چرا بیشتر آتشکده‌های ایران در یزد قرار دارند؟
یزد شهر مقدس زرتشتیان و میزبان قدیمی‌ترین آتش ایران با ۱,۵۰۰ سال قدمت است. استان یزد بیشترین تعداد آتشکده‌های کشور را در خود جای داده است.
یزد را شهر صلح و دوستی و نماد زندگی مسالمت‌آمیز ادیان مختلف معرفی می‌کنند. شهری که تاریخ آن به هزاران سال پیش از ظهور اسلام بر میگردد و بافت تاریخی آن در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. این شهر از دیرباز در میان زرتشتیان مقدس بوده است و در میان پارسیان هند نیز به‌عنوان زیارتگاه شناخته می‌شود.
روستاهای زرتشتی‌نشین بسیاری در استان یزد به چشم میخورد که همچنان به آیین و سنت‌های خود پایبند هستند و جشن‌های ایران باستان را پاس می‌دارند. ازاین‌رو، بسیاری از آتشکده‌های ایران نیز در این استان کویری بنا شده است که اکنون، به‌عنوان جاهای دیدنی یزد از آن یاد می‌کنند. در این میان، آتشکده بهرام یزد از بزرگ‌ترین این آتشکده‌ها و از مشهورترین آتشکده‌های ایران به شمار می‌رود. آتش ورهرام که آتش مقدس زرتشتیان محسوب می‌شود، با ۱,۵۰۰ سال قدمت، به‌عنوان قدیمی‌ترین آتش ایران در این آتشکده می‌سوزد و در تمام این سال‌ها، روشن و پر فروغ باقی مانده است.
در این نوشتار علاوه بر شناخت تاریخچه دین زرتشت و علل ساخت آتشکده‌های زرتشتیان در یزد، با تعدادی از معروفترین روستاهای زرتشتی‌نشین این استان نیز آشنا خواهید شد.
آنچه از آتشکده‌های یزد در این نوشتار خواهید خواند:تاریخچه دین زرتشت در یزدروستاهای زرتشتی نشین یزدآتشکده‌های یزدتاریخچه دین زرتشت در یزد
منبع عکس: گوگل مپ؛ نام عکاس: ناشناس
دین زرتشتی که در دوره حکومت ساسانیان تنها دین رسمی کشور شناخته می‌شد، با شکست سپاه ایران از اعراب، رو به زوال گذاشت. در سالهای نخست سقوط ساسانیان، برخی از زرتشتیان به اسلام گرویدند و عده‌ای نیز با پرداخت «جزیه» به حکومت اسلامی، بر دین پدران خود باقی ماندند. در خلال سالهای بعد، عده‌ای از زرتشتیان به چین و هند مهاجرت کردند و با نفوذ بیشتر اسلام، زرتشتیان به‌تدریج به اقلیتی مذهبی در ایران تبدیل شدند.
بنا بر مستندات موجود و آثار غنی به‌جامانده از جکوت ساسانیان در استان فارس، مقر اصلی موبدان و روحانیان زرتشتی تا قرن دوم هجری در فارس قرار داشته و از آنجا به رهبری دین زرتشت ادامه می‌دادند. در سالهای بعد و با حمله مغولان به سرزمین ایران، اغلب آتشکده‌های باقی‌مانده رو به ویرانی گذاشت و منطقه فارس که بیشترین تعداد زرتشتیان ایران را در خود جای داده بود، با پذیرش باج و خراج، از شمشیر مغولان در امان ماند و در کنار کرمان و یزد به آخرین پناهگاه زرتشتیان تبدیل شد.
با کوچ زرتشتیان آواره از حمله مغول به شمال غربی یزد، روستاهای ترک‌آباد و شریف‌آباد به کانون زرتشتیان ایران تبدیل شدند
با استقرار حکومت ایلخانان مغول در ایران، برخی از زرتشتیان و موبدان که در زمان حملات اولیه مغول‌ها آواره شده بودند، به دهکده‌ای کوچک در شمال غربی یزد کوچ کردند که «ترک‌آباد» نام داشت. یک آتشکده کهن آناهید در این روستا همچنان سالم و از گزند حوادث در امان مانده بود. زرتشتیان «آتش بهرام» خود را نیز در خانه‌ای محقر و آجری در روستای مجاور «شریف‌آباد» قرار دادند. آتش بهرام یا آذر بهرام، آتش مقدسی است که در دوره ساسانی و به فرمان «کرتیر»، موبد موبدان افروخته شده بود و به کوشش زرتشتیان همواره روشن ماند تا به این مکان گمنام برسد. گفته می‌شود که این آتش همچنان به‌عنوان مقدس‌ترین آتش زرتشتیان روشن و فروزان باقی مانده است.
پس از کوچ زرتشتیان به ترک‌آباد و شریف‌آباد یزد، این دو روستا به مهم‌ترین مرکز تجمع آنان و به عبارتی به کانون زرتشتی‌های ایران تبدیل شدند. با این توضیح که در دیگر نواحی یزد و استان‌های کرمان، فارس و بخش‌هایی از سیستان و خراسان نیز پیروان دین زرتشت سکونت داشتند.
