بریکس در چشم‌انداز آینده ایران؛ گامی در جهت تقویت چندجانبه‌گرایی
به گزارش خبرنگار گروه سیاست خارجی خبرگزاری فارس، روز جمعه ۱۲ خرداد ماه کیپ تاون شهر بندری و دومین شهر پرجمعیت آفریقای جنوبی میزبان نشست بریکس پلاس (گروه بریکس و دوستان بریکس) بود. وزرای خارجه و مقامات عالیرتبه کشورهای آفریقای جنوبی، ایران، برزیل، روسیه، هند، چین، آرژانتین، بنگلادش، کومور، کوبا، بروندی، کنگو، مصر، گابن، گینه بیسائو، اندونزی، قزاقستان، عربستان سعودی، امارات عربی متحده و اروگوئه در این نشست شرکت کردند.
بعد از آنکه آیت‌الله سید ابراهیم رئیسی رئیس جمهور سال گذشته به دعوت چین که آن زمان عهده‌دار ریاست بریکس بود به نشست وبیناری بریکس پلاس دعوت شد، برای نخستین بار از وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران برای شرکت در این نشست دعوت به عمل آمد و در همین خصوص حسین امیرعبداللهیان چهارشنبه شب در رأس هیأتی عازم کیپ تاون شد. وی قبل از عزیمت به کیپ تاون در توئیتی نوشت: بریکس نمایانگر نیمی از جمعیت دنیا است که حدود یک پنجم از اقتصاد جهان را نمایندگی می‌کند. حضور فعال در مجامع بین‌المللی یکی از گام‌های دکترین سیاست خارجی متوازن دولت است.
آیت‌الله رئیسی سوم تیر ۱۴۰۱ در نشست ویدئو کنفرانسی سران کشورهای گروه بریکس پلاس که به میزبانی چین برگزار شد، گفت: جمهوری اسلامی ایران، به عنوان کشوری با تاریخی پربار از حضور فعال در نهادها و ابتکارات بین‌المللی، برخوردار از ظرفیت‌های گسترده اقتصادی، انسانی و طبیعی و نیز با الهام از الگوهای بومی، توانسته است، به مدد فرهنگ استقلال‌خواهی و حق‌طلبی، در مسیر توسعه ملی خود گام‌های ماندگاری بردارد. ما آمادگی داریم همه توانمندی‌ها و ظرفیت‌های خود را، از جمله ذخایر کم‌نظیر انرژی، شبکه‌های حمل و نقل و ترانزیت کوتاه و ارزان، ثروت استثنایی نیروی انسانی آموزش‌دیده و نیز دستاوردهای علمی چشمگیر، برای نیل به اهداف بریکس به اشتراک گذاریم. این موقعیت کم‌نظیر جغرافیای سیاسی و اقتصادی، می‌تواند ایران را به شریکی پایدار و قابل اتکا جهت اتصال بریکس به گلوگاه‌های انرژی و بازارهای بزرگ جهانی مبدل کند.
حسین امیرعبداللهیان نیز سوم تیر ماه در توئیتی درباره حضور و سخنرانی آیت الله سید ابراهیم رئیسی رئیس جمهور در نشست مجازی بریکس پلاس نوشت: بریکس با ظرفیت‌های بزرگ و نگاه مبتکرانه، نویدبخش حرکت موثر در مسیر توسعه و صلح جهانی است. جناب دکتر رئیسی با اجابت دعوت ریاست چین برای حضور در اجلاس بریکس پلاس، دیدگاه‌ها و ظرفیت‌های ایران را تبیین می‌کنند.در قالب دیپلماسی پویا، از هر فرصتی برای پیشبرد اهداف ملی استفاده می‌کنیم.
سران کشورهای «بریکس» با صدور «بیانیه پکن» بر راه‌حل سیاسی و دیپلماتیک برای مسئله هسته‌ای ایران تاکید کردند. در بخشی از این بیانیه آمده بود: ما نیاز برای حل مسئله هسته‌ای ایران از طرق صلح‌آمیز و دیپلماتیک منطبق بر قوانین بین‌المللی را تکرار و بر اهمیت حفظ برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل برای عدم اشاعه بین‌المللی و همچنین صلح و ثبات بیشتر تأکید می‌کنیم و امیدواریم تلاش‌های دیپلماتیک برای ازسرگیری برجام به موفقیت بینجامد.
