید:
* راه‌اندازی دوره‌های تحصیلات تکمیلی موتور محرک دستاوردهای کشور
فارس: آمار نشان دهنده پیشرفت علمی فوق العاده ایران پس از وقوع انقلاب اسلامی است، حضرتعالی این وضعیت را چطور تحلیل می‌کنید.
صالحی: راه اندازی و گسترش دوره‌های تحصیلات تکمیلی موتور محرک بسیاری از دستاوردهای ما پس از انقلاب اسلامی است، عزیزانی که سن بیشتری داشته باشند حتما یادشان است که پیش از انقلاب اگر می‌خواستیم نیروی متخصص و در سطح دکتری تربیت کنیم وابسته بودیم به اینکه نیروی انسانی کشور را به سایر کشورها اعزام کنیم تا در کشورهای دیگر تحصیل خود را پشت سر گذاشته، مدرک تحصیلی بگیرند، مدارج و مراحل موردنظر را طی کنند و سپس به کشور بازگردند.
اتفاق خوب و خوشایندی که پس از انقلاب اسلامی بخصوص در جریان انقلاب فرهنگی رخ داد این بود که دوره های تحصیلات تکمیلی با کیفیت بسیار مناسب راه اندازی شد و ما در رشته‌های گوناگون اعم از رشته‌های فنی و مهندسی، هنر و معماری، پزشکی و علوم انسانی دوره‌های تحصیلات تکمیلی را به فراخور در کشور راه اندازی کردیم.
گسترش این دوره ها سبب شد که نه تنها ما بتوانیم نیروی متخصص مورد نیاز کشور را براساس نیاز و اولویت های بومی خودمان تربیت کنیم بلکه حضور این افراد در حوزه پژوهش و فناوری سبب ارتقای علم ایران شد.
* جایگاه والای بانوان در علم و دانشگاه پس از انقلاب اسلامی
فارس: نقش خانم‌ها هم در این پیشرفت‌ها دیده می‌شود؟
صالحی: افزایش نقش خانم‌ها در حوزه‌های مختلف علم و فناوری پس از وقوع انقلاب اسلامی ایران چشمگیر بوده است به طوریکه حدود ۵۰ تا ۶۰ درصد دانشجویان حاضر در کلاس‌های دانشگاهی را خانم‌ها شامل می‌شوند. در زمینه تعداد اعضای هیأت علمی دانشگاه‌ها البته آماری از حضور بانوان در این حوزه پیش از انقلاب اسلامی ندارم اما می‌دانم که تعداد اعضای هیأت علمی خانم در آن زمان بسیار کم بود اما در حال حاضر حدود ۲۸ درصد اعضای هیأت علمی دانشگاه‌ها را خانم‌ها تشکیل می‌دهند.
* اوایل انقلاب به ندرت نام یک دانشمند ایرانی در سطح اول جهان دیده می‌شد
فارس: شما خودتان خاطره‌ای از پیش از انقلاب یا اوایل وقوع انقلاب دارید؟
صالحی: من در سال ۶۲ بعد از بازگشایی دانشگاه‌ها دانشجوی لیسانس بودم و خاطرم است که درسی به نام بررسی متون علمی داشتیم، در آن زمان اینترنت نبود و کار ما این بود که براساس منابعی که داشتیم رصد علمی انجام می‌دادیم و به دنبال متون علمی بودیم، من خودم همیشه علاقه داشتم که بررسی کنم و بدانم آیا در سطح جهان در رشته خودم که رشته شیمی بود آیا می توانم منابعی را به اسم دانشمندان ایرانی در سطح جهان پیدا کنم یا خیر.
خاطرم است که در آن زمان اگر نام یک ایرانی را در میان دانشمندان در سطح جهانی پیدا می‌کردیم آدرسش از ایران نبود، یعنی یا در خارج کشور در حال تحصیل بود، یا برای فرصت مطالعاتی به کشور دیگری رفته بود یا به هر دلیلی تحقیقش را در خارج از کشور انجام داده بود و واقعا به ندرت می‌توانستیم نام یک دانشمند ایرانی را در میان مقاله‌های با کیفیت بین‌المللی آن زمان پیدا کنیم.