منبع عکس: borna؛ نام عکاس: ناشناس
شهر یزد از هزاران سال قبل طی ادوار و حکومت‌های مختلف همواره از اهمیت بالایی برخوردار بوده است. سلطان ملک‌شاه سلجوقی لقب «دارالعباده» را به آن بخشیده بود. برخی نام یزد را به «یزدگرد» پادشاه ساسانی نسبت می‌دهند و عده‌ای نیز کلمه یزد را هم‌‌ریشه با ایزد و یزدان و به‌معنای پاک و مقدس تعبیر می‌کنند.
«عبدالحسین آیتی» در کتاب «تاریخ یزد» چنین می‌نویسد:
شاید لغت یزد بیشتر سبب شده باشد که نام یزدگرد در بنای آن مقدم بر نام اردشیر گشته؛ ولی بر ما است که دقت در معنی این لغت کرده و بدانیم که یزد و یزدگرد انفکاک‌ناپذیر از هم نیستند. یزد لغتی است مستقل که یزدان و ایزد هم از آن اشتقاق یافته و به‌معنای پاک و مقدس و فرخنده و مبارک و در خور آفرین (لایق تحسین) و ذات خدا نیز بدین نام نامیده شده است.
پس شهر یزد به‌معنای شهر یزدگرد نیست؛ بلکه به معنی شهر خدا و شهر مقدس معنا می‌شود. شهری باستانی که ویران شد و پس از بنیاد دوباره، هریک از یزدگردان آن را با نام خود موافق دید و همت بر بنای آن گماشته است. یزدگرد اول برای تکمیل بنای اردشیر در این سرزمین اقداماتی کرد و یزدگرد دوم به تکمیل بنای یزدگرد اول آمد.
علاوه بر قدمتی که به هزاره سوم پیش از میلاد میرسد، یزد به واسطه فاصله‌ای که با پایتخت‌های مهم و مراکز قدرت اداری و دیوانی داشت، کمتر مورد هجوم و لشکرکشی و ویرانی قرار گرفت و به زعم برخی، به مرکز زرتشتیان جهان تبدیل شد.
روستاهای زرتشتی نشین یزدروستای مبارکهآدرس: شهرستان تفت، پنج کیلومتری شهر تفت یا ۱۲ کیلومتری شهر یزد (مشاهده روی نقشه)
سرو کهنسال روستای مبارکه؛ منبع عکس: gotoyazd؛ نام عکاس: ناشناس
روستای مبارکه مشهورترین روستای زرتشتی‌نشین یزد به شمار می‌رود که از توابع شهرستان تفت است. بافت سنتی این روستای زیبا و طبیعت دیدنی آن، گردشگران بسیاری را راهی این روستا می‌کند. علاوه بر آن، جاذبه‌های تاریخی و طبیعی این روستا نیز از اهمیت بالایی برخوردار است و بقایای آتشکده‌های کوچک همچنان در بخش‌هایی از روستای مبارکه تفت به چشم میخورد.
سرو دوقلوی روستای مبارکه با ۵۵۰ سال قدمت در فهرست آثار طبیعی ایران به ثبت رسیده است
سرو دوقلو که در گویش اهالی زرتشتی‌نشین روستا «سرو دوتا» گفته می‌شود از معروفترین آثار طبیعی مبارکه تفت به حساب می‌آید. این درخت کهن و زیبا، یکی از چهار میراث طبیعی شهرستان تفت است که ۵۵۰ سال قدمت دارد و در آبان ماه سال ۱۳۸۸ خورشیدی در فهرست آثار طبیعی کشور به ثبت رسید. یک مدرسه، آتشکده و دخمه‌ای که به دوره قاجار تعلق دارند و همگی به ثبت ملی رسیده‌اند نیز از دیگر دیدنی‌های روستای مبارکه تفت محسوب می‌شود.
محصول عمده این منطقه انار است و بر این اساس، اهالی روستای مبارکه تفت تصمیم به برگزاری جشنواره‌ای موسوم به «مهردانه» گرفته‌اند که هدف از آن تقویت و بهسازی مسیرهای گردشگری روستا و شناساندن انار به‌عنوان محصول عمده استان ذکر می‌شود. شاهنامه‌خوانی، حافظ‌خوانی، برگزاری نمایشگاه سفره‌های تاریخی ایرانیان، صنایع دستی و مواد غذایی مرتبط با انار از جمله برنامه‌های این جشنواره به شمار می‌رود.
همچنین، همه ساله در پنج روز پایانی سال (بنا بر گاه‌شمار قدیم زرتشتیان) آیین پنجی و مراسم گاهنبارخوانی که از آیین‌های اصیل زرتشتی است، در روستای مبارکه تفت برگزار می‌شود.
