پردازشگر باشیم نه منفعل
گروه سیاسی خبرگزاری فارس، یادداشت- مهدی فضائلی: سال‌هاست عنوان «سواد رسانه‌ای» بر سر زبان‌هاست و بر اهمیت آن تا این حد تأکید شده است که یونسکو در دهه دوم قرن ۲۱، آن را در کنار یازده سواد دیگر مانند سواد عاطفی، سواد ارتباطی، سواد مالی و… ملاک با سواد بودن دانست. به عبارت دیگر، افراد فاقد این سواد در دوران کنونی که عصر ارتباطات نامیده شده، جزو افراد کم سواد محسوب می‌شوند، حتی اگر دارای مدارج عالی علمی باشند!
( البته یونسکو در تعریف چهارمی که بتازگی از سواد ارائه کرده، سواد را توان تغییر بر اساس دانسته‌ها و معلومات خود دانسته است)
سواد رسانه‌ای ابعاد و سرفصل‌های متعدد و متنوعی دارد که افراد برای احاطه به آن مانند علوم دیگر باید تلاش، تحقیق، مطالعه و تجربه را با هم تلفیق نمایند تا به آن دست یابند، لذا نباید توقع داشت با خواندن یک کتاب، کسی کارشناس سواد رسانه‌ای شود چه برسد با خواندن یک مقاله یا یادداشت!
درعین حال یکی از هزاران درس در سواد رسانه‌ای این است که مخاطب یا بهتر بگویم کاربر،به جای منفعل بودن در برابر رسانه تلاش کند فعال، انتخابگر و پردازشگر باشد.
یکی از راه‌های فرار از انفعال در برابر رسانه‌ها، توجه مستمر به کلید واژه «اهداف پنهان» است.
انبوهی از محتواهای رسانه‌ای که پیوسته تولید می‌شوند دارای هدف یا اهداف پنهانی،در ورای ظاهر جذاب و واقع نمای خود هستند و تلاش برای کشف این هدف پنهانی، کمک می‌کند از مخاطب منفعل و تأثیر پذیر به مخاطب کنشگر و فعال تبدیل شویم.
اهمیت این کنشگری در شرایط خاص و ملتهب، دوچندان است و باید بدانیم رسانه‌ها از چنین کاربرانی استقبال نمی‌کنند و مخاطب خوب از نظر آنها مخاطب منفعل و تأثیر پذیر است.
پس از قبول این مقدمه ،پرسشگری، گام مهم بعدی برای رهایی از دام انفعال و مقهور رسانه شدن است.
سوالاتی مانند:
۱. آیا این پیام قصد پنهانی هم دارد؟
۲. مبدأ پیام از کجاست؟ مالک رسانه چه کسی است؟
۳. منبع پیام تا چه اندازه دارای اعتبار است؟
۴. مبدأ پیام واقعاً چرا و تا چه اندازه علاقمند به منافع و سرنوشت من است؟
۵- منبع پیام از این پیام چه منافعی می‌تواند ببرد؟
۶- مالک رسانه از کجا و چرا برای تولید و انتقال این محتوا هزینه می‌کند؟
از جمله سوالاتی است که می‌تواند به مخاطب یا کاربر کمک کند تا گام نخست را برای خروج از انفعال بردارد و وارد وادی انتخاب و پردازش شود.
البته هرچند این پرسشگری گام اول است اما گام مهمی است که نباید از آن غافل شد به ویژه در مواجهه با رسانه‌هایی که حداقل و در خوش بینانه‌ترین نگاه‌ها، شائبه‌ها و تردید‌هایی درباره‌ی آنها وجود دارد چه برسد به رسانه‌هایی که بطور قطع از سوی کسانی ایجاد شده و اداره می‌شوند که سوابق بدخواهی و نیات شومشان روشن‌تر از خورشید است.
اگر سواد رسانه‌ای را با تعریف جدیدی که یونسکو از سواد ارائه کرده است تلفیق نماییم، می‌توان اینگونه نتیجه گرفت که «مصرف رسانه‌ای» خود را مهم بدانیم و با تغییر در آن، مراقب باشیم از هر منبعی ارتزاق نکنیم!