چالش‌های بیستون، از خطر تخریب تا احداث تله‌کابین
جای تردیدی نیست که بیستون یکی از اثرگذارترین آثار تاریخی ایران است که در این سال‌ها با چالش‌های متعدد مرمتی و نیز در زمینه ثبت جهانی مواجه بوده است.
چالش‌های طبیعی بیستون این کتیبه جهانی را با خطر مواجه کرده و برخی اقدامات صورت گرفته در عرصه طاق بستان، امکان ثبت جهانی این اثر شاخص را با تردیدهایی روبه‌رو کرده است.
مدت‌ها است که مسئله ثبت طاق بستان و بیستون در فهرست آثار جهانی یونسکو مطرح شده است؛ اما برخی ساخت و سازها در عرصه این اثر تاریخی و همچنین مسئله احداث تله‌کابین در جوار این میراث فرهنگی، ممکن است مانع ثبت جهانی آن شود. از سوی دیگر مسئله قرار گرفتن بیستون در معرض نزولات جوی باعث نشت آب به به برخی از بخش‌های این اثر شده و بیم آن می‌رود که نوشته‌های بزرگترین کتیبه جهانی به مرور کم‌رنگ شده و نهایتا محو شود.
چالش‌های طبیعی بیستون
کتیبه بیستون برروی دیواره بلند گسل معروف به زاگرس شکسته در ناهمواری‌هایی به همین اسم واقع شده است. وجود شکستگی‌ها، درز و شکاف، ضخامت زیاد آهک و اقلیم منطقه شرایط بسیار مساعدی را جهت تخریب این اثر حکاکی شده به وجود آوره است. در نتیجه این وضعیت فرایند انحلال آغاز و حفره‌هایی در پشت این اثر تاریخی ایجاد شده است.
آن‌طور که امجد ملکی، دانشیار ژئومورفولوژی دانشگاه رازی کرمانشاه، در پژوهش علمی خود آورده است:
نتایج حاصله از عملیات میدانی گسترده توسط دستگاه رادار نفوذی و برداشت پنج پروفیل در نقاط و جهت‌های مختلف کتیبه بیستون، آزمایش‌های پتروگرافی و استفاده از نرم افزارهای تخصصی نشان می‌دهد که در قسمت سمت راست کتیبه در عمق سه متری آثاری از درز و شکاف‌های ریز، گسستگی، حفره‌های حاصل از انحلال وپدیده‌های کارست وجود دارد که محل نفوذ نزولات جوی از بالا دست و جریان در پشت کتیبه را تائید می‌کند.
این پژوهشگر ضمن تایید وجود خطری که بیستون را تهدید می‌کند می‌افزاید:
در چند نقطه می‌توان محل خروج نزولات جوی نفوذ یافته به پشت کتیبه را مشاهده کرد. برای حل این مشکل همکاری متخصصان علوم در رشته‌های مختلف از جمله متخصصان ژئومورفولوژی، زمین‌شناسی وژئوفیزیک ضروری است. نتایج پژوهش‌ها نشان می‌دهد مهم‌ترین عامل تخریب کتیبه وجود درز و شکاف‌های زیاد و نفوذ نزولات جوی و پدیده انحلال در پشت کتیبه است که باید در امر حفاظت و مرمت روش‌های مشخص متناسب با عوامل تخریبی در نظر گرفته شود.
باوجود شناسایی مشکل و انجام برخی از پژوهش‌ها در خصوص علل بروز این مشکل و راهکارهای مقابه با آن، اما تاکنون اقدام موثر عملی برای حل این مشکل صورت نگرفته است.
اقدامات صورت گرفته برای حل مشکل بیستون
داریوش فرمانی، سرپرست اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کرمانشاه، در پاسخ به این پرسش که «برای برطرف کردن مشکلات طبیعی که کتییبه بیستون را به مخاطره انداخته است، چه برنامه‌هایی وجود دارد؟» به خبرنگار کجارو گفت:
این موضوع پیش از این نیز مطرح بوده است. توجه داشته باشید که کوه قرار گرفته در آن منطقه آهکی است و آب به آن نفوذ پیدا می‌کند. در گذشته نیز یکسری اقدامات حفاظتی و مرمتی آنجا صورت گرفته است اما در حال حاضر اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان کرمانشاه در حال بررسی دوباره این موضوع است و اگر متوجه شویم که این موضوع واقعا باعث بروز آسیب می‌شود باید مشکل آن را حل کنیم و در این زمینه اعتبار لازم نیز وجود داشته و مشکلی نیست.