روستای مزرعه کلانترآدرس: شهرستان میبد، ۳۶ کیومتری جنوب شهر میبد (مشاهده روی نقشه)
منبع عکس: گوگل مپ؛ نام عکاس: ناشناس
روستای مزرعه کلانتر از توابع بخش مرکزی شهرستان میبد و از مناطق تاریخی مهم در استان یزد است. روستایی کوچک و خوش‌آب‌و‌هوا با بافت سنتی و معماری منحصربه‌فرد که پیشینه تاریخی کهنی دارد و قدمت آسیاب‌های آبی، آب انبارهای قدیمی و قلعه‌های تاریخی آن به دوره‌های پیش از اسلام برمی‌گردد. هرچند تاریخ کهنی برای این روستا متصور شدهاند؛ اما برخی قدمت شکل‌گیری آن را (به‌شکل امروزی) به دوره صفویه نسبت می‌دهند.
طبیعت کویری جذاب در میان درختان انار و توت و پسته، بافت تاریخی اصیل روستا، آیین و رسوم ملی و مذهبی آن و سوغات و صنایع دستی این منطقه، توجه گردشگران بسیاری را به خود جلب می‌کند. تنها یک آتشکده در این روستا وجود دارد و اهالی زرتشتی مزرعه کلانتر برای عبادت و نیایش به آن مراجعه کرده و مراسم مذهبی خود را نیز در زیارتگاه مجاور آن برگزار می‌کنند.
معماری روستای مزرعه کلانتر از نظم مهندسی خاصی پیروی می‌کند؛ خانه‌های خشت و گلی چهار صفه‌ای روستا روی سطح شیب‌دار و به‌سمت غرب بنا شدهاند و دالان‌های طویل هریک، چون کوچه‌های مسقف به نظر میرسد. می‌گویند پلان این خانه‌ها به‌گونه‌ای است که تفکیک آن‌ها از یکدیگر از نمای پشت بام نیز امکان‌پذیر نخواهد بود.
برگزاری جشن‌های اصیل ایرانی و زرتشتی از جمله آیین‌های ویژه روستای مزرعه کلانتر است؛ جشن مهرگان به‌مدت ۶ روز، جشن سده که در صدمین روز زمستان برگزار می‌شود، فروردینگان و نیز جشن مذهبی «دیگان» از بزرگ‌ترین جشن‌های مخصوص دین زرتشتی، از جمله این رسوم و آیین‌ها به حساب می‌آید.
روستای چمآدرس: شهرستان تفت، دهستان پیشکوه (مشاهده روی نقشه)
منبع عکس: گوگل مپ؛ نام عکاس: ناشناس
روستای چم از توابع بخش مرکزی شهرستان تفت و از جمله روستاهای هدف گردشگری در استان یزد به شمار می‌رود. این روستا در کنار روستای تاریخی مبارکه و در دامنه شمالی ارتفاعات شیرکوه قرار گرفته و بین ارتفاعات دره زنجیر، شیر کوه، پلنگ، کاسه، تنور و سفید کوه محدود شده است.
دخمه یا برج خاموشان روستای چم که محل دفن مردگان به سنت زرتشتی است، در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است
دخمه زرتشتیان در نزدیکی این روستا قرار دارد که از گذشته به «برج خاموشان» یا «برج سکوت» مشهور است. این دخمه‌ها در واقع، محلی برای دفن مردگان بود که متناسب با جمعیت هر روستا ( و گاهی برای چند روستای مجاور) و معمولا خارج از بافت مسکونی ساخته می‌شد. زرتشتیان در گذشته‌های دور، اجساد مردگان خود را در این دخمه‌ها قرار می‌دادند تا خوراک پرندگان شوند و زمین را آلوده نسازد. ازاین‌رو، دخمه کمی دورتر از محل زندگی مردم بنا می‌شد تا آلودگی ناشی از آن، هوای مناطق مسکونی را آلوده نسازد. اکنون بیش از نیم قرن است که قرار دادن اجساد مردگان در این دخمه‌ها منع قانونی دارد. بنا بر شواهد موجود، قدمت دخمه زرتشتیان چم به زمان قاجار میرسد و به‌عنوان یک اثر تاریخی در مهر ماه سال ۱۳۸۱ خورشیدی به ثبت ملی رسید.
سرو کهنسال روستای چم با بیش از سه هزار سال قدمت، از دیدنی‌ترین جاذبه‌های طبیعی این روستا است که در حیاط آتشکده زرتشتیان چم قرار دارد. این سرو حدود ۱۸ متر ارتفاع دارد و در آبان ماه سال ۱۳۸۸ خورشیدی در فهرست میراث طبیعی کشور به ثبت رسید. با این حال، دو سال بعد کارشناسان گیاه‌شناسی هشدار دادند که این سرو کهنسال ارزشمند در خطر خشکیده شدن قرار دارد.
اهالی زرتشتی روستای تاریخی چم، همه ساله در شامگاه دهم بهمن ماه (صدمین روز زمستان) که هم‌زمان با روز مهر ایزد در تقویم باستانی ایرانی و زرتشتی است، میزبان جشن پیدایش آتش یا جشن سده هستند. زرتشتیان بسیاری از سراسر ایران خود را به این مکان میرسانند و با خواندن سرود و آرزوی پیروزی نور بر تاریکی، به جشن و شادمانی می‌پردازند. آتشکده زرتشتیان چم نیز به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران در آبان ماه سال ۱۳۸۶ به ثبت رسیده است.