* نسبت مستقیمی بین تولیدات علمی و رشد اقتصادی در دنیا وجود دارد
در اوایل انقلاب وضعیت تولید علم کشور اصلا مناسب نبود، می‌دانیم که پله‌های نخست نظام نوآوری تولید علم است و پس از آن به ثبت اختراع، تحقیقات کاربردی، پتنت بین المللی، تولید نمونه و تجاری سازی می‌رسیم یعنی تولید علم پایه نظام نوآوری در تمام دنیاست.
فارس: رشد تولید علم می‌تواند به رشد اقتصاد هم منجر شود؟
صالحی: می‌دانید که کشور چین به اقتصاد برتر جهان تبدیل شده است و اگر ما ۲۰ سال پیش این کشور را بررسی کنیم می‌بینیم که از نظر وضعیت اقتصادی در شرایط مناسبی نبود، اگر در همان ۲۰ سال گذشته تولیدات علمی کشور چین را بررسی کنیم می‌بینیم که وضعیت متوسطی داشته است اما امروز که به اقتصاد برتر جهان تبدیل شده است از نظر تولیدات علمی نیز در شرایط مساعدی است و حتی در برخی رشته‌ها از کشورهای پیشرفته جلو زده است، به طور کلی اگر کشورهای اروپایی و آسیای شرقی را بررسی کنیم می‌بینیم که همپای تولیدات اقتصادی‌شان تولیدات علمی را هم توسعه داده‌اند، یعنی در کل می‌توان گفت این تولیدات علمی بوده است که به پیشرفت اقتصادی منجر شده بنابراین می‌توان گفت نسبت مستقیمی بین تولیدات علمی و گسترش تجاری سازی و اقتصاد در تمام دنیا وجود دارد.
* ایران در رتبه ۱۵ تولید علم دنیا با ۷۸ هزار مقاله نمایه شده در پایگاه اسکوپوس
فارس: در حال حاضر ما از نظر تولید علم دارای چه رتبه‌ای در دنیا هستیم؟
صالحی: نمایه سازی اسکوپوس ۲۵ سال است که کار خود را آغاز کرده، نخستین آماری که از اسکوپوس درباره ایران داریم در سال ۱۹۹۶ است در این سال تولیدات علمی که با آدرس ایران نمایه شده ۸۵۰ عدد بوده است، یعنی کشور چند ده میلیونی مثل ایران ۸۵۰ نمایه داشته و رتبه علمی ما هم در سطح جهان ۵۴ بوده است.
با حمایت‌های مقام معظم رهبری و مسوولان بلندپایه کشور در این سال‌ها داشته‌اند هم از نظر کمی در تولیدات علم پیشرفت کردیم و هم رتبه علمی کشورمان ارتقا یافته است.
در سال ۲۰۱۰ میلادی ما با بیش از ۳۰ هزار مقاله نمایه شده در سایت اسکوپوس رتبه ۲۱ دنیا را داشته‌ایم و ۱۱ سال بعد یعنی سال ۲۰۲۱ میلادی با ۷۸ هزار مقاله نمایه شده در سایت اسکوپوس به رتبه ۱۵ دنیا رسیده‌ایم.
* در یک دوره رتبه اول شتاب علمی دنیا را کسب کردیم
این در حالی است که اگر کشورهای دیگر را نگاه کنید می‌بینید سرمایه گذاری بسیاری داشته‌اند یعنی به این صورت نبوده که کشورهای دیگر در جای خودشان ایستاده باشند و فقط ما در حرکت بوده باشیم، تمامی کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه جهان سرمایه‌گذاری به مراتب بیشتر از ما در حوزه پژوهش و فناوری داشته اند بنابراین ما در یک دوره‌ای در یک رقابت جهانی رتبه اول دنیا رو در شتاب علمی داشتیم یعنی ضریب افزایش تولیدات علمی ما در جهان اول بود.