جمهوری اسلامی ایران همچنین درخواست عضویت در این گروه را مطرح کرد و در همین خصوص سعید خطیب‌زاده سخنگوی سابق دستگاه دیپلماسی از ارسال درخواست عضویت ایران در بریکس از سوی حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه خبر داد. در اجلاس بریکس پلاس در تاریخ سوم تیر ۱۴۰۱ سخنگوی وزارت خارجه روسیه تأیید کرد که دو کشور ایران و آرژانتین درخواست خود را برای پیوستن به این گروه ارائه کرده‌اند. مهدی صفری معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه اخیرا در گفت‌وگویی با ذکر این نکته که هنوز کشورهای عضو بریکس معیارهای خودشان را برای اعضای جدید مشخص نکرده‌اند و در حال نوشتن آن هستند، گفت: اما با معیارها و توانایی‌هایی که ما داریم به راحتی می‌توانیم خودمان را با آن معیارها تطبیق دهیم. در حال حاضر ۱۹ کشور تقاضای عضویت در گروه بریکس را مطرح کرده‌اند و جمهوری اسلامی ایران جزو اولین کشورهایی بوده که تقاضای عضویت را مطرح کرده است.
معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه درباره تاثیرات عضویت در بریکس بر روند دلارزدایی از تجارت خارجی هم بیان کرد: می‌توانیم معاملات خود با روسیه، چین، برزیل و آفریقای جنوبی را بدون دلار و با استفاده از پول ملی انجام دهیم. با عضویت در این سازمان می‌توانیم از طریق آفریقای جنوبی اقدام به توسعه تجارت در آفریقا کنیم و همچنین با برزیل در آمریکای لاتین.
چین در زمانی که عهده‌دار ریاست بریکس بود بحث گسترش این گروه را مطرح کرد. اواخر سال ۱۳۹۵ زمزمه تشکیل «بریکس پلاس» از سوی چین مطرح شد. در همین خصوص بلومبرگ در گزارشی نوشت: گسترش این گروه به سود چین است، چرا که دومین اقتصاد بزرگ جهان تلاش می‌کند مجموعه‌ای سیاسی را برپا کند که در سازمان ملل، صندوق بین‌المللی پول، بانک جهانی و دیگر نهادهای بین‌المللی، با سلطه کشورهای توسعه یافته مقابله کند.
حال در سالجاری میلادی (۲۰۲۳) که آفریقای جنوبی عهده‌دار ریاست این گروه است، « آنیل سوکلال» سفیر آفریقای جنوبی در اظهاراتی عنوان کرد: پیشنهاد گسترش بریکس، یکی از نقاط تمرکز اصلی این بلوک در سالجاری است. وی افزود: بیش از ۱۰ کشور خواهان پیوستن به گروه هستند و ما در مسیر عضویت یک گروه دیگر از کشورها، بسیار پیش رفته‌ایم.
به گزارش یک موسسه مطالعات امنیتی مستقر در پرتوریا، در حالی که بریکس ۴۲ درصد جمعیت جهان را در خود دارد، اعضای آن از کمتر از ۱۵ درصد حق رای در بانک جهانی و صندوق بین المللی پول برخوردارند. سازوکار بریکس (BRICS) شامل پنج اقتصاد بزرگ در حال ظهور، یعنی برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی است و برای نخستین بار وزرای امور خارجه چین، هند، برزیل و روسیه در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل در سال ۲۰۰۶ با هم دیدار کردند و نخستین نشست رسمی سران این گروه در سال ۲۰۰۹ در روسیه برگزار شد. آفریقای جنوبی هم در سال ۲۰۱۰ به شورای تجاری این گروه پیوست و ریاست این گروه در سال ۲۰۲۳ را نیز بر عهده دارد. آفریقای جنوبی از زمان پیوستن به این گروه تلاش کرده روابط تجاری نزدیک‌تری را از گذر توافقنامه‌هایی بین بانک‌های توسعه اعضا، توافق‌های سوآپ ارز و انجام تجارت با ارزهای محلی با هدف کاهش تکیه بر دلار به جلو ببرد. در سالی که گذشت الجزایر، آرژانتین، مصر، اندونزی، ایران، نیجریه، عربستان سعودی، ترکیه و امارات عربی متحده تمایل خود را برای پیوستن به بریکس اعلام کردند. اخیرا نیز رئیس جمهور ونزوئلا (+) اعلام کرد که خواستار پیوستن این کشور به بریکس است.