روستای نصرت آبادآدرس: شهرستان یزد، شهرک شاهدیه (مشاهده روی نقشه)
اقامتگاه بابا خداداد؛ منبع عکس: گوگل مپ؛ نام عکاس: ناشناس
نصرت آباد یا به گویش محلی «نصرتاوا» روستایی کوچک از توابع بخش مرکزی شهرستان یزد است که در کمترین فاصله ممکن به مرکز استان قرار دارد. قدمت این روستا را بر اساس سرو کهنسالی که در آن قرار دارد، حدود ۲۰۰ سال تخمین می‌زنند. روستایی که بیشترین تعداد خاندان زرتشتی نمیرانیان را در خود جای داده است.
به گفته یکی از بزرگان انجمن زردشتیان روستا، اصالت اهالی به خراسان بر میگردد. ظاهرا این مردم از شهرهای اطراف نیشابور خود را به روستای کسنویه یزد و سپس مزرعه صدری تفت (باغ نمیر تفتی) میرسانند و در نهایت، برای همیشه در روستای نصرت‌آباد ساکن می‌شوند.
سرو کهنسال روستا مهم‌ترین جاذبه طبیعی آن به شمار می‌آید که کنار قناتی در یک باغ کاشته شده است. این مکان در حال حاضر به مجتمع دینی فرهنگی زرتشتیان اختصاص دارد. سن این درخت را برخی از کارشناسان بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ سال نیز تخمین می‌زنند.
آتشکده درمهر نصرت آباد نیز از مکان‌های تاریخی این روستا است که حدود ۱۰۰ سال پیش و به همت مرحوم «اردشیر مهربان فرهی» بنا نهاده شد. عمر آتشی که در این آتشکده همچنان می‌سوزد را با درخت سرو روستا برابر می‌دانند. مدرسه‌ای معروف به مدرسه اردشیری نیز در کنار درمهر نصرت آباد وجود دارد که در گذشته مدرسه‌ای خصوصی بود و توسط زرتشتیان اداره می‌شد؛ سپس آموزش‌وپرورش و بخش دولتی اداره آن را در دست گرفت و حال، گفته می‌شود با کوشش انجمن زرتشتیان نصرت‌آباد باز پس گرفته شده و محل کتابخانه زرتشتیان و برگزاری کلاس‌های دینی است.
اقامتگاه بوم‌گردی بابا خداداد دیگر جاذبه دیدنی این روستا است که حدود ۹۰ سال قدمت دارد و با معماری زیبای خود که شامل دیوارهای کاه‌گلی، سقف گنبدی، بادگیر، شاه‌نشین و حوض می‌شود، چشم هر بیننده‌ای را خیره می‌کند. یک آب‌انبار و یک حمام قدیمی نیز در این روستا به چشم میخورد که متاسفانه در خطر ویرانی قرار دارند. آب‌انبار شیر نصرت آباد اثری تاریخی متعلق به دوره قاجار است که مهرماه سال ۱۳۸۱ خورشیدی به ثبت ملی رسید.
آتشکده‌های یزدآتشکده بهرامآدرس: شهر یزد، خیابان آیت‌الله کاشانی (مشاهده روی نقشه)
منبع عکس: گوگل مپ؛ نام عکاس: ناشناس
آتشکده زرتشتیان یزد که با نام آتشکده بهرام یا ورهرام نیز شناخته می‌شود از مهم‌ترین آتشکده های ایران به شمار می‌آید. این بنا در سال ۱۳۱۳ خورشیدی با هزینه انجمن پارسیان هند و تحت سرپرستی و نظارت «ارباب جمشید امانت» در زمین وقفی ساخته شد.
آتش مقدسی که با عنوان آتش ورهرام (آتش پیروزی) در این آتشکده می‌سوزد، بیش از ۱,۵۰۰ سال قدمت دارد. اهمیت و اعتبار این آتش از آتش دادگاه (که در خانه افروخته می‌شود) و آتش آدران (که اختصاص به شهر و مناطق بزرگ دارد) بیشتر است و همواره باید فروزان بماند. این آتش مقدس به عموم مردم تعلق دارد و نشانه‌ای از فرمانروایی مینوی راستی و روشنی در مقابل دروغ و تاریکی معرفی می‌شود.
آتش ۱,۵۰۰ سالهای که در آتشکده بهرام نگهداری می‌شود، آتش اصلی یکی از آتشکده‌های عصر ساسانی است که از دست متجاوزان در امان ماند
بنا بر گفته‌های موجود، اکنون پنج آتش بهرام در ایران وجود دارد که از آن‌ها در یزد، شریف‌آباد، تهران، شیراز و کرمان نگهداری می‌کنند. آتشی که در آتشکده یزد روشن مانده است را آتش اصلی یکی از آتشکده‌های زمان ساسانی می‌دانند که در آتشکده آذرفرنبغ (آتشکده کاریان) لارستان فارس شعله‌ور بود. زرتشتیان با حفظ این آتش مقدس از دست متجاوزان، آن را در غاری نزدیک به روستای عقدا (از توابع شهرستان اردکان یزد) و در کوه اشکفت یزدان نگهداری می‌کردند.