قطعا تبدیل رتبه ۱۵ به رتبه های بهتر کار سخت‌تر از کاری که انجام شده نیست اما ما باید با کشورهایی رقابت کنیم که سرمایه گذاری بسیاری انجام می‌دهند اما این امر در صورت سرمایه گذاری حتما ممکن است، اگر حمایت‌های لازم انجام شود قطعا روند پیشرفت کشور بهتر از این هم خواهد شد.
* رتبه علمی کشور با وجود سرمایه‌گذاری کم نشان دهنده ارزش والای دانشمندان ایرانی است
فارس: چه شروطی برای پیشرفت بیشتر لازم است؟
صالحی: ما در حال حاضر تنها حدود نیم درصد از تولید خالص ملی را در حوزه تحقیق و توسعه سرمایه گذاری می‌کنیم و به این نتایج علمی دست یافتیم، باید بگویم که هیچ کشوری در دنیا ضریب تبدیل منابع مالی به تولید علمش مانند ایران نیست؛ کره جنوبی حدود ۵ درصد تولید ناخالص ملی را به تحقیق و توسعه اختصاص داده است اما ما از ۲۴۰ میلیارد دلار که تولید ناخالص ملی‌مان است تنها حدود نیم درصد را به این موضوع اختصاص داده‌ایم که این پیشرفت با وجود این سرمایه‌گذاری نشان دهنده ارزش والای محققان و دانشمندان ماست.
* ایران از نظر ضریب تبدیل منابع مالی به تولیدعلم در دنیا بی‌نظیر است
فارس: بنابراین با سرمایه گذاری کمتر نسبت به کشورهای دیگر، ایران تولید علم خوبی دارد.
صالحی: بله، آمار تولید علم کشور نشان می‌دهد که ضریب تبدیل منابع مالی به تولید علم کشور ما در دنیا بی نظیر است و فکر نمی کنم که حالا حالاها هیچ کشوری در دنیا بتواند به این ضریب تبدیل دست یابد، اما اگر می‌خواهیم که رتبه خودمان را ارتقا دهیم حتما باید سهم تحقیق و توسعه از تولید ناخالص ملی را افزایش دهیم.
در برنامه ششم توسعه هم این مسأله پیش بینی شده بود که ۴ درصد از تولید ناخالص داخلی به تحقیق و توسعه دست یابد اما در حال شروع برنامه هفتم هستیم و این مسأله اتفاق نیفتاده است، اگر این امر رخ دهد مطمئن باشید که ما می‌توانیم بین ۱۰ کشور برتر جهان قرار بگیریم.
امیدواریم این مسأله در برنامه هفتم توسعه مورد تأکید قرار بگیرد و اجرا هم بشود.
اگر به آمار کشورهای منطقه هم توجه کنیم سرمایه گذاری بسیاری بر روی تولید علم داشته‌اند، کشور قطر برای ۳ و نیم میلیون جمعیت ۴ درصد تولید ناخالص داخلی‌اش را اختصاص داده است، یعنی اگر به نسبت جمعیت در نظر بگیریم سرانه سرمایه‌گذاری ما خوب نیست اما با وجود این سرمایه‌گذاری، ضریب تبدیل ما بسیار خوب است که این امر ماحصل مسوولان و محققان ماست.
* حضور ۸۴۱ نفر از دانشمندان ایرانی در لیست دانشمندان یک درصد پراستنادترین دانشمندان جهان
براساس نمایه‌های بین‌المللی ما قبلا در جهان پرفروغ نبودیم اما در حال حاضر اگر به لیست دانشمندان یک درصد پراستنادترین دانشمندان جهان نگاه کنید ما رشد بسیار خوبی داشته‌ایم و خوشبختانه ۸۴۱ نفر از دانشمندان ایرانی در این فهرست قرار دارند.