بریکس از کنار هم گذاشتن حرف اول نام پنج کشور برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی در زبان انگلیسی تشکیل شده است که قبل از پیوستن آفریقای جنوبی بریک بود و بعد از آن به بریکس تغییر نام داد.
کشورهای بریکس در مجموع، حدود ۴۲ درصد جمعیت، نزدیک به یک چهارم تولید ناخالص ملی و حدود یک سوم خاک دنیا را تشکیل می‌دهند. دو کشور عضو آن (روسیه و چین) از اعضای دائم شورای امنیت هستند و سه عضو دیگر (برزیل، هند و آفریقای جنوبی) خواستار عضویت دائم در شورای امنیت و تغییر ساختار این سازمان هستند.
پنج عضو بریکس در سال ۲۰۱۴ اقدام به تأسیس «بانک توسعه نوین» کردند که قرار است وزنه‌ای در مقابل صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی باشد. بنگلادش و امارات عربی متحده هم در سال ۲۰۲۱ به این بانک پیوستند و انتظار می‌رود که مصر و اورگوئه هم بزودی به این نهاد مالی بپیوندند. قرار است اجلاس سران بریکس نیز در ماه اوت ۲۰۲۳ برگزار شود. بریکس دارای جمعیت ۳ میلیارد نفری با تولید ناخالص داخلی ۲۳.۵ تریلیون دلار است.
سخنگوی وزارت امور خارجه چین تیر ماه ۱۴۰۱ با اشاره به ابراز تمایل ایران به عضویت در بریکس، اعلام کرد چین از روند افزایش عضو و گسترش همکاری‌های «بریکس پلاس» به شکل فعالانه حمایت می‌کند. «سرگئی لاوروف» وزیر امور خارجه روسیه نیز در خصوص تمایل ایران برای عضویت در بریکس، ایران را کشوری شایسته نامزدی این گروه خواند و گفت که عضویت ایران در بریکس، ارزشمند خواهد بود. «ماریا زاخارووا» سخنگوی وزارت خارجه روسیه هم درخواست ایران و آرژانتین برای عضویت در بریکس را نشانه دیگری از ناکامی آمریکا در منزوی کردن روسیه خوانده و گفته است: « در حالی که کسانی که در کاخ سفید در واشنگتن هستند به این فکر می‌کردند که چه چیز دیگری را می‌توانند در این دنیا ممنوع، تعطیل یا نابود کنند، آرژانتین و ایران برای پیوستن به بریکس درخواست دادند.»
برخی کارشناسان عنوان می‌کنند که جمهوری اسلامی ایران برای همکاری و تعامل با بریکس نیازمند آن است که این گروه اقتصادی را بیش از پیش تحلیل کند تا بتواند منافع ملی بیشتری را در رویه این همکاری به دست آورد.
«نوذر شفیعی» کارشناس مسائل بین‌الملل در این باره می‌گوید: بریکس به این نتیجه رسیده که اگر می‌خواهد موفق باشد باید توجه قدرت‌های منطقه‌ای را جلب کند و عملا پای قدرت‌های منطقه‌ای را برای مدیریت امنیت منطقه و جهان به میان می‌کشاند.
نشریه گلوبال تایمز هم به نقل از تحلیلگران در این رابطه عنوان می‌کند که گسترش گروه بریکس به تقویت قدرت صلح آمیز برای تثبیت نظم بین‌المللی در زمانی که گروه‌های کوچک و تحریم‌های یکجانبه براساس ملاحظات ژئوپولیتیکی به کار گرفته شده، کمک کننده خواهد بود.
جمهوری اسلامی ایران با پیوستن به این گروه می‌تواند فشارهای آمریکا را کاهش دهد. در همین ارتباط نیز «علی باقری» معاون سیاسی وزیر امور خارجه دوم مرداد ۱۴۰۱ طی سخنانی در کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی گفت: پیوستن ایران به سازمان همکاری شانگهای و مجموعه بریکس، قدرت راهبردی و جایگاه ژئواستراتژیک چندجانبه گرایی را به صورتی معنادار، ارتقاء می‌بخشد.
