سوادآموزی انحصاری در دوره پهلوی/آمارهای سازمان برنامه از رشد علمی کشور و بهبود شاخص‌های نوآوری
«اکثر افراد کشور ما از نعمت خواندن و نوشتن برخوردار نیستند چه رسد به آموزش عالی. مایه بسی خجلت است که در کشوری که مهد علم و ادب بوده و در سایه اسلام زندگی می‌کند، طلب علم را فریضه دانسته است، از نوشتن و خواندن محروم باشد. ما باید در برنامه درازمدت، فرهنگ وابسته کشورمان را به فرهنگ مستقل و خودکفا تبدیل کنیم و اکنون بدون از دست دادن وقت و بدون تشریفات خسته‌کننده برای مبارزه با بی‌سوادی به طور ضربتی و بسیج عمومی قیام کنیم تا انشاء‌الله در آینده نزدیک هرکس خواندن و نوشتن ابتدایی را آموخته باشد…»؛ این عبارت بخشی از صحیفه نور امام خمینی (ره) جلد ۱۱ صفحه ۴۴۶ است که واقعیت غیرقابل انکار دوره پهلوی را در بحث آموزش بیان کرده است.
* آموزش عالی مقدمه پیشرفت
آموزش عالی یکی از مقدمات پایه‌ای هر کشوری برای طی کردن گام‌های توسعه و پیشرفت محسوب می‌شود که در دوران پهلوی وضعیت نامساعد و غم باری دارد اما در دوران انقلاب اسلامی دستاوردهای قابل توجهی ثبت شد به‌ویژه اینکه از دهه‌های آخر ۵۰ تاکنون بودجه آن حتی دو برابر هم نشده است اما در تمامی مولفه‌های خود رشدهای ۳۰ برابری، ۶۰ برابری و غیره را داشته که این دستاورد با سایر نهادها قابل مقایسه نیست؛ در گزارش پیش رو بخشی از این شاخصه‌ها را مرور می‌کنیم.
* آموزش سهم افراد با نفوذ حکومت دوران پهلوی
یکی از شاخص‌های نظام آموزش عالی به نسبت تعداد دانشجویان به هیات علمی باز می‌گردد و مجموعه این شاخص‌ها، در توسعه یافتگی آموزش عالی تاثیر به سزایی دارد. قبل از انقلاب آموزش عالی کشور به معنای کنونی به لحاظ کمی و کیفی قابل رقابت با کشورهای پیشرفته نبود و عقب ماندگی فاحشی را تجربه کرد. وضعیت آموزش عالی در دوره پهلوی به گونه‌ای بود که شرایط برابر آموزش برای افراد جامعه وجود نداشت و افراد با نفوذ حکومتی و یا متمولان و اغنیا امکان برخورداری از سطوح مختلف آموزش اعم از ابتدایی تا عالی را داشتند.
با روی کارآمدن انقلاب اسلامی، یکی از موضوعات که مورد تاکید و توجه مسئولان قرار گرفت و قانون اساسی نیز به آن صراحت دارد برابری آموزش برای همگان بود و در طول سال‌های انقلاب معیارهای آموزش عالی در تمامی سطوح ارتقا و جهش داشت.
آمارهای سازمان برنامه و بودجه که در اختیار فارس قرار گرفت نشان می‌دهد سطح کیفی و کمی آموزش عالی بسیار مطلوب بوده و قابل رقابت با کشورهای پیش‌رو در این عرصه محسوب می‌شود.
* نسبت دانشجو به هیات علمی
شرایط و تحلیل نظام آموزشی کشور در دوران پهلوی و قیاس آن با دوران پس از انقلاب اسلامی به گونه‌ای است که بسیاری از معیارها تبدیل به مباحث پیش پا افتاده تبدیل شده و باید ملاک‌های فراتر از آن را با کشورهای پیشرفته و استانداردهای جهانی بررسی کرد.
یکی از شاخص های ناظر بر کیفیت آموزش دانشجویان در نظام آموزش عالی، نسبت دانشجو به اعضای هیئت علمی تمام وقت است. میزان این شاخص در سال ۱۴۰۰ شامل دانشجویان و اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی وابسته به وزارتخانه های علوم، تحقیقات و فناوری و بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ۱۹ دانشجو در مقابل هر عضو هیات علمی تمام وقت است که در مقایسه با استانداردهای جهانی از وضعیت مطلوبی برخوردار است.
