کشف محل اختفای ویروس ابولا در مغز انسان
دانشمندان سرانجام موفق به شناسایی محل اختفای ویروس ابولا در مغز انسان و نحوه پدیدار شدن آن در سال‌های بعد از ورود اولیه به بدن فرد شد‌ه‌اند.
از سال ۲۰۱۳ دانشمندان در غرب آفریقا درگیر یک بازی معماگونه نه‌چندان خوشایند با ویروس ابولا هستند. معما این است ویروس چرا و چگونه پس از انجام مراحل درمان دوباره در بدن ظاهر می‌شود. پرسش فوق برای سال‌ها دانشمندان را سردرگم کرده بود.
مقاله‌ی مرتبط:ابولا و خطر بازگشت آن
با این که با استفاده از روش‌های درمانی آنتی‌بادی و واکسن‌ها می‌توان مبتلایان به ابولا را درمان کرده و از شیوع همه‌گیری جلوگیری کرد؛ اما این عفونت به‌شدت کشنده دوباره راهی برای ظهور مجدد در بدن برخی از مبتلایان بهبود یافته پیدا می‌کند. برای نمونه هفت سال بعد از اعلام اولین همه‌گیری ویروس ابولا در کشور گینه، یکی از بیماران بهبود یافته در اولین موج از همه‌گیری شاهد عود کردن دوباره بیماری و سرایت آن به دیگران بوده است. در یک مورد دیگر در جمهوری دموکراتیک کنگو یک بیمار شش ماه بعد از درمان با پادتن مونوکلونال در اثر بازگشت دوباره ویروس و شدت گرفتن بیماری درگذشت. این شخص نیز مانند بقیه واکسن ابولا تزریق کرده بود.
با این که سیستم ایمنی بدن ما در سطح بالایی از آمادگی دربرابر ویروس ابولا قرار دارد، این ویروس راهی برای دور زدن آن پیدا کرده است، اما به چه شکل؟
مطالعات انجام شده روی میمون‌های رزوس ممکن است محل اختفای ویروس در مغز نخستی‌سانان را آشکار کرده باشد. تحقیقات قبلی نشان داده بود که ویروس ابولا می‌تواند برای فرار از سیستم ایمنی در برخی نقاط بدن مانند بیضه‌ها، مغز و ستون فقرات پنهان شود؛ اما مطالعه حاضر برای اولین بار نشان می‌دهد که ویروس در طی مراحل درمان با آنتی‌بادی در کدام قسمت از مغز مخفی شده و چطور در زمان مناسب از محل اختفای خود بیرون می‌آید.
محققان با مطالعه مغز ۳۶ میمون رزوس مبتلا به ویروس ابولا که حداقل ۴ هفته از شروع درمان آنها گذشته بود، دریافتند که در هفت مورد، ویروس ابولا حفره‌های پر از مایع در پیش‌مغز و ساقه‌ی مغز میمون‌ها را به‌عنوان محل امنی برای اختفا انتخاب کرده است.
کوین ژنگ از مؤسسه تحقیقاتی بیماری‌های عفونی در ارتش ایالات متحده آمریکا می‌گوید:
ما دریافتیم که بیست درصد از جمعیت میمون‌های مبتلا به ابولا که تحت درمان آنتی‌بادی مونوکلونال قرار گرفته بود، هنوز از عفونت ویروسی مزمن رنج می‌برند. ویروس ابولا پس از حذف از تمام ارگان‌های بدن توانسته بود در بخشی‌هایی از مغز به‌خصوص در قسمت دستگاه بطنی مغز، جایی که مایع مغزی نخاعی تولید، ذخیره و بازگردانی می‌شود، پنهان شود.
