گفت‌وگوی مشروح| میرسلیم: سیطره واردات و قاچاق مانع رونق تولید بوده است
گروه سیاسی خبرگزاری فارس: تولید یکی از مهم‌ترین ارکان رشد و توسعۀ اقتصادی در هر کشور است و از این رو در سال‌های اخیر مورد توجه ویژه و مؤکد مقام معظم رهبری قرارگرفته است. امسال نیز رهبر معظم انقلاب در کنار تولید به دانش بنیان ها و اشتغال آفرینی اشاره کردند.
اما تحقق شعار سال جدید با عنوان « تولید، دانش‌بنیان و اشتغال آفرین» نیازمند درنظر گرفتن مقولۀ مهمی در امر درآمدزایی است. اصلی تحت عنوان «اخلاق تولید» که سید مصطفی میرسلیم رئیس شورای مرکزی حزب مؤتلفۀ اسلامی و نمایندۀ مردم تهران در مجلس در گفت وگوی تفصیلی با خبرگزاری فارس به ابعاد مختلف آن پرداخته است. متن این گفت‌وگو به شرح ذیل است:
** سیطره «واردات» و «قاچاق» مانع رونق تولید بوده است
فارس: آقای مهندس؛ با دید جامع به وضعیت کنونی تولید در کشور به چه علت با وجود رهنمود و توصیه‌های جدّی رهبر انقلاب و تلاش برخی از مسئولان و سران نظام هنوز ما شاهد رونق تولید نیستیم؟
میرسلیم: خوشبختانه امسال هم سال تولید نامیده شده؛ در چند سال گذشته اقداماتی برای رونق تولید انجام‌گرفته اما آن‌طور که باید و شاید مثمر ثمر نبوده است. این امر یک دلیل اصلی داشته که به سیطره واردات برمی‌گردد. وقتی نیازهای کشور از طریق واردات تأمین شود، با توجه به جذابیت‌های واردات از لحاظ تنوع و به‌ویژه منافعی که برای واردکنندگان دارد، رغبت به سمت تولید در داخل کاهش پیدا می‌کند؛ بنابراین اگر بخواهیم تولید را در کشور به سمتی هدایت کنیم که تولیدکننده رغبت به سرمایه‌گذاری و فعالیت پیدا کند، باید از کل فرآیند تولید داخلی حمایت شود و امکانات لازم فراهم گردد تا تولیدکنندگان داخلی بتوانند در مقابل هجوم واردات قد علم کرده و مشکلات خود را حل کنند و در سطح رقابت‌پذیری قرار گیرند.
مانع دومی که وجود دارد به قاچاق برمی‌گردد که مسئولیت اصلی آن با گمرک است. درواقع قاچاق نیز نوعی واردات است اما غیرمجاز. تمام مشکلاتی که ناشی از واردات مجاز است در این واردات قاچاق نیز وجود دارد و به علاوه ضررهای دیگری نیز به اقتصاد و فرهنگ کشور وارد می‌کند. بنابراین اگر بخواهیم به رونق تولید از نوع دانش‌بنیان و تولید منجر به اشتغال مؤثر و مفید برسیم باید محدوده‌هایی که در آن می‌توان واردات را پذیرفت مشخص کرد و به‌طور قاطع از فعالیت‌هایی که در خارج از آن محدودهها به شکل قاچاق انجام می‌گیرد جلوگیری کرد.
فارس: شما اخیرا به مسئلۀ «اخلاق تولید» اشاره کرده‌اید. اصولاً اخلاق تولید چیست و آیا تنها شامل حوزه تولید کالا می‌شود؟
میرسلیم: ما امیدواریم با رعایت برخی نکات اخلاق حرفه‌ای بتوانیم تحولی را در بخش تولید ایجاد کنیم. تولیدِ اخلاق محور به مجموعۀ کالاها و خدمات برمی‌گردد. اساساً تولید برای رفع نیاز صورت می‌گیرد اما اولین پرسشی که مطرح می‌شود این که کدام نیاز؟!
