تورهای طبیعت گردی، راه پیوند با طبیعت یا ابزار تخلیه هیجان؟
باوجود اینکه سال‌ها است تورهای طبیعت‌گردی در ایران برگزار می‌شود، بی‌توجهی به برگزاری اصولی و حرفه‌ای آن‌ها آسیب‌زا شده است.
سال‌ها است که در کشور، تورهای طبیعت‌گردی برگزار می‌شود؛ با این وجود، بی‌توجهی به اصول اساسی طبیعت‌گردی باعث شده که نه‌تنها این حوزه از گردشگری آنطور که باید و شاید پا نگیرد، بلکه حضور گردشگران در محیط طبیعی تبدیل به عاملی آسیب‌زا برای محیط زیست و مردم محلی شود. از سوی دیگر، بی‌توجهی به اصول اساسی طبیعت‌گردی باعث شده که تورهای این حوزه تبدیل به‌وسیله‌ای برای فرار از محدودیت‌های اجتماعی شوند و ماهیت طبیعت‌گردی که بر شناخت و آشنایی با طبیعت و حیات وحش استوار است، نادیده گرفته شود.
افزون بر آنچه گفته شد، تولید محتوا در حوزه طبیعت‌گردی نیز صرفا معطوف به معرفی جاذبه‌های طبیعی شده است و مسائل زیست محیطی مناطقی که برای سفر معرفی می‌شوند، کمتر طرف توجه قرار می‌گیرد.
ضعف تورهای طبیعت‌گردی در کشور
نگاهی به وضعیت تورهای طبیعت‌گردی در کشور مشخص می‌کند که این تورها با اقبال چندان مناسبی از سوی مردم مواجه نشده‌اند.
رضا علی اصل، مدرس یونسکو در حوزه طبیعت‌گردی که سال‌ها است در زمینه برگزاری تورهای طبیعت‌گردی فعالیت دارد، در خصوص علل توجه کم مردم به طبیعت‌گردی اصولی به خبرنگار کجارو گفت:
وقتی که از طبیعت‌گردی حرف می‌زنیم، باید قبل از هر چیز صنعت گردشگری را در نظر بگیریم. در کشور ما به علل مختلف مسائل اقتصادی بر هر حوزه‌ای تاثیر می‌گذارند. در بحث گردشگری نیز تمامیت سفر تا حدودی تحت‌تاثیر مسائل اقتصادی قرار گرفته و گردشگری و به تبع آن طبیعت‌گردی نیز یک چنین وضعیتی دارد.
وی افزود:
طبیعی است که این وضعیت موجود کار را برای فعالان حوزه گردشگری تا حدودی سخت می‌کند. وقتی مشخصا در خصوص طبیعت‌گردی صحبت می‌کنیم، با کمی دقت متوجه می‌شوید بیشترین تعداد طبیعت‌گردان در ایران جوانان هستند که شاید به‌دلیل روحیه ماجراجویی و در برخی موارد محدودیت‌هایی است که در جامعه وجود دارد. در واقع جوانان برای بروز انرژی خود، رو به تورهای طبیعت‌گردی می آورند.
این مدرس فدراسیون جهانی راهنمایان گردشگری در خصوص علل موفق نشدن تورهای طبیعت‌گردی در ایران توضیح داد:
اگر بخواهیم نگاهی عمیق داشته باشیم به نظرم علت موفق نشدن طبیعت‌گردی و تورهای مربوط در کشور به ایجاد نشدن محتواهای مناسب در این زمینه برمی‌گردد. در واقع، در سال‌های گذشته در کشور به مردم نگفته‌ایم که طبیعت‌گردی چه شاخص‌هایی دارد یا اینکه مثلا، می‌توان موضوعاتی نظیر زمین-گردشگری را هم عنوان بخشی از گردشگری به حساب آورد. در کشور ما بسیاری تصور می‌کنند که طبیعت‌گردی محدود به سفر به شمال کشور و دیدن دریا و جنگل است؛ این در حالی است که بسیاری از الزامات اولیه زیست محیطی نیز در هنگام بازدید از جنگل‌های هیرکانی که در شمال کشور واقع شده‌اند، صورت نمی گیرد.
فقدان زیرساخت طبیعت‌گردی
یکی دیگر از مشکلات اصلی و اساسی در حوزه طبیعت‌گردی کشور به مسئله تولید محتوا مربوط است. در طول سال‌های گذشته معرفی جاذبه‌های طبیعت‌گردی به‌صورت محدود و عموما غیراصولی صورت گرفته که این امر آسیب‌های متعدد زیست محیطی را در پی داشته است.
علی اصل در خصوص مشکل مناسب نبودن محتوا در حوزه طبیعت‌گردی گفت:
متاسفانه تولید محتوا در کشور به معرفی اماکن طبیعت‌گردی و گردشگری محدود شده است که این شیوه تولید محتوا چندان جالب نیست. در واقع می‌خواهم بگویم در حوزه طبیعت‌گردی نتوانسته‌ایم به‌خوبی روی ذائقه مردم کار کنیم و مدیریت مقصد انجام نگرفته است.