تمرکز ما بر تولید علم است که این تولید علم می‌تواند مبنا و پایه رشد اقتصادی باشد.
* رشد تجاری سازی در کنار پیشرفت تولید علم
فارس: البته اگر تولیدات علمی تنها در حد تولید علم باقی بماند مشکلی از مشکلات کشور را حل نمی‌کند، درست است؟
صالحی: اگر تولیدات علمی بدون کشش بازار و فناوری باشد فقط دلمان را خوش کرده‌ایم که علم تولید می‌کنیم اما در کشور ما پس از پیروزی انقلاب نگاه ویژه‌ای به حوزه تجاری‌سازی هم شده است.
فارس: به چه صورتی؟
صالحی: ببینید بسیاری از افرادی که ایده دارند برای آنکه ایده‌هایشان را به محصول تبدیل کرده و محصولاتشان را به تجاری‌سازی برسانند نیاز به حمایت و پیشتیبانی دارند، اتفاقی که پس از پیروزی انقلاب اسلامی رخ داد راه‌اندازی مراکز رشد و پارک‌های علم و فناوری بود و به همراه آن مراکز نوآوری نیز راه اندازی شد.
* ایجاد حدود ۲۴۰ مرکز رشد در کشور
فارس: درباره مراکز رشد و عملکردشان بیشتر توضیح دهید.
صالحی: مراکز رشد جایی است که افراد دارای ایده وارد آنجا می‌شوند و در این مراکز مشخص می‌شود که آیا آن ایده می‌تواند به پختگی برسد و تولید محصول کند و به رشد اقتصاد منجر شود یا خیر.
یعنی مراکز رشد جایی است که شما با کمترین ریسک می‌توانید متوجه بشوید که یک ایده قابل تجاری سازی هست یا خی.
خوشبختانه پس از پیروزی انقلاب اسلامی وزارت علوم با همکاری وزارت بهداشت و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در تمام استان‌ها مراکز رشد راه‌اندازی کرده است.
ما در حال حاضر حدود ۲۴۰ مرکز رشد در کشور داریم اما با وجود تعداد بالای مراکز رشد ما به فکر این بودیم که یک شبکه مویرگی ایجاد کنیم که حتی در استان‌ها و شهرهای کوچک کشور هم اگر جوانانی ایده‌هایی دارند به شهرهای بزرگ‌تر مراجعه نکنند و در همان شهر و شهرستان خودشان هم از حمایت‌های ویژه برخوردار شوند بنابراین بیش از ۳۰۰ مرکز نوآوری هم در کشور ایجاد شد به طوریکه اگر نقشه نظام نوآوری کشور را ببینید متوجه می‌شوید که مراکز نوآوری و مراکز رشد تقریبا یک گستره عظیمی در کشور دارند و من می‌توانم بگویم این مراکز نوآوری و مراکز رشد پس از پیروزی انقلاب اسلامی براساس عدالت محوری ایجاد شدند و در حال حاضر کارشان را انجام می‌دهند.
* وجود ۵۰ پارک علم و فناوری در کشور برای حمایت از دانش‌بنیان‌ها
برهمین اساس در تمام استان‌های کشور پارک علم و فناوری راه‌اندازی شده است، می‌دانید که پارک‌های علم و فناوری در حوزه تجاری سازی مراحل بالاتری دارند؛ ما برای تجاری سازی اصطلاحی با عنوان سطح آمادگی فناوری داریم که این سطوح از یک تا سه مرحله بندی می‌شود، پارک‌های علم و فناوری ما در سطوح بالاتری کار می‌کنند و امروز علاوه بر اینکه در استان‌ها پارک های علم و فناوری با اکوسیستم فوق العاده‌ای داریم و در کل کشور به دلیل اینکه نیاز به پارک علم و فناوری تخصصی هم داشتیم این پارک‌ها هم راه‌اندازی شده و در حال حاضر ما ۵۰ پارک علم و فناوری در کشور داریم.
پایان پیام/