روابط نزدیک میان قزاقستان و ازبکستان عامل ثبات در آسیای مرکزی
«عادل کائوکن اف» کارشناس مسائل سیاسی منطقه ضمن یادداشتی که در اختیار خبرنگار خبرگزاری فارس در دوشنبه قرار داد، به بررسی نتایج سفر رسمی اخیر رئیس جمهور ازبکستان به قزاقستان و تاثیر آن بر ثبات و امنیت منطقه پرداخت.
در این یادداشت آمده است: انتخاب قزاقستان به عنوان نخستین سفر رسمی «شوکت میرضیایف» پس از انتخاب مجدد وی به عنوان رئیس جمهور ازبکستان و امضای «اعلامیه هم پیمانی» از اهمیت تاریخی برخوردار بوده و مرحله جدیدی از همکاری‌های میان دو کشور در زمینه‌های مختلف گشود.
البته این سند، سیستم روابط موجود میان کشورهای آسیای مرکزی را که طی سال‌های طولانی شکل گرفته است، دستخوش تغییر خاصی نخواهد کرد، ولی با این وجود بر توازن قدرت و امنیت منطقه‌ای تاثیرگذار خواهد بود.
قزاقستان و ازبکستان همواره تلاش کرده‌اند تا سیاست های متعادلی را در قبال یکدیگر به کار گیرند. دو کشور در سال ۲۰۱۳ توافقنامه مشارکت استراتژیک را به امضا رسانده بودند که حاکی از آن است که «نورسلطان» و «تاشکند» نسبت به یکدیگر به عنوان دو کشور بزرگ آسیای مرکزی، اهمیت خاصی قائل هستند.
در این میان طی سالیان متمادی کارشناسان مسائل سیاسی و بین المللی ضمن صحبت از توازن قدرت در منطقه آسیای مرکزی قبل از همه به رقابت پنهان بین قزاقستان و ازبکستان اشاره کرده و آن را دلیل اصلی عدم تحقق بسیاری از اقدامات و پروژه‌های همگرایی منطقه‌ای می‌دانستند.
در حقیقت موضوع رقابت میان دو کشور عمدتا جنبه نظری داشت و بیشتر در دهه ۱۹۹۰ مطرح بود که جمهوری‌های آسیای مرکزی با دست یافتن به استقلال به دنبال کسب جایگاه خود در دنیای جدید بودند و با نوعی حسادت به همسایگان خود نگاه می‌کردند. با گذشت ۳۰ سال دیگر صحبت از رقابت واقعی بین این کشورها توجیه پذیر نیست. چرا که شرایط جهان امروز بسیار متفاوت‌تر شده و بقای آسیای مرکزی به عنوان یک منطقه واحد در برابر این همه تحولات ژئوپلیتیکی موضوع نگرانی مشترک این کشورهاست.
اگر در دهه ۱۹۹۰ برخی گرفتار توهمات مبنی به واقعیت داشتن قضیه «پایان تاریخ» (نظریه «فرانسیس فوکویاما») بوده و فکر می‌کردند که هر کشوری از راه رقابت باید منحصر به فرد بودن خود را به نمایش بگذارد. حالا همه کشورهای منطقه به درک این واقعیت رسیده‌اند که هدف آنها پیشی گرفتن از همسایگان خود نبوده، بلکه برعکس، ایجاد محیط امن و با ثبات در کنار هم است.
البته باید گفت که در دهه ۱۹۹۰ قزاقستان و ازبکستان در حقیقت مسیرهای توسعه متفاوتی را انتخاب کردند که «تاشکند» تا حدود زیادی متکی بر منابع داخلی و خودکفایی بود. امروز ازبکستان با اطمینان خاطر وارد مرحله جدید از اصلاحات در زمینه‌های مختلف شده و سطح جدیدی از توسعه اقتصادی خود را تجربه می‌کند که دارای همگرایی بیشتری با فرآیندهای منطقه‌ای و جهانی است.
قزاقستان در دهه ۱۹۹۰ به صورت عمده روی سرعت حداکثری اصلاحات حساب باز کرد که همراه با نتایج متفاوتی بود، اما با این وجود امروز اقتصاد این کشور بیش از دیگر جمهوری‌های منطقه در فرآیندهای جهانی شریک بوده و بر بسیاری از استانداردهای بین المللی در زمینه‌های مالی، تجاری، تولید و جذب سرمایه گذاری تسلط یافته است.
شرکت‌های قزاقی تجربه سخت دهه ۱۹۹۰ را پشت سر گذاشتند و سپس در صحنه مبارزه در بازار مشترک اتحادیه اوراسیا آب دیده شدند. به این دلیل است که امروز به طور فعال در تلاشند تا وارد بازارهای نوظهوری شوند که هنوز توسط کشورهای قدرتمند اقتصادی «اشغال» نشده است. بر مبنای چنین تجربه‌ای شرکت‌های قزاقی به طور فعال وارد بخش گردشگری گرجستان شدند.
ازبکستان برای قزاقستان مهمترین بازار به شمار می‌آید، زیرا این کشور همسایه در زمینه بسیاری از فرآیندها به شرکای خارجی که بتوانند بازار ازبکستان را به استانداردهای بین المللی منطبق کنند، نیاز دارد.