در جریان این تحقیق دو میمون که پیش از این تحت درمان با روش آنتی‌بادی مونوکلونال قرار گرفته بودند پس از عفونت دوباره با ویروس و تشدید بیماری تلف شدند. نکته‌ی جالب توجه این است که در هیچ قسمت دیگری از بدن آنها به جز مغز نشانی از عفونت به ویروس ابولا یافت نشده بود. در این دو مورد علائم بیماری مانند تب و التهاب شدید دستگاه بطنی مغز و همچنین بروز وضعیت پزشکی مشابه بیماری مننژیت بسیار مشهود بود.
واضح است که میمون‌های رزوس شبیه انسان نیستند؛ اما پاسخ فیزیولوژیکی بدن آنها به بیماری ابولا به‌اندازه کافی مشابه انسان‌ها است، به‌همین‌دلیل، دانشمندان می‌توانند نتایج این تحقیق را تا حدی به انسان‌ها تعمیم دهند. همچنین معدود مطالعات قبلی نشانه‌هایی از وجود ویروس ابولا در سیستم بطنی مغز افراد بهبود یافته از ابولا را کشف کرده بود.
در سال ۲۰۱۵ یک پرستار بریتانیایی که پیش از آن هنگام انجام فعالیت‌های داوطلبانه در غرب آفریقا مبتلا به بیماری ابولا شده و تحت درمان قرار گرفته بود، بار دیگر علائم این بیماری را تجربه کرد. پزشکان دریافتند که ویروس ابولا در مغز این شخص دوباره فعال شده و باعث بروز علائمی شبیه بیماری مننژیت در او شده است. گفتنی است از آن زمان تاکنون این شخص بهبودی کامل را تجربه کرده و علائمی از وجود ویروس در مغز او دیده نمی‌شود.
محققان در پایان مطالعه خود به این نتیجه رسیدند که درمان با پادتن‌های مونوکلونال نمی‌تواند تمام ویروس‌های ابولا را از مغز پاکسازی کند. سیستم بطنی مغز می‌تواند مخفیگاه امنی برای ویروس باشد، جایی که دسترسی سیستم ایمنی بدن به آن دشوارتر از سایر قسمت‌های بدن است.
موضوع نگران‌کننده این است که با وجود حضور ویروس ابولا در سیستم بطنی مغز تعدادی از میمون‌ها هیچ نشانی از وجود سلول‌های سرکوب‌گر سیستم ایمنی در این ناحیه یافت نشد. اگر سیستم ایمنی زمان کافی دراختیار داشته باشد در نهایت می‌تواند مکان اختفای ویروس را در شکاف‌های مغزی پیدا کرده و با آن مقابله کند؛ اما این اتفاق در برخی موارد در مراحل پایانی نبرد با بیماری و پس از وخیم شدن حال بیمار روی می‌دهد.
در اکثر میمون‌هایی که در این مطالعه با دریافت آنتی‌بادی از بیماری ابولا جان سالم به در بردند، در ۱۲۰ روز پس از ورود ویروس به بدن هیچ نشانی از عفونت مغزی پیدا نشد. اما در تعداد اندکی از موارد که ویروس برای فرار از سیستم ایمنی میمون‌ها در حفره‌های مغزی پنهان شده بود، احتمال عودت بیماری در آینده بیش از دیگران بوده است.
ژنگ در این مورد توضیح می‌دهد:
خوشبختانه ما می‌توانیم با استفاده از روش‌های درمانی تأیید‌شده مانند درمان با آنتی‌بادی شیوع ابولا تحت کنترل داشته باشیم. بااین‌حال یافته‌های این مطالعه ضرورت تحت نظر قرار دادن بیماران بهبود یافته در بلند‌مدت برای جلوگیری از بازگشت بیماری را خاطرنشان می‌کند. این موضوع حتی برای بیمارانی که تحت درمان‌های نوین با آنتی‌بادی مونوکلونال قرار گرفته‌اند نیز صدق می‌کند. با این کار می‌توان جلوی بازگشت بیماری به جوامع آسیب‌پذیر را گرفت.