بعدها و به‌مدت ۳۰۰ سال، آتش به‌طور پنهانی به ترک‌آباد و سپس شریف آباد و در نهایت، به منزل موبد «تیرانداز آذرگشسب» یکی از موبدان بزرگ منتقل شد و پس از اینکه ساخت آتشکده را در دوره پهلوی اول مجاز اعلام کردند، در سال ۱۳۱۳ خورشیدی به مکان فعلی انتقال یافت.
معماری ساده اما زیبای این آتشکده چون دیگر آتشکده‌های موجود، معمولا مورد توجه گردشگران قرار می‌گیرد. ساختمان آتشکده یزد با الهام از معماری هخامنشی و آتشکده پارسیان هند بنا شده و با تزیینات اندکی چون نگاره فروهر و سرستون‌های سنگی، زیبایی خاصی را به نمایش می‌گذارد.
ساختمان اصلی را دو متر بالاتر از سطح زمین و در میان حیاط بزرگی مملو از درختان کاج و سرو ساخته‌اند. حوض گرد بزرگی در ورودی بنا و درست رو‌به‌روی ساختمان آتشکده قرار دارد و حضور آب و آتش در کنار یکدیگر را یادآوری می‌کند که البته، ویژگی مشترک تمام آتشکده‌ها به حساب می‌آید. آتشکده بهرام یزد در شهریور ماه سال ۱۳۷۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
منبع عکس‌ها: گوگل مپ، hipersia، Picfair؛ نام عکاس: ناشناس
آتشکده چک‌چک آدرس: شهرستان اردکان، ۴۳ کیلومتری شرق شهر اردکان، در دل کوه‌های بین اردکان و انجیر (مشاهده روی نقشه)
منبع عکس: گوگل مپ؛ نام عکاس: ناشناس
آتشکده پیر سبز اردکان که به «چَک‌چَک» یا «چکچکو» نیز شهرت دارد، از زیارتگاه‌های مهم زرتشتیان به شمار می‌رود و میزبان بزرگ‌ترین رویدادهای مذهبی است. پیروان دین زرتشت هر ساله در تاریخ ۲۴ خرداد ماه و به‌مدت چهار روز (روزهای اشتاد تا انارام تقویم زرتشتی) در این مکان گرد هم آمده و به نیایش و ستایش پروردگار و اوستا خوانی می‌پردازند. علاوه بر آن، جشن مهرگان در ۱۶ مهرماه هر سال در چک چک برگزار می‌شود و زرتشتیان در این ایام با پوشیدن لباس‌های ارغوانی به‌مدت ۶ روز به جشن و شادی مشغول می‌شوند.
این آتشکده در دامنه کوه قرار گرفته و بنا بر اعتقاد زرتشتیان، زنان و دختران هنگام حمله مهاجمان در این کوه پناه می‌گرفتند. گفته می‌شود «نیک‌بانو»، دومین دختر یزدگرد سوم ساسانی نیز در کوه چک‌چک پنهان شد و در واقع، شکافی در دل کوه به وجود آمد و او را به داخل کشید تا در امان باشد. ازاین‌رو، چک‌چک نزد زرتشتیان به مکان مقدسی تبدیل شد.
در افسانه‌ها آمده است زمانی که نیک‌بانو در کوه پناه می‌گیرد، قطرات آب (که در باور زرتشتیان اشک‌های این دختر است) روی زمین می‌ریزند و آن را چک چک تعبیر کرده‌اند. از سوی دیگر، نام آتشکده منسوب به آبی شده که از دل این کوه بیرون می‌آید و در واقع، صدای چکیدن آب (چک چک) را بر آتشکده پیر سبز گذاشته‌اند.
از دیواره و سقف غار شگفت‌انگیز و اسرار آمیز چک‌چک در همه فصول سال آب می‌چکد و بخش اصلی زیارتگاه را همین قسمت می‌دانند که یک آبشار کوچ نیز در دیواره سنگی‌اش جریان دارد. آبی که در ظرف‌های موجود در کف مرمرین غار جمع‌آوری می‌کنند را به‌عنوان تبرک در اختیار زائران می‌گذارند. یک محوطه بزرگ و ساختمان‌هایی در پنج طبقه، ساختار کلی زیارتگاه چک‌چک را شامل می‌شود که پس از گذشتن از حدود ۳۶۰ پله به آن خواهید رسید.
مرحوم دکتر محمد ابراهیم باستانی پاریزی درباره این زیارتگاه چنین گفت:
زیارتگاهی نزدیک یزد است، به نام پیر سبز و پیر چک چکو، بدین علت که در آنجا آبی قطره‌قطره از سنگ می‌چکد و زرتشتیان هر سال یک بار (هفته اول تیرماه) به زیارت آنجا روند. ابتدا در قلعه اسعدان مراسمی انجام می‌دهند و عود و کندر و اسپند می‌سوزانند و چاه قلعه را زیارت می‌کنند. این چاه ۷۰ متر عمق دارد و بر سنگ نوشته‌ای مضمون این عبارت هست… شهربانو نوه یزدگرد برای رهایی از قید اسارت و فرار از دشمن، خویش را در این چاه انداخت و شهید شد. دشمن که سرچاه آمد، چاه را پر از آب دید و اثری از او ندید.