این نکته نیز قابل ذکر است که به دلیل روابط دوستانه میان نورسلطان و تاشکند هیچ هراسی و حساسیتی نسبت به شرکت‌های قزاقی در ازبکستان وجود ندارد. گذشته از این فن‌آوری‌های قزاقی مورد توجه ازبکستان قرار گرفته است.
ضمنا بانک قزاقی «خلق بانک» تحت نام تجاری «تنگه بانک» وارد ازبکستان شده و به دلیل خدمات با کیفیت و استانداردهای بالای عملیات در اسرع زمان در بین اشخاص حقوقی شهرت خوبی به دست آورد. این نکته نیز قابل ذکر است که اولین خودروهای مونتاژ شده در قزاقستان با این وجود که در قیاس با خودرهای تولید داخلی ازبکستان دارای قیمت‌های بالاتری هستند، باز هم با استقبال گرم شهروندان این کشور مواجه شد.
از طرف دیگر کالاهای تولید ازبکستان، از محصولات کشاورزی گرفته تا انواع خودروها، معمولا در بازار قزاقستان خریداران ثابت خود را دارند که زمینه برای تعمیق و گسترش روابط میان دو کشور در زمینه‌های مختلف اقتصادی و صنعتی را فراهم می‌کند. البته برای تحقق این اهداف نیاز به هماهنگی قوانین مربوطه قزاقستان و ازبکستان است. همکاری‌های دو کشور در حوزه‌های مختلف نیاز به تحقق اصل «برد -برد» دارند که این مهم خواهان تلاش‌های بسیار جدی بخش‌های دولتی و خصوصی است. البته هنوز با وضعیت ایده آل فاصله زیادی موجود است، اما اهداف ترسیم شده از سوی روسای جمهور قزاقستان و ازبکستان، یعنی ارتقا سطح مبادلات تجاری در آینده نزدیک به ۵ میلیارد دلار و سپس به ۱۰ میلیارد دلار، مستلزم تلاش‌ها و اقدامات هماهنگ شده دو طرف است.
در سال ۲۰۲۰ تجارت بین قزاقستان و ازبکستان کمی بیش از ۳ میلیارد دلار بود و این احتمال وجود داشت که طی سال جاری میلادی به حدود ۵ میلیارد دلار برسد. اما همه گیری کرونا و مشکلات ناشی از محدودیت‌های مربوط به آن تحقق این هدف را با مشکلاتی مواجه کرده است. با این وجود نورسلطان و تاشکند مصمم به اتخاذ اقدامات جدی برای تغییر وضعیت روابط اقتصادی و تجاری متقابل هستند که بدون تردید منجر به نتایج مهمی خواهد شد.
امضای «اعلامیه هم پیمانی» میان قزاقستان و ازبکستان از اهمیت سیاسی برخوردار بوده و با توجه به شرایط حاکم بر آسیای مرکزی قادر به ایفای نقش جدی در تاثیرگذاری بر حفظ ثبات و امنیت منطقه‌ای خواهد بود. زیرا واقعیت امر این است که در کنار وضعیت پیچیده افغانستان، همچنین برخی از مواقع نیز درگیرها بین کشورهای منطقه (مانند درگیری‌های مرزی بین قرقیزستان و تاجیکستان) اتفاق می‌افتد که باعث پیش‌بینی‌های نسبتاً منفی در مورد سرنوشت منطقه می‌شود. بنابراین اتحاد و هم پیمانی قزاقستان و ازبکستان از این نظر کارکردی تثبیت کننده خواهد داشت.
باید گفت که قدرت‌های بزرگ نیز نسبت به هم پیمانی قزاقستان و ازبکستان به طور آشکار نگاه منفی ندارند، زیرا ثبات آسیای مرکزی در عموم به نفع همه طرف‌ها خواهد بود. از این منظر هر مقداری روابط قزاقستان با ازبکستان گرم تر و صمیمی تر باشد، به همان میزان منطقه شانس بهتری برای بهبود فعالیت‌های سرمایه گذاری، حمل و نقل به دست خواهد آورد.
این نکته نیز قابل ذکر است که این هم پیمانی علیه هیچ طرفی نبوده و حامی خارجی نیز ندارد و خودکفا است که این ویژگی برای همه بازیگران بسیار مهم است.
برای «مسکو» این به معنای آرامش مرزهای جنوبی و کاهش موج مهاجران آسیای مرکزی است، برای «پکن» امنیت مرزهای غربی را تامین و برای آمریکا و اتحادیه اروپا فرصت تلاش برای حل مشکل افغانستان و گفت و گو با شرکای خودکفا و دارای برنامه سیاست خارجی خود را فراهم می‌کند.
بنابراین می‌توان نتیجه گیری کرد که قزاقستان و ازبکستان با این اقدام خود توانستند موقعیت آسیای مرکزی را تقویت کنند و همزمان واکنش‌های منفی طرف‌های خارجی را نیز به بار نیاورند. نکته مهم دیگر این است که از این اقدام نورسلطان و تاشکند مردم این دو کشور به طور کامل حمایت می‌کنند.
انتهای پیام/.