سیوهفتمین جشنواره موسیقی فجر کجا ایستاده؟/برنامه اجراها همچنان نشان از سیر نزولی دارد!
خبرگزاری فارس ـ گروه موسیقی ـ علیرضا سپهوند: جشنواره موسیقی فجر در سال ۱۳۶۴ فعالیت خود را با عنوان «جشنواره سرود و آهنگ‌های انقلابی» آغاز کرد. این رویداد ملی به مدت چهار سال با همین نام به فعالیت خود ادامه داد و در آن سال‌ها تنها محملی محسوب می‌شد که اهالی موسیقی می‌توانستند به اجرای برنامه و برگزاری کنسرت بپردازند. چهار سال پس از برگزاری «جشنواره سرود و آهنگ‌های انقلابی»، این رویداد با عنوان «جشنواره موسیقی فجر» به فعالیت خود ادامه داد که با پایان هشت سال جنگ تحمیلی علیه ایران نیز همراه بود. این رخداد آغازی دوباره برای این جشنواره بود.در دوره پنجم، جشنواره برای اولین بار دارای «لوگو» شد و دو سال بعد یعنی در سال ۱۳۷۰ جشنواره برای اولین بار به صورت بین‌المللی برگزار شد و علاوه بر گروههای داخلی در سبک‌های گوناگون، چند گروه خارجی نیز در جشنواره حاضر شدند و این رویداد موسیقایی شکل گسترده‌تری به خود گرفت.
در این دوره یک گروه موسیقی از تاجیکستان (گروه استاد آدینه هاشم‌اف و گروه دولتمند خلف)، یک گروه از هند با رهبری استاد بسم‌الله خان (نوازنده مشهور شهنای) و استاد هابیل علی‌اف از جمهوری آذربایجان با آواز نصرالله ناصح‌پور به اجرای برنامه پرداختند. ماهیت بین‌المللی جشنواره موسیقی فجر تاکنون ادامه دارد.
اما در سال ۱۳۷۶، در سیزدهمین جشنواره برای اولین بار بخش موسیقی بانوان پس از حدود ۲ دهه سکوت توانستند در جشنواره موسیقی فجر به اجرای برنامه بپردازند و بخش «ویژه بانوان» نیز کار خود را آغاز کرد. در دوره بیستم نگاه جشنواره به طور خاص و ویژه به بحث پژوهش در موسیقی معطوف و در دوره بیست و سوم بخش رقابتی در جشنواره موسیقی فجر راه‌اندازی شد. در دوره‌های بعدی نیز موضوع جوان‌گرایی به عنوان محور اصلی جشنواره مطرح شد.
بخش رقابتی سی و هفتمین جشنواره موسیقی فجر به صورت باکلام و بی‌کلام در بخش‌های موسیقی (دستگاهی، نواحی، کلاسیک غربی، تلفیقی، پاپ، معاصر و ارکسترال ایران، کودک) و ناشر برگزیده فعالیت می‌کند. بخش غیر رقابتی سی و هفتمین جشنواره موسیقی فجر بر اساس آیین نامه جشنواره با هدف شناسایی، ظرفیت سازی و حمایت از فعالیت های خلاقانه هنرمندان و گروههای موسیقی سراسر کشور با اولویت معیارهای هنری در هر شاخه از موسیقی تهیه و تنظیم شده است.
در سی‌و یکمین دوره، «جایزه باربد» برای انتخاب بهترین آثار تولیدی، اضافه شد. حالا این جشنواره در آستانه ۳۷ سالگی قرار دارد و به ریاست محمد اله‌یاری فومنی مدیریت می‌شود.
سیوهفتمین جشنوارۀ موسیقی فجر هم‌زمان و در گرامیداشت سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی ایران از تاریخ ۲۴ تا ۲۹ بهمن ماه ۱۴۰۰ به دبیری دکتر حسن ریاحی در بخش‌های رقابتی(جایزه باربد) و غیررقابتی برگزار می‌شود و جایزه ترانه، جایزه موسیقی و رسانه و نشست‌های پژوهشی برنامه‌های دیگر این دوره از جشنواره خواهد بود.