منبع عکس‌ها: گوگل مپ، The 4Ms ،wikimapia، heritageinstitute ؛ نام عکاس: ناشناس
آتشکده پیر هریشتآدرس: شهرستان اردکان، ۱۵ کیلومتری شرق اردکان، جاده چوپانان (مشاهده روی نقشه)
منبع عکس: گوگل مپ؛ نام عکاس: ناشناس
آتشکده پیر هریشت از دیگر نیایشگاه‌های زرتشتی در استان یزد به شمار می‌رود که در دامنه کوه‌های کم ارتفاع شریف‌آباد قرار دارد. زرتشتیان بر این اعتقادند که این مکان مقدس، محل غایب شدن یکی از کنیزان دختر یزدگرد به نام مروارید (گوهربانو) است که در پی تعقیب اعراب مهاجم به آن پناه آورد و در حین نیایش از نظرها ناپدید شد.
برای ورود به زیارتگاه پیر هریشت پس از گذر از چند پله به درب ورودی خواهید رسید. اتاقی در این آتشکده وجود دارد که محل روشن کردن آتش است و در اطراف آن سکوهایی برای نشستن و تابلوهای خطی و گل‌های زیبا برای تزیین به چشم میخورد. یک پستو نیز در این زیارتگاه ساخته شده که همواره آتشی در آن روشن است و آن را محل ناپدید شدن مروارید می‌دانند.
پیروان دین زرتشت پیامبر در روستاهای شریف‌آباد و مزرعه کلانتر، هر ساله پیش از غروب روز ۲۵ فروردین ماه در این مکان جمع می‌شوند و به نیایش و شادی و برگزاری جشن هیرومبا می‌پردازند. هیرومبا یا هیرَمبا از مهم‌ترین جشن‌های باستانی و بهاری زرتشتیان است که فروردین ماه هرسال با آتش‌افروزی و نیایش در زیارتگاه پیر هریشت برگزار می‌شود و پس از سه روز، با مراسم شاد و پذیرایی پایان می‌گیرد.
زرتشتیان برای تهیه هیزم آتش جشن هیرومبا در سپیده‌دم روز ۲۶ فروردین و پس از اوستاخوانی، به بیابان‌های اطراف رفته و بوته‌های هیزم که به آن «غیزل» می‌گویند را جمع‌آوری می‌کنند؛ بانوانی که در خیله‌ها (اتاق‌های اطراف زیارتگاه برای استراحت زائران) ماندند نیز با صبحانه به استقبال و پذیرایی از گروه غیزلی‌ها می‌روند. هیزم‌های جمع‌آوری‌شده در این مراسم را پس از آیین آمرزیده‌باد (یادآوری همه درگذشتگان) با شعله‌ای از آتش بهرام، به آتش می‌کشند و تا فرارسیدن شب به شادمانی مشغول می‌شوند.
آتشکده پیر نارسونآدرس: شهرستان یزد، ۲۰ کیلومتری شمال شرقی یزد، پشت کوه دربید (مشاهده روی نقشه)
منبع عکس: amordad news؛ نام عکاس: سرور دهموبد
زیارتگاه پیر نارسون که با عناوین زیارتگاه پیر نارستانه، زیارتگاه پیر نارسونه و زیارتگاه پیر نورسته نیز از آن یاد می‌کنند، از مهم‌ترین اماکن مقدس زرتشتیان در استان یزد به شمار می‌آید. بنایی بر بلندای کوه نارستانه که در خرداد ماه سال ۱۳۷۸ خورشیدی به‌عنوان یک اثر ملی به ثبت رسید.
نیایشگاه «نارستانه» چنانچه از نام آن بر می‌آید، منسوب به انارستان بزرگی در پناه کوه می‌شود. برخی نیز بر این عقیده‌اند که علت نام‌گذاری این مکان، به واقع شدن آن بر بلندای کوه نارستانه وابسته است. زیارتگاهی که آثاری از آسیاب دستی، چشمه آب، چند درخت انار و کاج‌های کهن، هنوز در محوطه آن و در اطراف خیله‌های زرتشتیان به چشم میخورد.
روایت‌های متعددی در خصوص ساخت این بنا وجود دارد که رایج‌ترین آن به اواخر دوران حکومت ساسانی بر میگردد. گفته می‌شود که پس از یورش سپاه اعراب به سرزمین ایران، کتایون همسر یزدگرد به‌همراه پسرش اردشیر به کوه‌های حاشیه یزد و منطقه نارستانه پناه می‌آورند. احتمال می‌دهند که مادر و فرزند از یکدیگر جدا شده باشند و به اعتقاد زرتشتیان، زیارتگاه فعلی همان مکانی است که اردشیر را برای همیشه از نظرها پنهان ساخت.