حسین امیرعبداللهیان رئیس دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران هم روز شنبه ۳۰ اردیبهشت ماه در دیدار مدیران وزارت امور خارجه و سفرا و روسای نمایندگی‌های جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور با مقام معظم رهبری کنشگری فعال با مشارکت در ائتلاف‌های سودمند منطقه‌ای همچون اتحادیه اقتصادی اوراسیا، شانگهای و بریکس و پیشبرد همزمان استراتژی «بی‌اثرکردن تحریم‌ها» و مذاکره برای «رفع تحریم‌ها» و … را از جمله راهبردهای وزارت امور خارجه در دولت سیزدهم برشمرد.
* ایران می‌تواند شریکی مطمئن برای بریکس در آینده باشد
وزیر امور خارجه همچنین روز جمعه ۱۲ خرداد ماه در سخنانی در نشست بریکس پلاس گفت: دوستان بریکس قبل از هر چیز دوستان همکاری و مشارکت و در یک کلام «دوستان چندجانبه گرایی» هستند. ایران از جمله کشورهای پیشرو در عرصه چندجانبه گرایی است. روابط سیاسی و اقتصادی دوجانبه ما با کشورهای عضو بریکس در سطح بسیار خوبی است و تجارت فیمابین به بیش از ۳۰ میلیارد دلار رسیده است. برای ایران، بریکس می‌تواند هدف مهم بعدی در سیاست چندجانبه گرایی باشد. به همین جهت ما از جمله اولین کشورهایی هستیم که رسما علاقه‌مندی خود به حضور در چارچوب‌های بریکس و البته عضویت در آن را اعلام کرده‌ایم. تعداد زیاد کشورهای علاقه‌مند به عضویت در بریکس، موید این است که ما انتخاب درستی کرده‌ایم.
وی با ذکر این نکته که گروه بریکس به دلیل توان خود و به جهت تلاش برای رفع برخی کاستی‌ها در نظام بین‌الملل و تقویت چندجانبه گرایی، جایگاه مهمی در عرصه مبادلات جهانی کسب کرده، یادآور شد: قطعا این جایگاه با پیوستن دیگر قدرت‌های منطقه‌ای و همسو، تقویت خواهد شد. یک بریکس گسترده می‌تواند الگوهای موفقی از حکمرانی جمعی و شمولی، همکاری‌های نوین جنوب جنوب و ائتلاف اقتصادهای نوظهور را ارائه دهد.
امیرعبداللهیان گفت: جمهوری اسلامی ایران در کنار دیگر کشورهای همسو و علاقه‌مند می‌تواند شریکی مطمئن برای بریکس در آینده باشد. ایران با تجربه بالای حضور فعال در نهادها و ابتکارات بین‌المللی؛ برخورداری از ذخایر کامل انرژی؛ شبکه‌های حمل و نقل و ترانزیت کوتاه و ارزان؛ نیروی انسانی آموزش دیده و دستاوردهای علمی چشمگیر و بالاتر از همه اراده‌ای قوی برای مشارکت در ایجاد نظمی عادلانه در جهان، می‌تواند شریک مهمی برای بریکس باشد. البته اهداف بریکس و اهداف جمهوری اسلامی ایران به قدری هم راستا هستند که ما از هم اکنون، راه‌های همکاری و مشارکت با بریکس را در دست بررسی داریم.
وزیر خارجه همچنین اعلام کرد که بزودی کنفرانسی در تهران با همکاری سفارتخانه‌های کشورهای عضو بریکس برگزار خواهد شد تا ظرفیت‌های همکاری ایران با بریکس تبیین شود (اینجا بخوانید)
امیرعبداللهیان (+) همچنین در جمع خبرنگاران با اشاره به حمایت ۵ کشور عضو بریکس از عضویت ایران در این گروه گفت: منتظریم سازوکاری که برای پذیرش عضو جدید مورد توافق است را در آینده نزدیک به ما اعلام کنند.
به گزارش فارس، رئیس دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران در حاشیه نشست بریکس پلاس در کیپ تاون رایزنی‌هایی نیز با تعدادی از مقامات حاضر داشت از جمله وزرای خارجه آفریقای جنوبی، امارات عربی متحده، روسیه، عربستان سعودی، کومور، هند، برزیل، گابن و معاون وزیر خارجه کوبا.