محمدرضا ابراهیمی، محمدرضا تفضّلی، بهرام دهقانیار، احسان ذبیحی‌فر، امیرعباس ستایشگر، محمدمهدی سیار، علی صمدپور، محمدعلی مرآتی به همراه حسن ریاحی دبیر جشنواره به عنوان هیأت انتخاب آثار و گروههای سی‌و هفتمین دوره جشنواره موسیقی فجر معرفی شده‌اند.
جشنواره موسیقی فجر که می‌توان از آن به عنوان مهمترین رویداد موسیقایی کشور نام برد در طول ۳۶ دوره گذشته با فراز و فرودهای قابل توجهی همراه بوده است و همواره کفه انتقادها از این رویداد مهم سنگین‌تر بوده است. در این خصوص موارد انتقادی مهمی طی این سال‌ها مطرح شده که همواره دو مورد از این انتقادها پای ثابت جشنواره بوده‌اند. یکی انتقاد از انتخاب و انتصاب دبیر جشنواره و دیگری انتقاد از سطح مشارکت موزیسین های درجه یک و تشابه آن با جشنواره سینمایی فجر، مادامیکه همواره در این رویداد برگ ترین نام های سینمای کشور با فیلمهایشان در جشنواره فجر حضور می‌یابند چرا در جشنواره موسیقی فجر هیچ وقت اینچنین سطحی از مشارکت و استقبال گسترده موزیسین‌های شاخص را نداشته است.
ازینرو خبرگزاری فارس طی روزهای آتی و همچنین در خلال برگزاری سی و هفتمین جشنواره موسیقی فجر ضمن پوشش کامل برنامه‌ها و رویدادهای فجر موسیقی به گفتگو و کسب نظر از منتقدین و صاحب نظران موسیقی چه از موافقان با روند فعلی جشنواره و چه مخالفین آن خواهد پرداخت تا این جشنواره مهم نیز در روند نقدهای سازنده بتواند با اصلاح نواقص و کمبودها سیر صعودی و جذب حداکثری موزیسین‌ها را در ادوار پیش رو تجربه کند.
در این خصوص و در اولین محتوا به جهت بررسی و بدست دادن نمایی کلی از جشنواره موسیقی فجر که ازین پس روال خواهد شد با افرادی از خارج و داخل جشنواره گفتگوهایی ترتیب خواهیم داد که پیش روی مخاطبین و علاقمندان قرار خواهد گرفت:
رضا مهدوی متولد ۴ بهمن ۱۳۴۷ تهران، پژوهشگر، نوازنده سنتور، منتقد و برنامه ساز رادیو و تلویزیون است. وی از پایه‌گذاران و مدیران هنرستان موسیقی حوزه هنری و موسیقی دانشگاه سوره است. اولین مؤسس در رااندازی نخستین تریبون‌های آزاد جمعی برای معرفی آثارموسیقیدانان ایرانی – کنسرت‌های پژوهشی و آموزشی است. مدیرکل سابق مرکز موسیقی و در حال حاضر سردبیر کتاب فصل مقام موسیقایی و عضو شورای دفتر تالیف و برنامه‌ریزی هنر وزارت آموزش و پرورش است. در خصوص جشنواره سی و هفتم موسیقی فجر با ایشان گفتگویی ترتیب داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
نظر شما راجع به جشنواره موسیقی فجر در ادوار اخیر چیست؟ به نظر شما موسیقی فجر آیا در این ادوار جدید سیر صعودی داشته یا نزولی؟
خیر متاسفانه سیر نزولی داشته از جهات مختلف. همچنان نگاه جشن واره وار بدان دارند. این رخداد موسیقایی می‌توانست مهمترین حرکت موسیقایی در طول هرسال محسوب شود که چندین سال است دور افتاده از شرح وظایف خود. هرچند که به نوعی اکثریت ما تلقی رخداد هنری موسیقایی داریم!