دو نوع نیاز را می‌توان مطرح کرد. یکی نیاز برای کالاهایی است که معمولا در سطح جهان تبلیغ می‌شود و هدف آن مصرف است تا کشورهای هدف بتوانند بازار عرضۀ محصولات کشورهای تولیدکننده قرار گیرند. کشورهایی که به ما می‌گویند شما سرزمینی نفت‌خیز دارید و غنی هستید، چرا خودتان را به زحمت می‌اندازید؟ هرچه نیاز دارید به ما سفارش دهید تا ما با بهترین کیفیت مطلوب آنها را برایتان تولید کنیم! اصلا خود آنها نسبت به کالاها و خدماتی که برای ما در بهترین حالت فرعی تلقی می‌شود، برای ما احساس نیاز به وجود می آورند! این نوع تولیدات فرعی ولی جذاب کمک به رونق تولید کالاهای اساسی نمی‌کند.
تولید باید بر مبنای احصای نیازهای واقعی کشور باشد
در تولید برای رفع نیاز حقیقی باید ابتدا نیاز حقیقی را شناخت و متوجه شد در کشور ما در حال حاضر چه نیازهایی وجود دارد که باید رفع شود. این نیازها می‌تواند شامل کالاهای مورد نیاز روزمره و حقیقی مردم باشد و یا جنبۀ خدمات حقیقی داشته باشد و نه خدماتی تبلیغی و کالاهایی با انگیزۀ مصرفی صِرف.
مثال واضح این امر در زمینۀ دخانیات است. در کشور ما دخانیات تولید می‌شود ولی همه می‌دانیم سیگار و قلیان پاسخگوی هیچ نیاز حقیقی نیست. یعنی اگر این کالا در کشور مصرف نشود نه‌تنها ضرری به کشور نمی‌زند بلکه منافع بسیاری متوجه مصرف‌کنندگان کنونی و بهبود سلامتی و نشاط عمومی می‌کند؛ بنابراین هرچند تولید دخانیات در داخل صورت بگیرد، غیر از قاچاق آن که تقریبا نیمی از مصرف را جواب می دهد، این تولید بر مبنای نیاز حقیقی انسان نیست بلکه بر مبنای احساس نیاز یا نیاز فرعی است.
پس اولین گامی که باید برداشته شود این است که نیازهای حقیقی بر اساس شرایط میهنی مشخص شود و این طور نباشد که تولیدکنندگان فقط با دیدن کالاهایی که در سایر کشورها تولید می‌شود گمان کنند آن کالاها یا خدمات در کشور ما نیز باید عیناً تولید شود تا صرفاً برخی از منافع تولیدکنندگان را تأمین کند ولو آنکه برای مردم منافعی به دنبال نداشته باشد.
فارس: پس از نیازسنجی حقیقی باید چه اقدام یا اقدامات دیگری صورت بگیرد؟
میرسلیم: بعد از شناخت نیاز حقیقی باید به نکتۀ دیگری توجه کرد و آن شناخت قابلیت‌های متنوع و متکاملی است که در کشور ما وجود دارد: ما برای تولید به امکانات و تسهیلاتی نیاز داریم تا تولید ما بتواند به‌صورت مقبولی انجام بگیرد.
** برخی واردات بی رویه به دلیل عدم شناخت تولیدکنندگان از منابع داخلی است
فارس: تامین تسهیلات با وجود کمبود امکانات و منابع در کشور یا مشکل مواجه نمی‌شود؟
میرسلیم: بله؛ ما در کشور برخی از مواد اولیه مورد نیاز را نداریم و اگر بخواهیم با استفاده از آن مواد کالاهایی را تولید کنیم باید به واردات مبادرت ورزیم. ولی درمجموع ما باید به قابلیت‌های خدادادی کشور خود توجه کنیم. با نگاهی به معادن و امکانات مختلف اقلیمی و آب و خاکمان، متوجه می‌شویم که این قابلیت‌های خدادادی به ما اجازه می‌دهد درصد بسیار مهمی از نیازهای خود را در زمینۀ تولید با امکانات موجود برآورده نماییم؛ بنابراین در قدم دوم لازم است که این قابلیت‌های متنوع را که یکدیگر را تکمیل می‌کنند بشناسیم و از آنها استفاده کنیم.