وی افزود:
توجه داشته باشید زمانی که منطقه ویژه طبیعت‌گردی را معرفی می‌‌کنید، اگر طبیعت‌گردان و گردشگران به آن منطقه بروند، اما آن مقصد فاقد امکانات لازم برای پذیرش گردشگران باشد، اقدام صورت گرفته برای تولید محتوا فایده‌ای در بر نخواهد داشت و حتی ممکن است حضور گردشگر در منطقه به یک گونه گیاهی یا جانوری مواجه با خطر انقراض آسیب بزند.
تبدیل شدن تور طبیعت‌گردی به ابزار تخلیه هیجان
در کشور به‌دلیل وجود برخی محدودیت‌ها و نیز به سبب جوان بودن قشری که مخاطب تورهای طبیعت‌گردی هستند، عموما تورهای طبیعت‌گردی تبدیل به‌وسیله‌ای برای تخلیه هیجان شده‌اند.
امروز برپا کردن آتش، پخش موسیقی بلند و دورهمی و در مواردی حتی آب‌بازی تبدیل به پای ثابت تورهای طبیعت‌گردی شده است. این در حالی است که در سایر نقاط جهان تورهای طبیعت‌گردی با هدف آشنایی مردم با حیات وحش و پوشش گیاهی مقاصد برگزار می‌شوند.
علی اصل در خصوص مشکلات موجود در این حوزه گفت:
به نظرم مشکلی که در حوزه طبیعت‌گردی در کشور وجود دارد آن است که آغاز تورهای طبیعت‌گردی در کشور به‌شکل اصولی انجام نشد. در آغاز کار راهنمای آموزش دیده نیز برای طبیعت‌گردی در اختیار نداشتیم؛ این بود که تورهای طبیعت‌گردی بیشتر با رقص و پایکوبی آغاز به فعالیت کردند.
وی ادامه داد:
برخی از گردشگران نیز تصور کردند در شرایطی که به طبیعت می‌روند، تمام محدودیت‌ها کنار رفته و باید آزادی را تجربه کنند. نباید از نظر دور داشت که آزادی بدون محدودیت و تعریف نشده برای طبیعت‌گردی و گردشگری در دنیا نیز وجود ندارد. فراموش نکنیم که رعایت ملاحظات منطقه باید در نظر گرفته شود؛ همانطوری که زمانی که گردشگران خارجی به ایران می‌آیند نیز به این مسائل توجه می‌کنند.
این فعال حوزه طبیعت‌گردی خاطرنشان ساخت:
در شرایط فعلی به‌دلیل شروع نامناسب تورهای طبیعت‌گردی، زمانی که اعلام می‌شود در تور موسیقی وجود ندارد و صرفا قرار است حیات وحش را ببینند یا در محل اقامت آتش روشن نمی‌شود، گردشگر حاضر به پذیرش یک چنین چیزی نیست؛ این در حالی است که در تورهای خارجی این مسائل رعایت می‌شود. به نظرم باید طبیعت‌گرد ایرانی نیز متوجه باشد که روشن کردن آتش در منطقه حفاظت‌شده درست نیست؛ اما متاسفانه در برخی موارد آزادی عمل برای گردشگر در کشور ما بد تعریف شده است.
این فعال حوزه گردشگری در خاتمه ابراز داشت:
موضوع دیگری که باید به آن توجه داشت آن است که باید در خصوص مقصد گردشگری که قرار است طبیعت‌گردان را به آنجا ببریم ارزیابی‌های اولیه صورت گیرد. ارزیابی توان اکولوژیک باید مورد بررسی قرار گیرد تا ببینیم که مقصد به‌لحاظ گیاهی و جانوری چه وضعیتی دارد و اگر گونه ای از گیاهان یا جانوران در آن منطقه در خطر انقراض قرار داشته باشند از این موضوع آگاهی یابیم و جلوی وارد شدن هرگونه آسیب به آن‌ها را در طول سفر گرفته یا کلا به منطقه در خطر سفر نکنیم.
نگاهی به وضعیت امروز در زمینه برگزاری تورهای طبیعت‌گردی گویای آن است که وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی باید اقدامی هماهنگ و اصولی برای سرو سامان دادن به نحوه برگزاری تورهای طبیعت‌گردی صورت دهد. افزون بر این، انجام ارزیابی‌های اکولوژیک و دریافت مجوز از محیط زیست قبل از سفر به مناطق طبیعی باید با جدیت بیشتری پیگیری شود.
نظر شما در خصوص وضعیت برگزاری تورهای طبیعت‌گردی در ایران چیست؟ آیا ارزیابی‌های زیست محیطی در طول سفر مورد توجه قرار می‌گیرند؟