آقای ریاحی در این سی سال مدیریت وزارت ارشاد و صداوسیما و دانشگاه آزاد و غیره و ذالک که در تمام شوراها هستند بفرمایند چه دستاوردهایی داسته‌اند؟ در چندین سال دبیری جشنواره موسیقی فجر چه گلی بر سر این جشنواره زدند؟
آیا بخش‌هایی مثل باربد که به جشنواره بازگشته یا بخش «موسیقی و رسانه» که به جشنواره افزوده شده، آیا تصمیم درستی بوده و باعث ایجاد ارزش افزوده‌ای در این رویداد شده یا خیر.
این بخش‌ها بود و نبودش تاثیری در کیفیت جشنواره که اساسش اجراهای صحنه‌ای است، ندارد … تمامی این موارد می‌تواند در دیگر جاهای معتبر هم برگزار شود مثل سال‌هایی که صداوسیما چهره‌های ماندگار هنری ادبی فرهنگی را معرفی می‌کرد و تعطیل شد. اساسا جشنواره می‌باید به ماهیت و ذات خود برگردد که همانا رقابتی بودن در سطوح مختلف است. با این برنامه‌ریزی‌ها که جایزه‌ای بدهند و حرف و حدیث‌ها پشت سرش باشد که دارند به نوبت به همدیگر جایزه پراکنی می‌کنند نه به کیفیت کلیت جشنواره موسیقی فجر کمک می‌کند و نه به اعتبار آن می‌افزاید …مگر آزمون باربد قبل از انقلاب که با بزرگان موسیقی ایران داوری می‌شد محل اش در جشنواره‌ای بود؟!
نظر شمادر مورد انتصاب آقای حسن ریاحی به عنوان دبیر دو دوره اخیر بخصوص پس از آنکه در دوره آقای شاهین فرهت انتقاداتی مبنی بر انتصاب دبیری جوان‌تر بر این رویداد مهم موسیقی وارد شد، حالا باز برای دومین سال شاهد انتصاب آقای ریاحی هستیم. در این خصوص نیز توضیح بفرمایید.
جناب بهمن ریاحی معروف به حسن روحانی گویی تمایل به بازنشستگی ندارند و مسولیت‌ها را پشت هم قبول می‌کنند؟! یکی از معضلات جشنواره این است که از جوانان بهره نمی‌برند… زمانه عوض شده و باید هر مرتبتی را جوان‌گرایانه بدان پرداخت. آقای ریاحی در این سی سال مدیریت وزارت ارشاد و صداوسیما و دانشگاه آزاد و غیره و ذالک که در تمام شوراها هستند بفرمایند چه دستاوردهایی داشته‌اند؟ در چندین سال دبیری جشنواره موسیقی فجر چه گلی بر سر این جشنواره زدند؟ توانستند آیا یکی دو چهره نامدار پاپیولار موسیقی‌دان ایرانی که دایم در خارج از کشور کنسرت دارند ایشان می‌بایست و می‌توانست از اعتبارش استفاده کند که معلوم شد خبری نیست؟! بی‌تفاوتی و خنثی عمل کردن این بزرگواران استاد سال‌هاست لطمه‌های بسیاری بر پیکره موسیقی و موسیقی‌دانانش زده است. نقدها بر ایشان که بسیار محترم هم هستند زیاد است …
یادمان نرفته که در ابتدای دولت یازدهم ایشان حکم دبیری را از دولت دهم داشتند ولی مرحوم مرادخانی خواست که کنار بکشند و آقای نوربخش را بجایشان گذاشتند و جناب ریاحی دم بر نیاوردند!