* سهم دانشجویان تحصیلات تکمیلی از کل دانشجویان
یکی از شاخص‌های کمی مربوط به دانشجویان، سهم دانشجویان تحصیلات تکمیلی (مقاطع کارشناسی ارشد، دکترای حرفه ای و دکترای تخصصی) به کل دانشجویان است. میزان این سهم در دانشگاه‌های دولتی و غیردولتی در سال ۱۴۰۰، در حد ۲۴ درصد است.
* بهبود ۶۰ پله‌ای در شاخص جهانی نوآوری
در بخش پژوهش و فناوری، شاخصی به نام شاخص جهانی نوآوری (GII) وجود دارد که ۸۰ شاخص چند بعدی مرتبط با قابلیت های نوآوری را میان حدود ۱۲۰ اقتصاد جهان مقایسه و آنها را رتبه بندی می کند. گزارش شاخص جهانی نوآوری نشان می‌دهد که رتبه ایران در سال ۲۰۱۴ معادل ۱۲۰ بوده است اما از آن سال به بعد کشور ایران، توانسته است جایگاه خود را به طور مستمر در میان کشورهای مورد بررسی بهبود بخشد به طوری که رتبه اش در سال ۲۰۲۱ به ۶۰ ارتقاء یافته و توانسته جایگاه خود را در سطح جهانی ۶۰ پله بهبود بخشد. این بهبود رتبه، اثربخشی سیاست‌های علمی و فناوری را نشان می‌دهد.
رتبه تولید علم به استناد پایگاه استنادی اسکوپوس، جمهوری اسلامی ایران از نظر کمیت تولید علم در جهان دارای رتبه ۱۵ است. کشور ایران از لحاظ تولید علم در میان کشورهای اسلامی رتبه اول را دارا است.
* شاخص‌هایی که حکومت پهلوی از آن بی بهره بود
سایر رتبه های ایران در حوزه کسب مرجعیت علمی در حالی رقم می‌خورد که حکومت پهلوی در سواد آموزی مردم مانده بود و در انحصار طبقات بالا قرار داشت. به طور مثال در حال حاضر کشورمان «رتبه چهارم در تولید مقالات حوزه نانو»، «رتبه یک منطقه ای و ۱۰ جهانی در مقالات بایو»، «رتبه یک منطقه ای و ۱۴ جهانی در هوش مصنوعی» و «افزایش تعداد مقالات برتر به ۸۵۹ مقاله» را در اختیار دارد.
* جدول مقایسه‌ای آموزش در دوران پهلوی با انقلاب
در جدول ذیل بخشی از شاخص‌های آموزشی قبل و بعد از انقلاب بررسی شده است، باید توجه داشت مقیاس انجام شده براساس سرشماری سال ۹۰ بوده و در صورتی که با آمارهای سال جاری مقایسه شود قطعا وضعیت به مراتب بهتری وجود خواهد داشت، تعداد دانشجویان در سال ۹۰ به نسبت دوران پهلوی در سال ۵۵ بیش از ۲۴۰۰ درصد رشد یافت.
در بحث سواد آموزی، شرایط کشور به گونه‌ای بود که نهضتی تحت عنوان سواد آموزی در دوران انقلاب شکل گرفت و در دهه ۹۰ پایان ماموریت خود را اعلام کرد که بیش از ۹۸ درصد جامعه باسواد هستند.
دستاوردهای بخش آموزش عالی کشور در حوزه تربیت نیروی انسانی و فارغ التحصیل دانشگاهی، در حوزه تحقیقات و حضور در عرصه های بین المللی و نیز بکارگیری دانش روز در کشور، قابل مقایسه با قبل از انقلاب نیست و فاصله پیشرفتمان در مقایسه با آن زمان خیلی زیاد است؛ به گفته وزیر علوم دولت قبل، «به پیشرفتمان در حوزه تربیت نیروی انسانی دانشگاهی نمره ۲۰ می دهم در همین حال نمره ما در زمینه تحقیقات و حضور در عرصه های علم جهانی نیز ۲۰ است».
انتهای پیام/