گاهی در اثر عدم شناخت، برخی از تولیدکنندگان نسبت به واردات مواد اولیه از سایر کشورها اقدام کرده‌اند این در حالی است که امکان تأمین آن در داخل کشور وجود داشته است. این واردات ممکن است راه‌حل آسانی باشد؛ یعنی به‌جای کشف و استخراج آنچه در کشور وجود دارد به دنبال مواد اولیه که در سایر کشورها فرآوری شده برویم و آن را وسیله‌ای برای شروع تولید کنیم اما طبیعتاً ازنظر خوداتکایی در تولید رتبۀ ضعیفی دارد.
فارس: تأثیر و جایگاه برنامه‌ریزی در اخلاق تولید کجاست؟
میرسلیم: این نکتۀ بعدی دربارۀ برنامه‌ریزی و به‌کارگیری بهینۀ قابلیت‌ها و امکانات خودمان است. ما از همۀ این قابلیت‌ها به ویژه آنچه کشف و استخراج نکرده باشیم به‌طور هم‌زمان نمی‌توانیم استفاده کنیم و لازم است برای به‌کارگیری این قابلیت‌ها برنامه‌ای تدوین شود و درواقع برای شروع و خیز برداشتن در تولید به برخی از قابلیت‌ها اولویت داده شود.
این برنامه‌ریزی بسیار اهمیت دارد و اگر مبنا را بر اساس رفع نیاز حقیقی و تأمین امکانات موردنیاز از داخل کشور بگذاریم و آمایش سرزمین یعنی دانش بنیانی نحوۀ بکارگیری مجموعۀ امکانات را سرلوحۀ اقدامات خود قراردهیم، به گام بعدی می‌رسیم که طراحی برای جوابگویی به نیاز است.
نیازهایی که در داخل کشور ما مطرح می‌شود تا حدودی وابسته به اقتضای آداب و رسوم و ویژگی‌های سرزمینی و اقلیمی ما است و بعلاوه باید برخی نکاتی که به اصالت‌های فرهنگی ما برمی‌گردد رعایت کنیم و نادیده انگاری آنها سبب ایراد خسارت‌های هویتی می‌شود؛ بنابراین باید برای کالا و خدماتی که می‌خواهیم به مردم ارائه کنیم طراحی مناسبی داشته باشیم که دربرگیرندۀ ویژگی‌های میهنی ما باشد.
البته در این زمینه طبیعتاً در دانشگاه‌ها باید آموزش لازم داده شود تا افرادی که دارای خلاقیت اند بر مبنای شناخت ویژگی‌هایی که مختصّ سرزمین و فرهنگ و تمدن ما است کارهای طراحی خود را انجام دهند. این شیوۀ اقدام علاوه بر رفع نیاز حقیقی موجب می‌شود به‌واسطۀ آن کالاها و خدمات در بسیاری موارد جذابیت‌های بسیار خوبی برای جلب‌توجه مشتریان خارج کشور نیز بوجود آید و این خود راهی برای عرضۀ فرهنگ بسیار قوی ما به سایر علاقه‌مندان در دیگر کشورهاست. همین‌جا لازم می‌دانم تأکید کنم بر یک نکتۀ اساسی در کار تولید کالاها و خدمات که باید در پس ذهن ما نهفته باشد و آن این که «آیا توانسته ایم با تولیدات خود جلب رضای حق کنیم؟ اگر این نکته درمدّنظر ما باشد قطعاً بر کمیت و کیفیت تولید هم تأثیر خواهد گذاشت».
فارس: برای رسیدن به تولید پایدار و باکیفیت چه نکتۀ دیگری را باید درمدّنظر قرار بدهیم؟
میرسلیم: ما برای آنکه به تولیدی هوشمندانه و مبتکرانه و نوآورانه برسیم که از ویژگی‌های پایداری و بهره‌وری و بازده خوب برخوردار باشد باید یک سلسله مطالبی که جنبۀ فنی دارد مراعات کنیم. ای‌بسا از مواد اولیه و نیروی انسانی برای تولید کالایی استفاده شود اما بی‌توجهی به آن نکات موجب ضایعاتی در زمینۀ استفاده از مواد اولیه و یا دربارۀ کیفیت محصول شود و به نارضایتی مصرف‌کنندگان خدمت یا کالا بیانجامد.