متاسفانه هیچگاه آقای ریاحی پاسخگو نبوده‌اند و از دعوت‌های رسانه‌ای مثل رادیو وتلویزیون حداقل در زمان‌های خود بنده استقبال نکرده‌اند و مسولان جور ایشان را کشیدند؟! حقیقتا چه اصراری است؟!…
توصیه شما برای بهبود کیفیت جشنواره موسیقی فجر چیست؟
متاسفانه متولیان وزارت ارشاد هیچگاه و در هیچ قد و قامتی دفاع مناسبی از موسیقی و جشنواره‌های آن نکردند و بودجه‌ها هر ساله کمتر هم شد… باید بطور کلی و جزیی نگاه بلند مدت و جذب حداکثری در جشنواره موسیقی فجر لحاظ شود.
*شرایط برگزاری حضوری کنسرت‌های جشنواره به کرونا بستگی دارد
حال که با نقطه نظرات و انتقادادت و پیشنهادات رضا مهدوی آشنا شدیم، سراغ یکی از مسولین اصلی و کلیدی سی و هفتمین جشنواره موسیقی فجر رفتیم تا به چند سوال خبرگزاری فارس پاسخ دهند. آقای امیرعباس ستایشگر از اعضای اصلی، تاثیرگذار و فعال جشنواره موسیقی فجر.
ستایشگر، یکی از اعضای هیات انتخاب آثار در هفدهم دیماه با اشاره به اضافه شدن یک بخش ویژه آهنگسازی به این دوره از جشنواره موسیقی فجر، درباره جزئیات آثار ارسال شده عنوان کرد: پس از فراخوانی که در مهرماه منتشر کردیم، ۱۴۸ گروه برای حضور در بخش غیررقابتی جشنواره و ۱۱۴ آلبوم نیز برای بخش رقابتی جشنواره ثبت‌نام کردند. برخی از گروه‌ها را هیات انتخاب به جشنواره دعوت کرده و برخی هم از طریق فراخوان درخواست حضور داده‌اند. در همین خصوص با ایشان نیز به گفتگو نشستیم که در ادامه می خوانید:
امسال استقبال از جشنواره چطور بوده و تا کنون چه تعداد آثار برای ارزیابی و انتخاب به جشنواره ارسال شده؟
استقبال خیلی خوب بوده. تقریبا به آمار سال گذشته نزدیک شده‌ایم. تقریبا ۱۴۶ گروه برای اجرا در جدول جشنواره تقاضا داده‌اند و ۱۱۶ آلبوم هم برای بخش باربد تقاضا داده‌اند که به جشنواره رسیده است.
آیا آثار و گروهه‌ها حاضر در جشنواره سی و هفتم مشخص شده‌اند؟ در صورت مثبت بودن، چه تعداد از گروههای داخلی امسال در جشنواره حضور دارند؟
بله آثار و گروه‌ها مشخص شده‌اند فقط اعلام اسامی گروه‌ها و آثار به روزهای آتی و انتشار جدول برنامه‌های جشنواره سی و هفتم موکول می‌شود.
با توجه به شیوع سویه جدید کرونا آیا جشنواره به صورت حضوری برگزار می‌شود یا خیر؟ چنانچه حضوری برگزاری می‌شود، چه پروتکل‌ها و مقرراتی پیش‌بینی شده است؟
این واقعا سوال مهمی است. ما در قراردادها و گفتگوهایی که با گروه‌ها و شرکت‌کنندگان داشته‌ایم، مطرح کرده‌ایم که ستاد جشنواره سی و هفتم تابع دستورات و مقررات ستاد ملی کرونا است و فعلا مثل همه کنسرتها اجازه داده‌اند که اجراهای جشنواره هم به صورت حضوری برگزار شود. امیدواریم تا روز برگزاری جشنواره، وضعیت تهران همینطور خوب بماند تا بتوانیم بعد از دو سال برنامه‌ها و اجراهایمان را به صورت حضوری برگزار کنیم.
تقریبا ۱۴۶ گروه برای اجرا در جدول جشنواره و ۱۱۶ آلبوم هم برای بخش باربد تقاضا داده‌اند
در صورت امکان بودجه تخصیصی برای گروههای داخلی را اعلام بفرمایید و نحوه و میزان هزینه‌کرد برای گروه‌ها و دستمزدهای هنرمندان.