نخستین دیدار وزیر امور خارجه در کیپ تاون و پیش از برگزاری نشست بریکس پلاس در روز پنجشنبه با «نالدی پاندور» وزیر خارجه آفریقای جنوبی انجام شد.
وزیر امور خارجه ایران ضمن تشکر از خانم پاندور به خاطر دعوت به عمل آمده جهت حضور و مشارکت جمهوری اسلامی ایران در نشست مشترک با گروه بریکس، ابراز امیدواری کرد که سازوکار عضویت ایران و دیگر کشورهای علاقه‌مند به عضویت در بریکس هر چه زودتر توسط اعضای اصلی مشخص شود. وزیر خارجه آفریقای جنوبی همچنین از پیوستن کشورهای جدید به بانک همکاری بریکس استقبال کرد و همچنین نسبت به تقویت همکاری‌های اقتصادی دو کشور استقبال و ابراز امیدواری کرد که زمینه سفر آیت‌الله رئیسی رئیس جمهور به پرتوریا و دیدار روسای جمهور دو کشور در آینده نزدیک فراهم شود.
روز جمعه وزیر خارجه در نشست به ایراد سخنرانی پرداخت و بعد از آن با «شیخ عبدالله بن زاید آل نهیان» همتای اماراتی دیدار و گفت‌وگو کرد. وزیر خارجه امارات عربی متحده در دیدار با امیرعبداللهیان بر گسترش روابط تجاری و اقتصادی با ایران تأکید کرد و گفت: آماده همکاری متقابل برای گسترش بیش از پیش روابط دوجانبه هستیم.
امیرعبداللهیان در دیدار با سرگئی لاوروف همتای روس با اشاره به ظرفیت‌های اقتصادی جمهوری اسلامی ایران، تسریع در روشن شدن سازوکار عضویت کشورهای دوست بریکس در این گروه را زمینه ساز تقویت همکاری‌های چندجانبه در قالب این گروه دانست. لاوروف هم ضمن ابراز خرسندی از حضور وزیر امور خارجه ایران در نشست بریکس پلاس، ابراز امیدواری کرد که با مشخص شدن سازوکارهای عضویت در بریکس، زمینه عضویت ایران و دیگر کشورهای دوست بریکس نیز فراهم شده و همکاری‌ها در این چارچوب به صورت عملی تقویت شود. (جزئیات بیشتر)
وزرای خارجه ایران و عربستان سعودی نیز در حاشیه این نشست با یکدیگر دیدار کردند و وزیر خارجه عربستان اعلام کرد که بزودی به تهران سفر خواهد کرد.
اعلام تمایل کومور برای از سرگیری روابط رسمی با ایران نیز در گفت‌وگوی وزرای خارجه ایران و کومور در کیپ تاون مطرح شد که با استقبال امیرعبداللهیان روبرو و دو طرف توافق کردند تمهیدات لازم را انجام دهند.
وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در دیدار با «سوبرامانیام جایشانکار» همتای هندی در کیپ تاون با اشاره به ظرفیت‌های بزرگ اقتصادی ایران، عضویت جمهوری اسلامی ایران در بریکس را زمینه ساز تقویت جایگاه این گروه و ظرفیت‌های اقتصادی آن خواند.
رئیس دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران در دیدار «مائورو ویرا» وزیر خارجه برزیل گفت: حمایت برزیل از عضویت ایران در گروه بریکس، علاوه بر تقویت چندجانبه گرایی، حجم تبادل تجاری و همکاری‌های اقتصادی ایران و برزیل را افزایش خواهد داد.
ناصر کنعانی سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران نیز امروز (شنبه) ۱۳ خرداد ماه در توئیتی در این باره نوشت: شرکت فعال و سخنرانی وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در اجلاس بریکس پلاس در آفریقای جنوبی و حدود ۱۰ ملاقات مهم و پرمحتوای دوجانبه، بار دیگر پویایی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در عرصه بین‌المللی را به تصویر کشید. نقش سازنده ایران در عرصه بین‌المللی به نفع چندجانبه گرایی افزایش خواهد یافت.
پایان پیام/