** لزوم توجه به زنجیره کامل تولید
وقتی کالایی تولید می‌شود باید به موضوع زنجیرۀ کامل تولید توجه کرد؛ این زنجیرۀ کامل به ساخت، نحوۀ بهره‌برداری، چگونگی نگهداری و تعمیر آن در صورت بروز اشکال، و درنهایت به بازیافت آن کالا پس از انقضای عمرش بازمی‌گردد و این‌ها باید بر مبنای تعهدی حرفه‌ای موردتوجه قرار گیرد و زنجیرۀ تولید به طور ناقص مطرح نشود و مثلا فقط بخش ساخت موردتوجه قرار نگیرد و ریزه‌کاری‌هایی که به نحوۀ بهره‌برداری وابسته است مورد بی‌مهری قرار نگیرد و رها نشود؛ اکنون در کشور ما متأسفانه کالاهایی وجود دارد که عمر خود را کرده‌اند و به دلیل بی‌توجهی به بازیافت به‌صورت زباله و نخاله در گوشه‌هایی از کشور در طبیعت مانند حاشیۀ رودخانه‌ها رهاشده و باعث مشکلاتی برای محیط‌زیست شده است. در تعهد حرفه‌ای باید به‌جایگاه مشتری بسیار دقت شود و به خدمات پس از فروش اصالت داده شود. اگر کالایی به فروش رفته ولی مشتری امکان اخذ خدمات لازم را نداشته باشد برای او زحمت درست می‌شود.
** باید به فکر آوازه و شهرت تولیدات ملی و کیفیت مرغوب آن باشیم
در بسیاری از موارد تولیدکنندگان به موضوع راضی نگهداشتن مشتری خود بهای لازم را نمی دهند و این باعث ضایع شدن شهرت و ضربه به آینده خودشان می شود و علاوه بر آن بتدریج نارضایتی عمومی نسبت به کل تولیدات داخلی در کشور پدیدار می‌شود. ما درواقع باید به فکر آوازه و شهرت تولیدات ملی و کیفیت مرغوب آن باشیم؛ برخی از تولیدکنندگان به این مسئله توجه می‌کنند و این امر سبب افزایش سرمایۀ ملی می‌شود ولی برخی متأسفانه بی‌توجهند و فقط به فکر استفادۀ هرچه سریع‌تر از منافع زودگذرند.
فارس: ممکن است مثالی دربارۀ حیف و میل در تولید بزنید؟
میرسلیم: تولید باید به‌گونه‌ای انجام بگیرد که دربرگیرندۀ اسراف و تبذیر نباشد و موجب تخریب محیط‌زیست نشود؛ ما طبیعتاً ممکن است برای مواد اولیه از معادن استفاده کنیم اما این استفاده نباید سبب تخریب محیط‌زیست شود؛ این امور در جزئیات باید موردنظر قرار گیرد.
فارس: آیا امکانات مورد نیاز برای تولید کالا و خدمت منحصر به مواد اولیه می شود؟
میرسلیم: امکانات تولید فقط شامل مواد اولیه نمی‌شود، نیروی انسانی، اطلاعات و فناوری را نیز دربرمی گیرد و برای تولید نباید به‌گونه‌ای اقدام شود که سبب ضایع شدن سرمایۀ ملی گردد و کالایی تولید شود و در اختیار مردم قرار گیرد که کیفیت لازم را نداشته باشد و سبب نارضایتی مردم گردد و از طرف دیگر اساساً قابلیت رقابت در بازارهای جهانی را پیدا نکند.
** تامین ارز با فروش مواد خام و نفت را باید رها کنیم
فارس: برای تأمین موادی که برای تولید لازم است ولی هنوز خودمان دراختیار نداریم آیا جز واردات راهی دیگر داریم؟
میرسلیم: در تراز ارزی کشور برخی از نیازها وجود دارد که تأمین آن از طریق امکانات داخلی شاید توجیه اقتصادی نداشته باشد و به‌صرفه باشد آن را وارد کنیم؛ برای این کار به تأمین ارز نیازمندیم و بخشی از این ارز از طریق فروش کالاها و خدمات باکیفیت داخلی می‌تواند تأمین شود؛ روش استفاده از فروش مواد خام و نفت برای تأمین ارز را باید رها کنیم. صادرات مقبول است ولی نه خام فروشی.