آنان بر این عقیده‌اند که بعدها اردشیر به خواب فردی آمد (که چوپان یا شکارچی بود) و او را ترغیب به ساخت این زیارتگاه کرد؛ ازاین‌رو، بنای اولیه این زیارتگاه به زمان زمامداری طاهریان بر میگردد. با این حال، بنای فعلی آتشکده پیر نارسون در زمان قاجاریه (احتمالا دوره مظفرالدین شاه) شکل گرفت و چون دیگر زیارتگاه‌های زرتشتی، به ساده‌ترین شکل ممکن ساخته شد. حدود ۱۰۰ اتاق (خیله) نیز به سبک معماری سنتی و از خشت و گل در اطراف این مکان مقدس و برای اسکان زائران بنا کرده‌اند.
پیروان دین زرتشت همه ساله در تیرماه از روز سپندارمزدا تا روز آذر مصادف با دوم تا ششم تیر، در این محل گرد هم می‌آیند و ضمن نیایش اهورامزدا و اوستاخوانی به سخنرانی، برگزاری آیین مذهبی، مراسم سنتی و انجام برنامه‌های فرهنگی، هنری می‌پردازند.
منبع عکس: amordad news؛ نام عکاس: سرور دهموبد
آتشکده پیر نارکیآدرس: شهرستان مهریز، ۲۰ کیلومتری شمال غربی شهر مهریز، دامنه کوه غربی تیجنگ، نزدیک دره زنجیر (مشاهده روی نقشه)
منبع عکس: گوگل مپ؛ نام عکاس: ناشناس
آتشکده پیر نارکی مهریز از قدیمی‌ترین زیارتگاه‌های زرتشتیان در ایران به حساب می‌آید که در دامنه کوهی کم ارتفاع و بین دره‌های زنجیر و گیگون قرار گرفته و از سه طرف نیز محصور در کوه است. به واسطه حضور زرتشتیانی که همه ساله خود را به این نیایشگاه میرسانند، اتاق‌های خشتی فراوانی نیز به سبک معماری سنتی در اطراف ساخته‌اند تا زائران خستگی راه را در آن به در کنند.
در ارتباط با شکل‌گیری این زیارتگاه، دو روایت وجود دارد که اولین روایت کمی مجهول به نظر میرسد و منسوب به پادشاهی است که درختی را در این منطقه قطع کرد و با این کار بینایی خود را از دست داد. او پس از پشیمانی، تصمیم به اقدامات خیرخواهانه در این مکان گرفت و به ساخت زیارتگاه و بخشیدن هدایا به آن پرداخت و سپس، بینایی به وی بازگشت.
روایت دوم که نزد زرتشتیان از اهمیت بیشتری برخوردار است، به زمان سقوط سلسله ساسانی بر میگردد. گفته می‌شود که «نازبانو» دختر یزدگرد سوم برای در امان ماندن از اعراب خود را به کوه «گیگون» رساند؛ اما پناه امنی پیدا نکرد و با تغییر مسیر به کوه «تیجنگ» رسید و از پرودگار طلب یاری کرد. خداوند نیز وی را در دل کوه پنهان کرد و چشمه‌ای در خشکی روان ساخت. بعدها مسافری خسته در این مکان به خواب رفت و در رویای خود نازبانو را دید که از وی درخواست ساخت زیارتگاه داشت و نوید برآورده شدن حاجات در این مکان را داد.
رشید شهمردان در کتاب پرستشگاه زرتشتیان، این داستان را چنین نقل کرده است:
صاحب پیر را نام نازبانو بود؛ گویند که عروس فرمانروای پارس بوده است. پس از چیرگی تازیان بر ایران، این بانو با پیمودن راه کوه و صحرا، به دیه خراشه (خوراشاه یا فراشاه) نزدیک تفت میرسد. چون دشمنان را نزدیک می‌بیند به طرف دره زنجیر (دره‌ای بین تفت و ده بالا) پیش رفته و بر کوه‌های آنجا بالا می‌رود. ملجاء و پناهی نمی‌یابد و راه نجاتی فراپیش نمی‌آید.
از سمت دره گیگون و پس از نفرین به کوه‌های بی بار و بی پناه، سرانجام به کوه مقابل معروف به کوه نارکی میرسد. با نزدیک شدن دشمنان به واسطه پاکی دل و از توانایی ایزد بی چون و چند، در دل آن کوه از دیدگان ناپدید میگردد. بعدها در آن کوه خشک و بی‌آب و علف، آب زلال جاری می‌شود و اطراف آن سبز و خرم میگردد. بیابانگردی به آنجا میرسد و در کنار چشمه آب، خواب می‌رود. رویایی درباره ساختن زیارتگاه در محل می‌بیند و آن را به مورد عمل می‌گذارد.