اطلاعات این بخش که طبق هر ساله در معاونت هنری منتشر خواهد شد. موضوع الان در رابطه با نحوه و میزان هزینه‌کرد هست که یک شورای مالی تمامی قراردادها را بررسی کرده و با برآورد اصلی جشنواره تطبیق می‌دهد و اگر مشکلی نداشته باشد، انجمن موسیقی ایران با توجه به اینکه بازوی اجرایی جشنواره موسیقی فجر محسوب می‌شود، قراردادها را منعقد می‌کند و پرداخت‌ها انجام می‌شود.
*اجراها بدون آنتراکت(وقفه) برگزار می‌شوند
آیا امسال در انتخاب و دعوت از گروه‌ها محدودیت در تعداد اعضای گروه وجود دارد؟
تنها محدودیت موجود همان محدودیت‌های کرونایی است. گروه‌هایی که می‌خواستند تمرین کنند، همیشه مخصوصا در این دوره، برای جمع شدن و تمرین با مشکلاتی مواجه بودند و ما فقط یک پروتکلی را از آن‌ها خواستیم که رعایت کنند که برنامه‌ها نهایتا ۶۰ دقیقه باشد و سعی کردیم تا جاییکه می‌توانیم اجراها بدون آنتراکت برگزار شوند تا مخاطبینی که به سالن‌ها می‌آیند، یک برنامه را ببینند و بعد هم تشریف ببرند.
آیا امسال هم بخش موسیقی پاپ جشنواره از هنرمندان شاخص این ژانر موسیقی بهره می‌برد؟ در صورت امکان اسامی هنرمندان و گروههای شاخص را عنوان بفرمایید.
بخش پاپ جشنواره هم مثل تمام بخش‌های دیگر، چنانچه ستاد ملی کرونا اجازه برگزاری بدهد، در جشنواره امسال نیز حضور دارد.
آیا امسال علاوه بر تهران، شاهد اجرا در استان‌ها هم خواهیم بود؟
بله. استان‌های دیگری هم در همکاری با جشنواره هستند. تعدادی از استان‌ها اعلام آمادگی کرده‌اند و در حال رایزنی برای برگزاری موازی جشنواره هستند.
*تا این لحظه قرار است کنسرتها با ۵۰ تا ۶۰ درصد ظرفیت برگزار شوند
اردوان جعفریان دبیر بخش انتخاب گروههای بین‌الملل سی و هفتمین جشنواره موسیقی فجر است. جعفریان در بخش پایانی این گزارش به سوالات خبرنگار موسیقی فارس اینچنین پاسخ داد:
در بخش بین‌الملل امسال جشنواره چه تعداد گروه خارجی حضور دارند؟
برنامه اولیه دعوت از هنرمندان خارجی برای حضور در تهران بر پایه میزبانی از هفت گروه بود که بدلیل شیوع بیماری کرونا در دو ماه مانده به جشنواره، مجبور به کاستن از هدف اولیه شدیم.
آیا امسال از افغانستان هم نماینده داریم؟
برای پاسداشت هنر افغانستان و وقایع معاصر در این کشور، بخش بین‌الملل جشنواره به پیشنهاد معاون هنری محترم وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، از یک گروه موسیقی قوالی افغان برای اجرا در این دوره دعوت بعمل آورده است که در حال رایزنی هستیم.
آیا قاره‌های آفریقا و آمریکا سهمی از اجراهای بخش بین‌الملل را دارا هستند؟
در تلاش هستیم تا در حوزه آفریقا گروهی را داشته باشیم اما از قاره آمریکا در این دوره نماینده‌ای حضور ندارد.
در صورت امکان میزان بودجه تخصیصی بخش بین‌الملل را اعلام بفرمایید و نحوه تخصیص و هزینه‌کرد آن را توضیح بفرمایید.