بر اساس نظرات برخی از کارشناسان ممکن است در صورت مسدود کردن مسیر آب ورودی به بیستون، بسته شدن مسیر آب نیز به نوبه خود صدمات جانبی دیگری به این اثر تاریخی وارد کند.
مدیرکل اداره کل میراث فرهنگی استان کرمانشاه در پاسخ به این پرسش که آیا ملاحظات مربوطه در این خصوص دیده شده یا خیر ابراز داشت:
مطالعات قبلی در این خصوص صورت گرفته و یک سری اقدامات نیز به انجام رسیده است؛ با این وجود در این خصوص نیاز به یک سری فعالیت‌های تکمیلی وجود دارد.
وی در پاسخ به این سوال که «وزارت میراث فرهنگی بودجه لازم برای انجام اقدامات تکمیلی را به این موضوع اختصاص داده یا خیر؟» گفت:
رایزنی‌های لازم با وزارت میراث فرهنگی صورت گرفته است و می‌توانم بگویم که بودجه لازم برای آنکه رسیدگی به این مسئله به سرانجام برسد، به‌زودی اختصاص می‌یابد.
چالش تله‌کابین سر راه ثبت جهانی بیستون
پروژه احداث تله‌کابین در حریم طاق بستان که کتیبه بیستون در آن واقع شده، مدت‌ها است که مطرح شده است. این در حالی است که پروژه ساخت تله‌کابین در عرصه این اثر شاخص تاریخی بدون مجوز میراث فرهنگی انجام شده است و در صورت اجرایی شدن ممکن است شانس ثبت جهانی کتیبه بیستون، طاق بستان و محور ساسانی را از بین ببرد.
فرمانی، سرپرست اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کرمانشاه، در خصوص چالش‌های تله‌کابین برای ثبت جهانی محور ساسانی و بیستون به خبرنگار کجارو گفت:
بیستون یکی از آثار است که در محور ساسانی قرار می‌گیرد. قاعدتا اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان کرمانشاه موافق ایجاد زیرساخت‌های گردشگری، تفریحی و سرگرمی در مناطق تاریخی استان کرمانشاه است اما موضوعی که مشکل و مانع در بحث ثبت جهانی ایجاد می‌کند، قاعدتا همه باید با آن مخالف باشیم.
وی خاطرنشان ساخت:
ایجاد تله‌کابین در نزدیکی بیستون یکی از مسایلی است که برابر بررسی‌های فنی کارشناسان اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان کرمانشاه می‌تواند در بحث ثبت جهانی مانع ایجاد کند. با توجه به این مسئله به نظرم می‌توانیم این تله‌کابین را به‌جای دیگری منتقل کنیم و مجبور نیستیم که تله‌کابین را در جوار این اثر شاخص داشته باشیم.
فرمانی در نهایت ضمن اشاره به مسیرهای جایگزینی که می‌توان برای احداث تله‌کابین در کرمانشاه در نظر گرفت ابراز داشت:
در منطقه چالابه فرصت‌های خوبی وجود دارد و هم‌اکنون دارد در آنجا سرمایه‌گذاری صورت می‌گیرد. همچنین در بسیاری از مناطق دیگر در استان کرمانشاه فرصت احداث تله‌کابین وجود دارد. به نظرم صرفا به خاطر بحث تله‌کابین نباید فرصت جهانی شدن بیستون را از دست بدهیم.
با توجه به اهمیت و جایگاه شاخص کتیبه بیستون، طاق بستان و در یک نگاه کلی‌تر محور ساسانی لازم است که مسئله توجه به الزامات ثبت جهانی با دقت بیشتری مورد توجه قرار گیرد تا ایجاد یک زیرساخت گردشگری مثل تله‌کابین به قیمت از دست دادن فرصت ثبت جهانی بیستون تمام نشود.
از سوی دیگر انجام اقدام عاجل برای مهار نشتی آب و به‌دنبال آن کم‌رنگ شدن نوشته‌های کتیبه بیستون باید در دستور کار وزارت میراث فرهنگی قرار گیرد تا این کتیبه تاریخی بدون بروز آسیب در اختیار نسل‌های آتی قرار گیرد.
نظر شما در خصوص وضعیت امروز کتیبه بیستون چیست؟ فکر می‌کنید مسولان امر برای ثبت جهانی این اثر تاریخی و در عین حال توسعه زیرساخت‌های گردشگری استان کرمانشاه باید چه رویه‌ای را دنبال کنند؟
شایان ذکر است رسانه کجارو آماده انتشار نظرات مختلف مخاطبان در خصوص وضعیت طاق بستان و بیستون است.