امروز یعنی در اوایل قرن بیستم، پیرنارکی زیارتگاه معروفی است. هر ساله از روز سروش ایزد و فروردین ماه بی‌کبیسه (تقویم قدیمی که فروردین در امرداد می‌افتد) تا مدت پنج روز، تشریفات به‌خصوص زیارت در آنجا برپا است. زرتشتیان از راه‌های دور و دراز به زیارت می‌شتابند و به [بازگو کردن] بندگی و شادمانی می‌پردازند.
ازاین‌رو، زیارتگاه پیر نارکی که آن را محل امداد غیبی به نازبانو می‌دانند، به مکان مقدسی برای زرتشتیان ایران و جهان تبدیل شده است. آنان همه ساله از روز مهر تا ورهرام از ماه امرداد (۱۲ تا ۱۶ مرداد ماه) در این نیایشگاه جمع می‌شوند و ضمن برگزاری آیین دینی به جشن و پایکوبی می‌پردازند. در این گردهمایی مذهبی علاوه بر نیایش و جشن، هدایایی به دانش‌آموزان و دانشجویان برتر داده می‌شود و زوج‌های جوان نیز با پخش شیرینی، آغاز زندگی مشترک خود را به اطلاع سایر هم‌کیشان میرسانند.
آتشکده پارس بانوآدرس: شهرستان اردکان،۱۶ کیلومتری جنوب عقدا، روستای زرجوع (مشاهده روی نقشه)
منبع عکس: salameno؛ نام عکاس: ناشناس
در دره‌ای باریک واقع در روستای زرجوع اردکان که پوشیده از درختان بادام و انجیرکوهی است، زیارتگاه کوچکی وجود دارد که به آن پارس بانو، پیربانو، بانوی پارس یا بوبو پرس می‌گویند. پارس بانو را نیز دختر یزدگرد سوم و خواهر شهربانو (مادر امام چهارم شیعیان) می‌دانند که پس از فروپاشی حکومت ساسانی به این منطقه فرار کرد و در دل کوه‌های میل نیزار و لای چقک از نظرها ناپدید شد.
بنا بر اعتقاد زرتشتیان، وی بعدها به خواب فرد نابینایی آمد و ضمن شفای او، درخواست ساخت زیارتگاهی در این مکان را کرد. حال، قدیمی‌ترین اثری که در این نیایشگاه وجود دارد، سنگ نوشته درب ورودی است که قدمتش به زمان صفویه بر میگردد. بنای ظاهری این معبد زرتشتی که در کنار رودخانه‌ای فصلی ساخته شده را گنبدی به‌شکل سرو سفید با کاشی کاری‌هایی به رنگ سبز تشکیل می‌دهد و در ساختمان اصلی آن، جایگاه ناپدید شدن شاهدخت پارسی به چشم میخورد.
ورودی این زیارتگاه را نیز با این ابیات مزین کرده‌اند:
ای پیر با مهر و صفا، الگوی پاکی و وفا
رنجیده از جور و جفا، در جستجویت آمدم
ای پارس بانو خسته‌ام، غمگین و دل‌شکسته‌ام
بر لطف تو دل‌بسته‌ام، من در حضورت آمدم
ای بانوی ایران‌زمین، ای خفته در این سرزمین
بر حلقه‌اش همچون نگین، در زرع جویت آمدم
خاتون بانوها تویی، آواره‌ام مأوا تویی
درمان و داروها تویی، اینک به کویت آمدم
اندر دل این کوه‌ها، ماندی غریب ای آشنا
هستی غریبان را پناه، زین رو به سویت آمدم
پیروان دین زرتشت همه ساله روز مهر تا روز ورهرام ( ۱۳ تا ۱۷ تیرماه) در این آتشکده جمع می‌شوند و ضمن اوستاخوانی و زیارت پارس بانو، به نیایش و برپایی آیین‌های دینی می‌پردازند.
منبع عکس: irantourismer؛ نام عکاس: ناشناس
استان یزد را برخی پایتخت زرتشتیان ایران می‌دانند و ازاین‌رو، روستاهای زرتشتی‌نشین و آتشکده‌های بسیاری در گوشه و کنار آن وجود دارد که اشاره به همه آن‌ها در یک مطلب کوتاه مقدور نیست. از این جهت، از شما دعوت می‌کنیم تا اطلاعات یا تجربه بازدید خود از این اماکن را با ما و سایر کاربران کجارو به اشتراک بگذارید.
پرسش‌های متداولقدیمی‌ترین آتشکده ایران کجاست؟آتشکده بهرام یزدقدیمی‌ترین آتش ایران چند سال قدمت دارد؟آتش ورهرام با ۱۵۰۰ سال قدمت، قدیمی‌ترین آتش مقدس زرتشتیان محسوب می‌شودمرکز تجمع زرتشتیان ایران کجاست؟روستاهای ترک‌آباد و شریف‌آبادوجه تسمیه نام یزد چیست؟برخی نام یزد را به «یزدگرد» پادشاه ساسانی نسبت می‌دهند و عده‌ای نیز کلمه یزد را هم‌‌ریشه با ایزد و یزدان و به‌معنای پاک و مقدس تعبیر می‌کنند.
منبع عکس کاور: parsine؛ نام عکاس: ناشناس