بودجه جشنواره موسیقی فجر بر دو محور جذب اعتبار پیش بینی شده در جدول اعتبارات دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و همچنین فروش بلیط تامین می‌شود. در بخش بین‌الملل علاوه بر بودجه اختصاص یافته این بخش که حدود یک دهم کل بودجه جشنواره است، با تکیه بر توسعه دیپلماسی فرهنگی، کشورهایی که دارای توافقنامه‌های فرهنگی با کشورمان هستند، بخشی از هزینه‌های هنرمندانشان (مانند بلیط هواپیما و نظائر آن) را تامین می‌کنند.
با توجه به شیوع سویه جدید کرونا آیا اجراها به صورت حضوری برگزار خواهد شد یا غیرحضوری؟ در صورت اجرای حضوری، چه تدابیری برای انجام امور هماهنگی و لجستیکی مهمانان خارجی اندیشیده شده است؟
بر اساس دستورالعمل‌های کمیته ملی کرونا، کنسرتها می‌توان با حدود ۵۰-۶۰ درصد ظرفیت سالن‌ها برگزار گردد. در کنار این کاهش ظرفیت، همکاران اجرایی جشنواره بر انجام صحیح پروتکل‌های بهداشتی نیز نظارت می‌کنند. قابل ذکر است که حضور افراد در هر یک از مکان‌های برگزاری برنامه منوط به ارائه کارت واکسیناسیون خواهد بود.
برای میهمانان خارجی نیز ارائه گواهی واکسیناسیون بهمراه گواهی تست منفی کووید برای ورود از مدارک لازم است. کمیته بین‌الملل جشنواره برای این دوره سعی کرده است که با تمرکز بر گروههای با تعداد کم، احتیاط لازم در حوزه حفظ سلامت هنرمندان میهمان را بعمل آورد.
در پایان باید اذعان کرد که جشنواره موسیقی فجر تا کنون نتوانسته از تمام ظرفیت‌های خود برا برگزاری هرچه بهتر، باکیفیت‌تر و با کمیت‌تر از جامعه موسیقی بهره ببرد. قطعا جشنواره علاوه بر مشکلات عدیده‌ای که دارد، همچنان نتوانسته پاسخ درست و منطقی به دو سوال بسیار بزرگ این رویداد بدهد. اول اینکه چه اصرای است بر انتخاب دبیری که با وجود انتقادات شدید از عملکردش در دوره گذشته، امسال بازهم منصوب میگردد، دبیری که گذشته از تمام خدمات گرانبهایی که به موسیقی کرده، حالا به خاطر شرایط خاصی که دارد حتی از پاسخ و گفتگو با رسانه‌ها سرباز می‌زند، و در عمل نیز کارهای عملیاتی جشنواره و وظایفش را بین دیگر عوامل تقسیم کار می‌کنند. جشنواره موسیقی فجر هنوز نتوانسته موزیسین‌های درجه یک و شناخته شده کشورمان را از نظر کمّی و کیفی به رویدادی جلب و جذب کند که همچنان داعیه بزرگترین و مهمترین رویداد موسیقایی کشور را یدک می‌کشد.
جشنواره موسیقی فجر که هنوز نتوانسته بعد از برگزاری، آماری دقیق از هزینه‌کردها و دستمزدها را با ذکر تمام جزئیات در قالب یک نشست خبری در اختیار رسانه‌ها قرار دهد. جشنواره موسیقی فجر که نه تنها نتوانسته بزرگان و مشاهیر موسیقی را به خود جذب کند بلکه هر سال از تعداد موزیسین‌های درجه یک و شناخته شده، محروم‌تر میگردد. جشنواره موسیقی فجر که در بخش بین‌الملل‌اش نه دبیر بین‌الملل در نهایت تعیین کننده گروههای انتخابی برای اجرا در این رویداد است و نه سرپرست دفتر موسیقی و حتی نه شخص معاون امور هنری وزارت! و حالا انتشار برنامه اجراهای سی و هفتمین جشنواره موسیقی فجر نشان داد که مهمترین و باسابقه ترین رویداد موسیقی کشور همچنان سیر نزولی در پیش گرفته است.
انتهای پیام/