فارس:با توجه به افزوده شدن قید اخلاق به مسئله تولید؛ جایگاه مردم در اخلاق تولید به‌عنوان مصرف‌کنندگان اصلی کالا و خدمات چیست؟
میرسلیم: مردم‌داری یک ویژگی دیگر تولید خدمت است که باید به آن اصالت داد. مردم‌داری، بخشی مهم از اخلاق تولید خدمت است وکسی که خدمتی به مردم ارائه می‌کند نباید فقط به کسب درآمد بیندیشد بلکه اولاً باید انصاف را رعایت کند و ثانیاً خدمت ناقص و کم‌دوامی ارائه نکند که باعث مراجعۀ مکرر گیرندۀ خدمت به خدمات دهنده شود.
** لزوم حذف دیوان سالاری اداری
در ادارات باید بدقت به حذف دیوانسالاری‌های زائد و کاغذبازی و امضاهای طلایی توجه کنیم زیرا گاهی به‌واسطۀ یک امضاء ارائۀ خدمات با مشکل مواجه می‌شود. در ارائۀ خدمت باید به گره‌گشایی اصالت داد و سعی در تسهیل مقررات و حتی حذف مقررات غیرضروری کرد.
** اجرای قوانین تسهیل در ایجاد کسب و کار پیشرفتی نداشته است
کسی که در حال ارائۀ خدمت است به راحتی این مسائل را کشف می‌کند و می‌تواند از طریق سلسله مراتب امکان حذف یا اصلاح مقررات غیرضروری و مزاحم را فراهم کند. بعلاوه برای تسهیل کسب‌وکار که آن نیز یک خدمت اداری است باید همت کرد؛ قوانین مناسبی در این زمینه تصویب شده اما متأسفانه در اجرای آنها پیشرفت لازم را نکرده‌ایم: هنوز در کشور ما ایجاد کسب‌وکار جدید مشکلات فراوان دارد و بعضی مواقع چندین ماه و سال تأسیس یک بنگاه تولیدی به طول می‌انجامد.
فارس: در این فرآیند اصل آموزش و ارایۀ آن چه نقشی خواهد داشت؟
میرسلیم: آموزش‌های فنی و حرفه و آموزش‌های علمی و کاربردی از موارد بسیار مهم دیگری است که باید به آن توجه کرد و با این که امکانات آن در کشور وجود دارد، مورد غفلت قرارگرفته است ؛ افرادی که متصدی تولید خدمت یا کالا می‌شوند باید به اتکاء این آموزش‌ها، که نشان‌دهندۀ رتبۀ فناورانۀ کشور است، کالا یا خدمت خود را عرضه کنند و الا ممکن است مواد اولیه حیف ومیل شود و وقت، که گرانبهاترین سرمایه است، تضییع گردد و کالایی تولید شود که غیر از آن که نیازها را درست برطرف نمی‌کند ، زیان‌هایی به استفاده‌کننده و مصرف‌کننده بزند.
نیازمند تکمیل زنجیره تامین برای رونق تولید هستیم
فارس: در یک جمع‌بندی نهایی به‌عنوان یک فعال سیاسی و نمایندۀ خانه ملت، پیوستگی ارکان تولید چه تأثیری در ارائۀ هرچه بهتر این مهم به مردم خواهد داشت؟
میرسلیم: تولیدات ما درمجموع چه به صورت کالایی و چه به صورت خدمات باید از هم‌افزایی برخوردار باشد و هر فعالیت تولیدی به تسهیل و تکمیل تولید کالا یا خدمت دیگری در زنجیرۀ تأمین نیازهای حقیقی کمک کند؛ اگر ما به این زنجیرۀ کلی توجه کنیم و فعالیت خود را بخشی از آن درنظر بگیریم و بدانیم که منجر َبه پیشرفت کشور و افزایش رفاه و رضایت عمومی می‌شود، آن‌وقت در میان تولیدکنندگان از موضوع هم‌افزایی غفلت نخواهد شد. ان‌شاءالله با توجه به این نکات بتوانیم امسال تحرکی به برنامه‌های تولیدیِ پاسخگوی نیاز حقیقی در کشور بدهیم و برخی از مشکلاتی که در سر راه مردم قرارگرفته و سبب نارضایتی عمومی شده برطرف کنیم.
انتهای پیام/